João Santos DUARTE, José Duarte RIBEIRO, Duygu CİHANGER RIBEIRO

Üzümün Mirası: Ankara’nın Şarap Üretim Tarihine Dair Sosyokültürel ve Mekânsal Bir Çözümleme

Eski zamanlardan bu yana gelen sembol ve anlatılarla üzüm, nihai ürünlerinden olan şarabı saran kutsallık ve kâfirlik ikilemisebebiyle diğer tarımsal ürünlerden ayrılır. Üzüm ve şarap üretimi toplumların mirasına dair çeşitli anlamlara sahiptir ve bu kalıtbir ülkenin doğduğu toprakların özelliklerini ve zenginliğini taşır. Çalışmada, üzüm ve şarabın Anadolu’daki antik kökenlerindenmodern Türkiye’ye kadar uzanan tarihsel bir incelemeden sonra, Ankara ve bölgesinin bağları, üzüm ve şarap üretim mirası konuedilmektedir. Bağ kelimesi, sadece üzüm bağını değil, aynı zamanda bir kent ve üzüm mirası arasındaki giderek kopan bağlarımetaforik olarak anlatmaktadır. Yetmiş yıl öncesine kadar bağlarla çevrili olan ancak bugün, bağ mekânlarını ve kültürünü büyük ölçüde yitirmiş olan Ankarakenti, bağları ve bağ evleri, şarap üretim ve eğitim birimleri (Atatürk Orman Çiftliği, Yüksek Ziraat Enstitüsü, şaraphaneler), veilçeleri (Kalecik, Akyurt) üzerinden incelenmektedir. Temel amacı Ankara ve bölgesinin kültürel ve mekânsal tarihini, daha öncebahsedilen bağlamda çalışılmamış bir çerçeve ve yöntemle tartışmak olan çalışma, Ankara’da üzümün mirasının zenginliği vebozuma uğraması süreçleri içerisinde aktörler, ağlar ve politikaları çözümlemektedir. Bu başlıklar altında ele alınan üzüm ve şarapüretim kapasiteleri, doğal ve kırsal potansiyellerin değerlerinin de gösterdiği gibi, bir zamanlar Engürü (Farsça’da üzüm) olarakanılan kentin artık bu isimle yaşamadığını bir kere daha gözler önüne sermektedir.

A Legacy of Grape: A Socio-Cultural and SpatialAnalysis of Ankara’s Wine Production History

The panoply of symbology and narratives that surround the grape, right from ancestral times, include dichotomous contours of boththe sacred and profane, and distinguishes the final product, wine, from any other agricultural product. It can therefore be said thatgrape and wine production carry a multiplicity of historical meanings which convey the very characteristics and richness of the landand the soils of its origin. In this context, following an initial historical review of grape and wine from its ancient origins in Anatoliauntil modern Turkey, this paper focuses on Ankara’s heritage of vineyard landscapes, grapes, and wine production while providing acritical assessment of its overall legacy. The aim is therefore to not only link together the vine plant and the soil, but also the people andtheir territory. Unfortunately, the heritage of wine production is fading away. While the Turkish word for the vineyard is bağ, whichalso means “connection,” the connection between the city and its legacy is weakening.This research constructs a socio-cultural history of wine production which combine, with an emphasis on Anatolia, sociological/ ethnographic and urbanist approaches to demonstrate the importance of grape and wine for civilizations. By referring to the geographyof Anatolia and its suitability for grape production, the research also investigates the spatial features of that history, with a particularfocus on Ankara. The viticulture of the city seventy years ago, when it was surrounded by vineyards, is now no more, although theliving landscapes (vineyards and houses), wine production and education facilities (Atatürk Forest Farm, Faculty of Agriculture andwineries) and the towns (Kalecik, Akyurt) still remain. The main objective of this study is to contribute to the history of Ankara, whichhas never been specifically studied through the approach described above, thus simultaneously shedding light on the socio-cultural andspatial history of the region itself. To summarize the results obtained from the research, it can be seen that a nexus of actors, networksand policies exist between the periods of enrichment, and the destruction, of the legacy of grape in Ankara. A city that was once called Engürü (the Persian word for grape) is no longer worthy of that name, and the city is symbolic of the current decline of grape and wineproduction in Turkey, as well as the degrading perception of the industry in the country.

PDF

___

A.{DVNSMHM.d...Bab-ı Asafî Defterleri. Ankara sancak beyine ve kadısına hüküm: Meyhanelere ruhsat verilmekle fisk-i fücur ziyade olduğundan şikayet olunmakla, şarap sattırmayıp içenleri tecziye eylemeleri. (Yer bilgisi: 36-476). T.C. Cumhurbaşkanlığı Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı (BOA), İstanbul.
A family in a vineyard. (n.d.). Ankara Photograph, Postcard and Engraving Collection (Inventory no: 2681). Koç University Vehbi Koç Ankara Studies Research Center (VEKAM), Ankara.
Ağaoğlu, Y. S. and Çelik, H. (1979). Gıda-Tarım ve Hayvancılık Bakanlığına bağlı kuruluşlarda bağcılıkla ilgili çalışmaların bugünkü durumu ve ileriye yönelik öneriler. Ankara: Ankara Üniversitesi Ziraat Fakültesi Yayınları.
Ağaoğlu, Y. S. (1969). Şaraplık üzüm çeşitlerinden Hasandede, Kalecik karası, Papaz karası, Öküzgözü ve Furmint’in tomurcuk yapıları, floral gelişme devrelerinin tetkiki ve bu çeşitlere uygun budama metodlarının tespiti üzerinde mukayeseli araştırmalar. Unpublished PhD Thesis.Ankara University, Faculty of Agriculture, Ankara.
Aktüre, S. (1981). 19. yüzyıl sonunda Anadolu kenti mekânsal yapı çözümlemesi. Ankara: METU Faculty of Architecture. Alaedddinoğlu, F. and Türker, N. (2016). From wine production to wine tourism experience: the case of Anatolia, Turkey. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 4(3), 25-37.
Albayrak, M. and Güneş, E. (2010). Traditional foods: Interaction between local and global foods in Turkey. African Journal of Business Management, 4,555-561.
Alp, S. (2000). Song, music and dance of Hittites (Y. Erkan, Tran.). Ankara: Kavaklıdere Cultural Publications.
Alpagut, L. (2010). Atatürk Orman Çiftliği’nde Ernst Egli’nin izleri: planlama, Bira Fabrikası, konutlar ve “geleneksel” bir hamam. METU Journal of Faculty of Architecture, 27(2), 239-264.
Ankara Şarabı [Label]. (n.d.). Ankara Documents Collection (Inventory no: A534). Koç University Vehbi Koç Ankara Studies Research Center (VEKAM), Ankara.
Anlı, E. R. (2006). Bağlar güzeli: üzüm ve üzüm kültürü. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Ankara Vilayeti Salnamesi. (1318/1900). Ankara: Ankara Vilayeti Matbaası.
AOÇ Narköy Şarapları. (n.d.). AOÇ Araştırmaları. Retrieved from http://aocarastirmalari.arch.metu.edu.tr/ files/2014/06/AOC-Narkoy-Saraplari_k.jpg
AOÇ şarabı kasten bozulmuş. (2019). Gazete Duvar. Retrieved from www.gazeteduvar.com.tr/ekonomi/2019/05/18/aocsarabi-kasten-bozulmus/ on March 22, 2020.
Arapgirlioğlu, K. and Baykan, D. (2014). From a twentiethcentury utopia to a twenty-first-century refuge? R. Roggema (Ed.) Agriculture in an Urbanizing Society Volume One: Proceedings of the Sixth AESOP Conference on Sustainable Food Planning, “Finding Spaces for Productive Cities” November 5–7, 2014 (p. 453-487). Leeuwarden, the Netherlands. Cambridge Scholars Publishing.
Atatürk Köşkü (Vineyard house) (n.d.). Ankara Photograph, Postcard and Engraving Collection (Inventory no: 0262). Koç University Vehbi Koç Ankara Studies Research Center (VEKAM), Ankara.
Atay, F. R. (2004). Çankaya. İstanbul: Pozitif Yayınları.
Aydoğan, Ö. (2012). Atatürk Orman Çiftliği arazilerinin değişen kullanımları. Unpublished Master of Thesis. Ankara University Institute of Social Sciences, Ankara.
Bayhan, B. (2015, 4 Kasım). Atatürk Orman Çiftliği’nde yangın. Arkitera. Retrieved from https://www.arkitera.com/haber/ ataturk-orman-ciftliginde-yangin/ on March 25, 2020.
Balta. E. (2017). From Ypolenion to Bolum: The viticultural transition in Cappadocia through Ottoman resources and oral tradition. L. Thys-Şenocak (Ed.) Of Vines and Wines: The Production and Consumption of Wine in Anatolian Civilizations Through the Ages (p.155-169). Leuven; Paris; Bristol. CT: Peeters.
Barham, E. (2003). Translating terroir: The global challenge of French AOC labeling. Journal of Rural Studies, 19(1), 127- 138.
Barjamovic, G. (2011). A historical geography of Anatolia in the old Assyrian colony period. Copenhagen: The Carsten Niebuhr Institute of Ancient Near Eastern Studies, University of Copenhagen; Museum Tusculanum Press.
Başman, M. (2005). Kavaklıdere ve Kavaklıdere şarapları. K. Toygar, N. Toygar (Eds.) Ankara’da bağcılık ve bağ kültürü (pp.33-45). Ankara: Birlik Yayıncılık.
Bayramoğlu, Z., Gündoğmuş, E., Çelik, Y. (2010). Ankara İli Kalecik ilçesinde yetiştirilen sofralık ve şaraplık üzüm üretiminin kârlılık analizi üzerine bir araştırma. Tarım Ekonomisi Dergisi, 16(1), 25 - 31.
Bennett, T., Grossberg, L., and Morris, M. (2005). New keywords: a revised vocabulary of culture and society. Malden, MA: Blackwell Pub.
Berger, J. (1996). A Fortunate Man: The Story of a Country Doctor. Vintage International.
Burns, C.J. and Kahn, A. (2004). Site matters: design concepts, histories, and strategies. New York: Routledge.
Butler, J. and Heskett, R. (2012). Divine vintage: following the wine trail from genesis to the modern age. New York: St.Martin’s Press.
Cengiz, D. (2013, 8 Mayıs). Türk şarabına ‘olağanüstü’ damgası... İşte tam liste. Hürriyet. Retrieved from March 22, 2020 www.hurriyet.com.tr/ekonomi/17-turk-sarabinaolaganustu-damgasi-iste-tam-liste-23225873
Corti, C. (2018). Viticulture and Wine in Hittite Anatolia and Its Ancient Near Eastern Context: A Brief Introduction. Die Welt Des Orients, 48(2), 202-208
Chaput, E. (1931). L’évolution du modelé de la région d’Angora. Annales de Géographie, 224, 153-162.
Cumhurbaşkanlığı Denetleme Kurulu. (2003) Atatürk Orman Çiftliği taşınmazlarının yönetilip işletilmesine ilişkin araştırma denetleme raporu. Retrieved from March 25, 2020 www.aocmucadelesi.org/_media/3/2583.pdf
Çelik, D. (2014). Yakup Kadri Karaosmanoğlu’nun Ankara romanı bağlamında Kemalist ideoloji ve Türkiye Cumhuriyeti’nin bir başkent inşası. Ankara Araştırmaları Dergisi. 2(1), 93-107.
Çiftçi, C. (2008). Kuruluşunun 75. yılında Yüksek Ziraat Enstitüsü (1933-1948). Ankara: Ankara Üniversitesi, Ziraat Fakültesi.
Devlet Ziraat İşletmeleri Kurumu. (1939). Atatürk Çiftlikleri. Ankara.
Eldem. E. (2017). A French view of the Ottoman-Turkish wine market, 1890-1925. In L. Thys-Şenocak (Ed.) Of Vines and Wines: The Production and Consumption of Wine in Anatolian Civilizations Through the Ages (pp.169-211). Leuven; Paris; Bristol. CT: Peeters.
Encyclopædia Britannica. (2011). Bacchanalia. Retrieved from https://www.britannica.com/topic/Bacchanalia on March 31, 2020.
Encyclopædia Britannica. (2020). Dionysus. Retrieved from March 20, 2020 www.britannica.com/topic/Dionysus
Erdoğdu, Ş. (2002). Ankara’nın tarihi semt isimleri ve öyküleri. Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ergenekon, S. (2008). Turkish Wines. Istanbul: Emir Ofset.
Fidan, Y., Çelik, H., Eriş, A., Çelik, S. ve Şeniz, V. (1986). Kalecik Karası üzüm çeşidinde teksel seleksiyon. TÜBİTAK-TOAG Proje No: TOAG-507, Sonuç Raporu: Ankara: Roto Baskı.
Fitzgerald, E. ([1859] 2009). Rubaiyat of Omar Khayyam, (D. Karlin, Ed.) Oxford: Oxford University Press.
Gorny, R. L. (2005). Viticulture and ancient Anatolia. P. E Mcgovern, S. J Fleming and S. H. Katz (Eds). The origins and ancient history of wine: food and nutrition in history and anthropology (pp.135-180). Amsterdam: Routledge, Taylor & Francis Group.
Gorman, J. (2000), King Midas’ modern mourners: Chemistry resurrects—in Philadelphia—an ancient funeral banquet. Sci News, 158: 296-298.
Gökçe, F., and Özgönül, N. (2001). Ankara’da kaybolan kültür varlıklarımız,; bağ evleri. A. Yavuz (Ed.) Tarih içinde Ankara (p.269-287). Ankara: ODTÜ, Ankaralılar Vakfı.
Grivetti, L. E. (2005). Wine: the food with two faces. in the origins and ancient history of wine: food and nutrition in history and antropology. P. E Mcgovern, S. J Fleming and S. H. Katz (Eds). The origins and ancient history of wine: food and nutrition in history and antropology (pp.8-20). Amsterdam: Routledge, Taylor & Francis Group.
Gümüş, S., and Gümüş, A. H. (2007) The outlook of wine sector in Turkey during the EU accession process. Mimeo.
Günel, G. (2005). Ankara bağları ve bağ evleri. In K. Toygar, N. Toygar (Eds.) Ankara’da bağcılık ve bağ kültürü (p.49-65). Ankara:Birlik Yayıncılık.
Halenko, O. (2004). Wine production, marketing and consumption in the Ottoman Crimea, 1520-1542. Journal of the Economic and Social History of the Orient, 47, 507- 547.
Halenko, O. (2017). Wine in the Public Discourses and Banqueting Practices of Early Ottomans. L. Thys-Şenocak (Ed.) Of Vines and Wines: The Production and Consumption of Wine in Anatolian Civilizations Through the Ages (pp.119-154). Leuven; Paris; Bristol. CT: Peeters.
Harvest time at Atatürk Forest Farm (n.d.). Ankara Photograph, Postcard and Engraving Collection (Inventory no: 2483). Koç University Vehbi Koç Ankara Studies Research Center (VEKAM), Ankara.
Hosanlı, D. A., and Bilgin Altınöz, A.G. (2016). Ankara İstiklal (Yahudi) Mahallesi: tarihi, dokusu ve konutları. TÜBAKED, 14/2016, 71-104.
Ilbery, B.W., Kneafsey, M., and Bamford, M. (2000). Protecting and promoting regional speciality food and drink products in the European Union. Outlook in Agriculture, 29, 31- 37.
İnalcık, H., and Quataert, D. (1994). An economic and social history of the Ottoman Empire, 1300-1914. Cambridge: Cambridge University Press.
İncirlili, M. (2017). Başlangıcından M.Ö. 2. bin’in ortasına kadar Anadolu ve Ege’de şarap üretimi. Unpublished Master of Thesis, Ankara University, Institution of Social Sciences, Ankara.
Jansen, H. (Planner). (1932). Ankara Development Plan. S 1:4000 [Plan]. (Inventory No: 22642, Ankara, plan no: unknown), Berlin Technical University Architeture Museum, Berlin.
Jansen, H. (Planner). (1934). Overall development plan ankara. surroundings of Ankara. S 1:25000 [Plan]. (Inventory No:22994, Bağlum; plan no:1530; Inventory No:22993, Bağlum; plan no:2750; Inventory No:22992, Bağlum; plan no:2017), Berlin Technical University Architeture Museum, Berlin.
Kaçar, D. (2011). A unique spatial practice for transforming the social and cultural patterns: Atatürk forest farm in Ankara. METU Journal of the Faculty of Architecture, 28(1) 165-178.
Karahanoğulları, U. (2008). Birinci meclisin içki yasağı Men-i Müskirat Kanunu. Ankara: Phoenix Yayınevi.
Karaosmanoğlu, Y. K. (1975). Ankara. İstanbul: Remzi Kitabevi. Kararlar Daire Başkanlığı [K.DB.]. (02.07.1933 [Miladi]). (Kutu No:37, Gömlek No:49, Sıra No:14), T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Daire Başkanlığı, Cumhuriyet Arşivi (BCA), Ankara.
Kavaklıdere. (n.d.). Historical photos. Retrieved from www. kavaklidere.com/en
Kaynar, İ.S. (2020). Engürü’den Ankara’ya: Ankara’nın iktisadi tarihi (1892-1962). Ankara: Efil Yayınevi.
Keskinok, Ç. (2019). Şehircilik yazıları. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
Lowry, H. W. (2003). The nature of the early Ottoman state. Albany: State University of New York Press
McGinnis, J. (2010). Avicenna. Oxford: Oxford University.
McGovern, P. E. (2003). Ancient wine: the search for the origins of viniculture. Princeton: Princeton University Press.
McGovern, P., & Mondavi, R. (2003). Stone Age Wine. In Ancient Wine: The Search for the Origins of Viniculture (pp. 1-15). Princeton; Oxford: Princeton University Press.
Oakes, H..(1958). Türkiye toprakları. İzmir: TYZMO Yayınları,Ege Üniversitesi Matbaası.
Oraman, N. (1937). Ankara vilayeti bağcılığı ve Ankara’da yetişen başlıca üzüm çeşitlerinin ampelografisi. Unpublished PhD Thesis. Ankara Yüksek Ziraat Enstitüsü, Ankara.
Ortaylı, İ. (1990). Ankara’nın eski bağevleri. Ankara Dergisi 1(1), 63-65.
Ozay, A., Akyol, A. and Azabagaoglu, M.O. (2005). The History and Development of the Turkish Wine Industry. International Journal of Wine Marketing, 17(2), 62-69.
Özdemir, D. (2013). Turkey’s arduous journey from vine to wine: why can a country, with the fourth-largest vineyard in the world, not make wine from its grapes? American Association of Wine Economists Working Paper, No. 143.
People drinking beer at Atatürk Forest Farm (n.d.). Ankara Photograph, Postcard and Engraving Collection (Inventory no: 0684). Koç University Vehbi Koç Ankara Studies Research Center (VEKAM), Ankara.
Photography of Etlik. (1940). Ankara Photograph, Postcard and Engraving Collection (Inventory no: 1493). Koç University Vehbi Koç Ankara Studies Research Center (VEKAM), Ankara.
Sattırmadılar, sirke oldu!. (2018, 29 Aralık). Birgün. Retrieved from www.birgun.net/haber/sattirmadilar-sirke-oldu- 241731 March 22, 2020.
Scheidel, I, and Keijzer, H. (2018). Ankara city guide. Ankara: Aklıçelen Kitaplar.
Sırlı, A., Peşkircioğlu, B., Torunlar, M., Özaydın, H., Mermer, K., Kader, A., Tuğaç, S., Aydoğmuş, M., Emeklier, O., Yıldırım, Y. ve Kodal, S . (2015). Determination of potential vineyard grape vine (Vitis spp.) Cultivation Areas of Turkey Based on Topographic and Climatic Factors by Using Geographic Information Systems (GIS) Techniques. Tarla Bitkileri Merkez Araştırma Enstitüsü Dergisi, 24(1), 56-64.
Soysal, S. (2017). Yürümek. İstanbul: İletişim Yayınları.
TBMM. (2018). Türkiye Büyük Millet Meclisi Bağcılık Sektörü ve Üzüm Üreticilerinin Sorunlarının Araştırılarak Alınacak Tedbirlerin Tespit Edilmesi Maksadıyla Kurulan Meclis Araştırması Komisyonu Tutanak Dergisi. Retrieved from https://www.tbmm.gov.tr/develop/owa/komisyon_ tutanaklari.goruntule?pTutanakId=2061 on March 30, 2020
Thys-Şenocak. L. (2017). Cultural heritage and cultural routes: Wine in Turkey Today. In L. Thys-Şenocak (Ed.) of vines and wines: the production and consumption of wine in Anatolian Civilizations through the Ages (pp.211-235). Leuven; Paris; Bristol. CT: Peeters.
Toygar, K., Toygar, N. (2005). Ankara’da bağcılık ve bağ kültürü. Ankara: Birlik Matbaacılık.
Turkey. (2016). The International Organisation of vine and wine (OIV). Retrieved from http://www.oiv.int/en/statistiq ues/?year=2016andcountryCode=TUR on March 22, 2020.
Unwin, T. (2005). Wine and the vine: An historical geography of viticulture and the wine trade. London: Routledge.
Ülgener, T. (2012). Kalecik koşullarında üç farklı anaç üzerine aşılı olarak yetiştirilen Kalecik Karası Üzüm çeşidinde terbiye ve budama şiddeti kombinasyonlarının gelişme, ürün verimi ve kalitesi üzerine etkileri. Unpublished Master of Thesis, Ankara University Institution of Sciences, Ankara.
Williams, R. (1976). Keywords: a vocabulary of culture and society. London: Fontana/Croom Helm.
Wilson, J.E. (1998) Terroir: The role of geology, climate, and culture in the making of French Wines. Berkeley: University of California Press.
Wines of Turkey. (2013). Bringing the old and new worlds together. Retrieved from http://www.winesofturkey.org/ wot.pdf
Yalçın, M. (Ocak 6, 2019). Atatürk’ün şarabı sirkeye döndü. T24. Retrieved from https://t24.com.tr/yazarlar/mehmetyalcin/ataturkun-sarabi-sirkeye-dondu,21294
Yurtoğlu, N. (2019). Cumhuriyet Dönemi’nde Türkiye’de üzüm yetiştiriciliği ve üzüm politikalari (1923-1960). Journal of Modern Turkish History Studies, XIX/39 (Autumn), 325- 368.
Zeder, M. (2011). The Origins of agriculture in the Near East. Current Anthropology, 52(S4), S221-S235.