İlkokul Öğrencilerinin Değer Yönelimlerinin Ahlaki İkilem Hikâyeleriyle İncelenmesi: Sorumluluk Değeri Örneği

Öz Bu araştırmanın amacı, ilkokul öğrencilerinin değer yönelimlerini ahlaki ikilem hikayeleri kullanarak incelemektir. Araştırmada sorumluluk değerinin, yardımseverlik, adalet, sevgi, işbirliği ve paylaşma değerleriyle karşılaştırıldığı beş ikilem hikayesi kullanılmıştır. Çalışmada nitel araştırma yöntemi tercih edilmiştir. Durum çalışması desenlerinden, çoklu durum araştırması deseni kullanılmıştır. Araştırmaya 100 ilkokul öğrencisi katılmıştır. Araştırmadan elde edilen veriler, Nvivo11 nitel veri analiz programı ile içerik analizi tekniği kullanılarak incelenmiştir. Verilerin incelenmesi sonucunda öğrencilerin değer tercihlerinin; kişisel çıkarlarından, yakın çevrelerinden (anne-baba, öğretmen, arkadaş vb.) toplumsal ve evrensel ahlak ilkelerinden etkilenebileceği sonucuna varılmıştır. Öğrenciler, kişisel çıkarları söz konusu olmadığında sorumluluk değeri yerine paylaşma, yardımseverlik ve adalet değerlerini tercih etmişlerdir. Ancak kişisel çıkarları söz konusu olduğunda sevgi ve işbirliği değerlerine karşı sorumluluk değerini tercih etmişlerdir. Sorumluluk değerinin tercih edildiği ikilem durumlarında anne faktörünün de ciddi oranda etkili olduğu görülmüştür. Sonuç olarak; değer öğretimi sürecinde çocukların çevrelerinden ciddi anlamda etkilendiği söylenebilir. Bu bağlamda; değer öğretiminde okul-aile-çevre işbirliğinin istenen sonuçları verebileceği düşünülmektedir.

Anahtar Kelimeler:

Değer, sorumluluk, ikilem

PDF

___

Akbaş, O. (2004). Türk Milli Eğitim Sisteminin Duyuşsal Amaçlarının İlköğretim II. Kademede Gerçekleşme Derecesinin Değerlendirilmesi. (Yayımlanmamış Doktora Tezi). Ankara: Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Akbaş, O. (2008). Değerler Eğitimi Akımlarına Genel Bir Bakış. Değerler Eğitimi Dergisi, 6(16), 9-27.
Akbaş, O. (2009). İlköğretim Okullarında Görevli Branş Öğretmenlerinin Değer Öğretimi Yaparken Kullandıkları Etkinlikler: 2004 ve 2007 Yıllarına İlişkin Bir Karşılaştırma, Kastamonu Eğitim Dergisi, 17(2), 403-414.
Althof, W.,&Berkowitz, M. W. (2006). Moral educationandcharactereducation: theirrelationshipandroles in citizenshipeducation. Journal of Moral Education, 35( 4), 495–518.
Aydın, M. Z. (2008). Okulda Ahlak Eğitimi ve Ahlak Öğretiminde Örnek Olay İncelemesi Yöntemi(3. baskı). Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Bloor, M.,&Wood, F. (2006). Keywords in qualitativemethods: A vocabulary of researchconcepts. Sage.
Bull, N. J. (1969). Moral JudgementfromChildhoodtoAdolescence. London: Routledge. Coombs-Richardson, R. &Toison H. (2005). “A Comparison Of ValuesRankingsForSelectedAmericanAndAustralianTeachers.” Joumal of Research in International Education, 4, 263-277.
Coşkun, Y.,& Yıldırım, A. (2009). “Üniversite Öğrencilerinin Değer Düzeylerinin Bazı Değişkenler Açısından İncelenmesi”. YYÜ. Eğitim Fakültesi Dergisi,6/1) 311-328.
Çelikkaya, T., ve Seyhan, O. (2016). “Değerlerin Kazanılmasındaki Etkili Faktörler (Öğrenci Görüşleri)”. Balıkesir Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(36), 167-191.
Dağdelen, Ö. (1999). İlköğretim Öğrencilerinin Sınıf İçi Olumsuz Davranışlarının Öğretmen ve Öğrenci Görüşlerine Göre Karşılaştırılması. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi).Ankara: Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi.
Deveci, H., ve Ay Selanik, T. (2009). “İlköğretim Öğrencilerinin Günlüklerine Göre Günlük Yaşamda Değerler”. Journal of International SocialResearch, 1(6). 167-181.
Doğan, İ.(2007). Türk Eğitim Sisteminde Değer Sorunu. Değerler ve Eğitimi. Kaymakcan, R.,Hökelekli, H., Arslan, Ş., Zengin, M. (Eds). İstanbul: Dem yay. 615– 634.
Doğanay, A. (2007). Değerler Eğitimi. C. Öztürk (Ed.). Hayat Bilgisi ve Sosyal Bilgiler Öğretimi Yapılandırmacı Bir Yaklaşım. (3.basım). Ankara: PegemA Yayıncılık, 255- 286.
Gökalp, Z. (1973). Terbiyenin Sosyal ve Kültürel Temelleri (Hazırlayan: Rıza Kardeş), Devlet Kitapları, Millî Eğitim Basımevi, İstanbul.
Gül, R. (2013). Bir Değer Eğitimi olarak İlköğretim Döneminde Doğruluk Eğitimi. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi). Çorum: Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Güngör, E. (1993). Değerler Psikolojisi. Amsterdam: Hollanda Türk Akademisyenler Birliği Vakfı Yay. No:8
Harding, C. G. (2010). Intention, ContradictionandtheRecognition of Dilemmas. In C. G. Harding (Ed), Moral DilemmasandEthicalReasoning(pp. 43-55). New BrunswickandLondon: TransactionPublishers.
Jennifer, M. (2002). Qualitativeresearching. London: Sage, 2nd edition, ISBN 0, 7619(7428), 8.
Kaf, Ö. (2000). “Hayat Bilgisi Dersinde Bazı Sosyal Becerilerin Kazandırılmasında Yaratıcı Drama Yönteminin Etkisi”. C.Ü. Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi. 6, 173- 184.
Karatay, H. (2011). “Karakter Eğitiminde Edebi Eserlerin Kullanımı”, TurkishStudiesInternational PeriodicalfortheLanguages, LiteratureandHistory of TurkishorTurkic, 6 (1), 1398-1412.
Kasapoğlu, H. (2013). “Okulda Değer Eğitimi ve Hikayeler”. Milli Eğitim Dergisi, 198, 97-104.
Mason, J. 2002. Qualitativeresearching, 2nd, London: Sage Maxwell, J.A. (1992). Understandingandvalidity in qualitativeresearch. Harvard EducationalReview, 62, 979-1000.
MEB. (2017). Sosyal Bilgiler Dersi 4-5-6-7. Sınıf Öğretim Programı, Ankara: MEB Yayınları.
Ocakoğlu, Ö.F.(2009). “Prof. Dr. Ahmet İNAM: Değerler Hayatımızın Kendisidir, Değerler Biziz. (Röportaj)”. Değerler Eğitimi Merkezi Dergisi, 2 (5), 82-93.
Özensel, E. (2003). Sosyolojik Bir Olgu Olarak Değer. Değerler Eğitimi Dergisi, 1 (3), 217-239.
Power, F. C.,Higgins, A. &Kohlberg L. (1989). Lawrence Kohlberg’sApproachto Moral Education. New York: Columbia UniversityPress.
Ryan, K. (1993). “MiningTheValues in TheCurriculum”. EducationalLeadership, 51(3),16-18.
Seefeldt, C.,Castle, S., &Falconer, R. C. (2015). Okul Öncesi/İlkokul Çocukları İçin Sosyal Bilgiler Öğretimi. Sevgi Çoskun-Keskin (Çev. Ed.). Ankara: Nobel Yayınevi.
Smetana, J. G. (2006). Social-Cognitive Domain Theory: ConsistenciesandVariations in Children’s Moral andSocialJudgments. In M. Killen & J. G. Smetana (Eds.). Handbook of Moral Development. Mahwah, New Jersey: Lawrence ErlbaumAssociates, Publishers.
Stanley, William B. (1983). Training TeacherstoDealwithValuesEducation : A Critical Look at SocialStudiesMethodsTexts. SocialStudies. 74 (6). 242-246.
Superka, D.P.,Ahrens,C.,Hedstrom,J,E.,Ford, L. J., ve Johnson,P,L.(1976). Valueseducationsourcebook: conceptualapproaches, materialsanalyses, and an annotatedbibliography. SocialScienceEducationConsortium ERIC ClearinghouseForSocialStudiesSocialScienceEducation
Tahiroğlu, M., ve Çetin, T. (2012). “İlköğretim 4. Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Sağlıklı Olmaya Önem Verme Değerinin Öğretimine İlişkin Öğrenci Tutumları”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri, 12(2), 1633-1651.
Tezcan, M. (1991). Sosyolojiye Giriş. Ankara: Gelişim Yayınevi.
Tozlu, N. ve Topsakal, C. (2007). Avrupa Birliği’ne Uyum Çerçevesinde Değerler Eğitimi. R. Kaymakcan, S. Kenan, H. Hökelekli, Ş. Arslan Ve M. Zengin (Ed.), Değerler Ve Eğitimi Uluslararası Sempozyumu Bildirileri Kitabı İçinde (177-202). İstanbul: DEM Yayınları.
Ünlüer, G. (2012). “Sosyal Bilgiler Dersinde Sorumluluk Değerinin Kazandırılmasına İlişkin Veli Görüşleri”. Eğitim Ve İnsani Bilimler Dergisi: Teori Ve Uygulama, (6), 95-116.
Veugelers, W. &VedderP. (2003). “Values in Teaching”. TeachersandTeaching: TheoryAndPractice, 9, 377-389.
Yel, S. ve Aladağ, S. (2015). Sosyal Bilgilerde Değerlerin Öğretimi. Mustafa Safran (Ed.). Sosyal Bilgiler Öğretimi (119-150). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Yeşil, R. (2014). “İlköğretim Okullarında Görev Yapan Öğretmenlerin Sorumluluk Eğitimi Stratejilerinin İncelenmesi”. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 29(29-2).
Yıldırım, A.,ve Şimşek, H. (2005). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. (5. Baskı). Ankara: Seçkin Yayıncılık.
Yüksel, S. (2005). “Kohlberg ve Ahlak Eğitiminde Örtük Program: Yeni İlköğretim Yer Alan Ahlaki Değerleri Kazandırma İçin Bir Açılım”. Kuram ve Uygulamada Eğitim Bilimleri Dergisi, 5(2), 329-338.