Sümerbank’tan Gima’ya: Ankara’da MağazacılığınMekânsal Dönüşümü

Çalışma, özellikle Sümerbank ve Gima örneklerine yoğunlaşarak, Erken Cumhuriyet döneminden 1980’li yıllara kadar Ankara’damodern mağazacılığın değişimine ve bu sürecin mekânsal yansımalarına bakmaktadır. Süreç içerisinde üretilen mağazalar sadeceTürkiye’de ekonomik ve sosyal tarih bağlamında, tüketim alışkanlıklarının nasıl değiştiğinin belgelenmesi anlamında değil,mimarlık ve tasarım tarihi bağlamında da, değişen siyasal, sosyal ve ekonomik koşulların ortaya koyduğu mağaza tasarımlarının vebu mağazalardaki yaşam biçimlerinin karşılaştırılması adına da önem taşımaktadır. Sürecin uzunluğu, süreç içerisindeki mağazalar,bu mağazaların sunduğu ürünler, bu ürünlerin tanıtımı için oluşturan görsel/işitsel/metinsel malzeme, mağazaları tasarlayanmimarlar/iç mimarlar, mağazaların mimari nitelikleri ve bu mağazaların sunduğu mekânsal yaşam biçimleri düşünüldüğünde,Ankara’da modern mağazacılık alanında yapılan çalışmaların yeterli olmadığı fark edilmektedir.Bu kapsamda çalışma, Erken Cumhuriyet döneminden 1980’li yıllara kadar değişen siyasal, sosyal ve ekonomik koşulların ne türtüketim alışkanlıkları sunduğu ve Ankara’da mekânsal anlamda ne tür mağazalar ürettiğine bakmaktadır. Mağazaların mimariprojelerinin elde edilmesinin yanında, bu mağazaları tasarlayan kişilerle sözlü tarih görüşmesi yapılması, bu kişilerin kişiselarşivlerinde yer alan belgelere ulaşılması bu mağazalara ilişkin daha derinlemesine mekânsal bir analizi olanaklı kılmaktadır.Mağazaların mimari özellikleri kadar çalışmanın diğer bir amacı da süreç içerisinde bu mağazalar tarafından üretilen ya da bumağazaların konu edildiği görse/işitsel/metinsel malzemeye ulaşmaktır. Sözü edilen zaman diliminde mağazalar zengin görsel/ işitsel/metinsel malzemeler (gazete ilanı, broşür, poster, duyuru, ürün katalogu, indirim ve taksit kartlar, vb.) oluşturmuştur.Benzer şekilde bu mağazalar pek çok filme ve edebiyat metnine de konu olmuştur. Sinema filmleri mağazaların yapıldığı dönemkiiç mekânlarını hatırlamada, edebiyat metinleri de mağazaların sosyal ve kültürel yaşantıyla kurdukları ilişkiyi kavramada önemlibelgelerdir. Tüm bu malzemenin bir araya getirilmesiyle çalışma, mağazaların mekânsal dönüşümüne ilişkin bütüncül bir yaklaşımoluşturmayı amaçlar.

From Sümerbank to Gima: The Spatial Transformation of Merchandising in Ankara

This study concentrates on Sümerbank and Gima stores to examine changes in modern retailing in Ankara between the earlyRepublican period and the 1980s. The aim is to document some spatial reflections on this process. The value of such a study is not onlyas a record of economic and social history, but also in the documentation of changing consumption habits over time. Furthermore, it isalso significant, in terms of architectural and design history, to document how changes in political, social, and economical environment created different types of space, and how these spaces were experienced differently by their inhabitants. Considering the number offactors involved: the number of stores which appeared during the period, the variety of products offered by these stores, the audio visual and textual materials created for the promotion of these products, the architects/interior architects who designed the stores, thearchitectural qualities of the stores and the spatial lifestyles they provided, one can say that the historiographical studies that focus onmodern merchandising and retail design in Ankara over such an extended period are extremely limited.In order to achieve the above aims, the study initially attempts to appreciate how the changing political, social, and economicenvironment created different consumption habits, as well as how this environment was envisioned in an architectural form. Inaddition to analyzing the spatial features of these stores through architectural drawings, the oral histories created by the designer ofthese spaces, and the access to the documents in their personal achieves, have allowed a more in-depth spatial analysis. In addition toan examination of the architectural features of the stores, another aim of the study is to utilize the audio-visual and textual materialconnected with these stores. During the aforementioned time period, the stores have built up a rich collection of audio-visual andtextual materials (such as newspaper advertisements, brochures, posters, announcements, product catalogs, discounts, and installmentcards). Similarly, stores have been the subject of many films and literary texts. Cinema films are particularly important resources inproviding a record of the interior spaces of the stores when they were built, while literary texts are particularly useful in understandingthe relationship that stores establish with social and cultural life. By bringing all these materials together, the text aims to bridge thegap between space and its related experiences, and thus create a more integrated approach to the spatial transformation of these stores.

PDF

___

19 Mayıs Mağazaları [ilan]. (1973, 22 Şubat). Milliyet, s.7.
Akçura, G. (2009). Türkiye’de sergicilik ve fuarcılık tarihi. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Akçura, G. (2018, 21 Mart). Göz avlama sanatı: Türkiye’de vitrin tarihine giriş 1/4. Manifold web adresinden erişildi: https:// manifold.press/goz-avlama-sanati
Alinur Velidedeoğlu Reklam Serisi. (2013). Youtube web adresinden erişildi: https://www.youtube.com/ watch?v=92rVdOQrr9Q
Ankara’da Vitrin Müsabakası Birinciliği [ilan]. (1935, 7 Aralık). Tan, s.7.
Ankara Telefon Rehberi. (1958). Ankara: PTT Umum Müdürlüğü.
Aydemir, M. A. (2006). Yetinen toplumdan tüketen topluma: Türkiye’de modern tüketim kültürünün tarihsel ve toplumsal gelişim seyri. Selçuk Üniversitesi Fen Edebiyat Fakültesi Edebiyat Dergisi, 16, 201-214.
Baudelaire, C. (2003). Modern hayatın ressamı. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Benjamin,W. (2008). Pasajlar. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Berman, M. (2004). Katı olan herşey buharlaşıyor. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Büyük Mağaza [ilan]. (1950, 28 Mayıs). Zafer Gazetesi, s.3
Çankaya, E. (2014). Türk Edebiyatında Ankara: Bir Orta Anadolu Kasabasının Siyasal Etkenlerle Değişimini Türk Edebiyatında İzlemek. Çağdaş Yerel Yönetimler, 23(1), 57-92.
Daha Güzel Bir Yılbaşı için [ilan]. (1975, 29 Aralık). Milliyet, s. 5.
Dün Vitrinler Gezildi [ilan]. (1930, 15 Aralık). Cumhuriyet, s. 5.
Ekmekten Otomobile [ilan]. (1972, 2 Aralık). Milliyet, s. 6.
Ekrem, R. M. (2018). Araba sevdası. İstanbul: Bilgi Yayınevi. (Orijinal basım 1898)
Gürbilek, N. (1992). Vitrinde Yaşamak: 1980’lerin kültürel iklimi. İstanbul: Metis Yayıncılık.
Hediye Kumaş [ilan]. (2005). YKM 1950’den bugüne hayatımızda. İstanbul: Camev Yayıncılık.
İşte Ankara/This is Ankara/Hier Ankara/Voici Ankara. (1960). Ankara: Gazeteciler Cemiyeti.
İzgi, U. ve Küçükerman, Ö. (1967). Gima. Mimarlık, 43, 19-25.
İzmir Caddesindeki 19 Mayıs Mağazası. (t.y.). Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (Env. No: 1835). Koç Üniversitesi VEKAM Kütüphanesi ve Arşivi, Ankara.
Karaosmanoğlu, Y.K. (2004/1934). Ankara. İstanbul: İletişim Yayıncılık. (Orijinal basım 1934)
Kızılay’daki ABC Çarşısı. (1970). Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (Env. No: 1805). Koç Üniversitesi VEKAM Kütüphanesi ve Arşivi, Ankara.
Köse, Y. (2016). Dersaadet’te tüketim 1855-1923. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yayınları.
Kucak Dolusu Mutluluk [ilan]. (1974, 17 Aralık). Milliyet, s.5. Kuseyri, Ş. (1967). Gima Güzelleri. Hayat, 8, 12-13.
Küçükerman, Ö. (2013). Yıl 1966 Türkiye’nin ilk büyük mağazası: Ankara Kızılay Gima. İçmimar, 28, 62-73.
Modern Zamanlar [Film]. (1936). C. Chaplin (Yönetmen). Los Angeles: United Artists.
Müsabakayı Sümerbank Paviyonu Kazandı [ilan]. (1933, 11 Ağustos). Cumhuriyet, s. 8.
Necati Üçer [ilan]. (1949, 2 Ekim). Zafer Gazetesi, s.3.
Ortaç Mağazası [ilan]. (1949, 1 Ekim). Zafer Gazetesi, s.3.
Piyango Değil [ilan]. (2005). YKM 1950’den bugüne hayatımızda. İstanbul: Camev Yayıncılık.
Soysal, S. (2008). Yenişehir’de bir öğle vakti. İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Sümerbank Satış Mağazaları Yıllığı. (1985). İstanbul: Dünya Süper Veb Ofset.
Şumnu, U. ve Uluyurt, B. (2019). Ankara’nın kentsel yaşamına iz bırakmış bir mekân: Vakko Kızılay mağazası. Ankara Araştırmaları Dergisi, 7(1), 175-195.
Şumnu, U. (2013). Gözen Küçükerman’la Söyleşi. İçmimar, 28, 74-81.
Şumnu, U. (2013). Önder Küçükerman’la Söyleşi. İçmimar, 27, 52-60.
Tanyeli, U. (1995). Konut mekânında modernite kavgası. Mimarlık, 262, 16-18.
Toprak, Z. (1995). Tüketim örüntüleri ve Osmanlı mağazaları. Cogito, 5, 25-28.
Toprak, Z. (1988). Sümerbank: kurumsal bir tarih. İstanbul: Creative Yayıncılık.
Tuna, S. (2009). Türkiye’de devlet işletmeciliği ve Sümerbank. İstanbul: Derlem Yayınları.
Tuncer, M. (2014). 20. Yüzyıl başlarında Tahtakale, Karaoğlan Çarşısı ve Taşhan’dan Ulus Merkezi’ne dönüşüm. İdealkent, 11, 18-35.
Tunç, G. (2017). Bir Ankara mağazası: Ayhan Sümer’le görüşme. F.Ş. Cantek (Ed.) İcad Edilmiş Şehir: Ankara içinde (ss.148- 162). İstanbul: İletişim Yayıncılık.
Tuzsuz Deli Bekir [Film]. (1972). Y. Atadeniz (Yön.). İstanbul: Gülşah Film.
Ural, T. (2008). Tek Parti Döneminde Basılmış Adab-ı Muaşeret Kitapları. Müteferrika, 33, 243-274.
Yılmaz, D. (2011). Osmanlı dönemi 19.yy modası ve değişimi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul Haliç Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Tekstil ve Moda Tasarımı Ana Sanat Dalı Tekstil ve Moda Tasarımı Programı.
Yiyecekten Giyeceğe Kadar [ilan]. (1973, 2 Ocak). Milliyet, s. 6.
YKM 1950’den bugüne hayatımızda. (2005). İstanbul: Camev Yayıncılık.
YKM Ankara açılış [ilan]. (1969, 30 Kasım). Milliyet, s. 4.