Pasajların Düşüşü ve Flanörün Sürgünü,Ankara’da Bir Pasaj

Makale Ankara Kızılay’da yer alan Kocabeyoğlu Pasajı’nın fiziksel, sosyal ve mekânsal katmanlarını tarihsel materyalist biryaklaşımla çözümlemeyi amaçlar. Kocabeyoğlu Pasajı’nın bahsedilen boyutlarını açımlamada gerekli olan kuramsal ve metodolojikyapılanmayı, kültür tarihçisi Walter Benjamin’in Pasajlar adlı çalışmasından yapılan çıkarımlar örgütler. Bu çalışmada Benjamin’inmodernite eleştirisi ile birlikte geliştirdiği diyalektik imge kavramı, geçmişin belirli bir şimdinin görüntülerinde yakalanmasınıifade eder. Benjamin bunu somut olanı mikrolojik bakışı ile irdeleyerek gerçekleştirir. Benjamin’in çalışmasını örtük olarakörgütleyen bu inceleme aracına ek olarak bir diğer önemli nokta, çalışmada 19. yüzyıl varoluş biçimi olarak tarif edilen meskeninçözülmesi ve pasajların kolektifin evi olarak ortaya çıkmasıdır. Benjamin’in mesken çözülümü ile ilgili bu gözlemi, Kocabeyoğlu Pasajı’nın ev sahipliği yaptığı mekânsal pratiklerin dönüşümü için de ilginç bir bakış noktası sunar. Makalede bu dönüşümünöznesi olan apartmanın tarihi, içinde bulunduğu bölgenin yapılanması ile birlikte ele alınır. Pasaj, bir cephesi Atatürk Bulvarı,diğer cephesi İzmir Caddesi’ne bakan apartmanın zemin ve bodrum katlarının dönüştürülmesiyle elde edilmiş, 1950’lerin ikinciyarısından itibaren Kızılay’daki varlığını büyük ölçüde özgünlüğünü koruyarak sürdürmüştür. Meskenin çözülümünün diyalektikimge metoduyla açılmasıyla ‘şimdi’de saptanan ise pasajın ev sahipliği yaptığı metaların sembolik anlamları ile açığa çıkan kamusal/ mahrem gerilimidir. Bu gerilim ortaya konulurken Kocabeyoğlu Pasajı’nın Benjamin ile bilinegelen modern kent gezgini flanöredeğil, modern kent yazınında göz ardı edilen kadın özneye özgü deneyimi yani pasajın flanöze açılan yüzü makalenin soruşturmanesnesi olmuştur. Buna dayanarak, faal hâle geldiği günden itibaren aile odaklı tüketimin merkezi olarak ifade edilen KocabeyoğluPasajı’nın 2000’lerden sonra düşüşü ile günümüzde özdeşleştiği kadın iç giyim, gelinlik, çeyiz ve kumaş odaklı tüketim, pasajınflanözün meskeni olarak ifade edilmesini mümkün kılar.

The Fall of Arcades and the Exile of Flaneur, an Arcade in Ankara

Embracing a historical-materialist approach, this article aims to analyze physical, social and spatial layers of Kocabeyoğlu Pasajı,located in Kızılay, Ankara. The required theoretical and methodological structuring of the subject is organized based on the inferencesfrom cultural historian Walter Benjamin’s study, the Arcades Project. In this study, Benjamin develops the concept of dialectic image, which indicates the capturing of the past in certain images of the now. Benjamin achieves this by investigating the tangible inclose detail. In addition to this tool of investigation, which implicitly formulates Benjamin’s study, another point to highlight is thedissolution of dwelling, described in Benjamin’s study as the mode of existence of the 19th century, and the emergence of the arcadesas the house for collective activity in the city. Benjamin’s observation of this permeability provides a thought-provoking vantagepoint for the transformation of spatial practices that Kocabeyoğlu Pasajı accommodates. This article examines the history of the apartment as the subject of this transformation in relation to the re-structuring of the surrounding area. The arcade in Kızılay, createdby converting the basement and ground floors of the apartment facing Atatürk Boulevard and Izmir Avenue, has remained largelyintact in its original form since the mid-1950s. Understanding the dissolution of dwelling through the dialectic image method enablesthe identification in the ‘now’ of the tension between private and public, unveiled via symbolic meanings of commodities. This articlepresents this tension and seeks to understand Kocabeyoğlu as an experience of the flaneuse, i.e. through the female, rather than theflaneur, which came to be known with Benjamin as the modern urban explorer. The fall of Kocabeyoğlu in the 2000s and the typeof consumption it is identified with today, which largely centers on lingerie, wedding dresses, dowry materials, and textiles, make itpossible to argue that this arcade, which has been known since its early days as a center of family-oriented consumption, is the abodeof flaneuse.

PDF

___

Adorno, T. (2012). Walter Benjamin üzerine. (orijinal basım, 1955). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Akçura, T. (1971). Ankara Türkiye’nin başkenti hakkında monografik bir araştırma. Ankara: Odtü Mimarlık Fakültesi.
Akış, T. (2012). Gündelik hayat ve kentsel mekân: Yüksel Yaya Bölgesi’nde yürümek. G. A. Sargın (Der.). Ankara’nın kamusal yüzleri: Başkent üzerine mekân-politik tezler içinde (ss. 77-118). İletişim Yayınları.
Ataç, E. (2016). A divided capital: residential segregation in Ankara. METU JFA, 33(1), 187-205.
Atatürk Bulvarı [kartpostal]. (1935), Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu, (Env. No: 1414). Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (VEKAM) Arşivi.
Atatürk Bulvarı ve Kızılay Meydanı [kartpostal]. (1950), Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (Env. No: 0610). Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (VEKAM), Arşivi.
Batuman, B. (2012). Mekân, kimlik ve sosyal çatışma: Cumhuriyet’in kamusal mekânı olarak Kızılay Meydanı. G. A. Sargın (Der.). Ankara’nın kamusal yüzleri: Başkent üzerine mekân-politik tezler içinde (ss. ??). İstanbul: İletişim Yayınları.
Baş, Y. (2018) Ankara-Yenişehir’de kentsel biçimin değişimi ve mülkiyet ilişkilerinin rolü. “DeğişKent” Değişen Kent, Mekân ve Biçim, Türkiye Kentsel Morfoloji Araştırma Ağı II. Kentsel Morfoloji Sempozyumu, 31 Ekim-2 Kasım 2018 içinde (ss. 811-824). İstanbul: Marmara Belediyeler Birliği Kültür Yayınları.
Belk, R. W. (September, 1988). Possessions and the extended self. Journal of Consumer Research, 15, 139–168.
Benjamin, W. (1999). The arcades project (Çev. H. Eiland, ve K. Maclaughlin). Cambridge-Massachusetts; LondonEngland: The Belknap Press of Harvard University Press.
Benjamin, W. (2002). Pasajlar (Çev. Ahmet Cemal). İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Cadava, E. (2008). Işık sözcükleri. İstanbul: Metis Yayınları.
Cengizkan, A. (2003). Ankara 1924 Lörcher planı raporu. Belleten, 67(248), 153-191.
Cohen, Mç (1989). Walter Benjamin’s Phantasmagoria. New German Critique, 48, 87-107.
Çolak, N. (2014). Kent belleği mekânlar: Ankara pasajları. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Başkent Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Etöz, Z. (1998). 19.yy. Ankarasında sosyal ve kültürel yaşam. Yayımlanmamış Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Foucault, M. (1988). Technologies of the self. L. Martin, H. Gutman ve P. Hutton (Der.). Technologies of the self: a seminar with Michel Foucault içinde (ss. 16-49), London: Tavistock Publication.
Geist, J. F. (1983). Arcades: the history of a building type. Cambridge: MIT Press.
Göksu, S. (1994). Yenişehir: Ankara’da bir imar öyküsü. İ. Tekeli (Der.) Kent, planlama, politika, sanat: Tarık Okyay anısına yazılar, Birinci Kitap içinde (ss.259-270), Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları.
Günay, B. (2014). Ankara spatial history. Ankara: ODTÜ.
Gürel, M. Ö. (2009). Defining and living out the interior: the ‘modern’ apartment and the ‘urban’ housewife in Turkey during the 1950s and 1960s, Gender, Place & Culture: A Journal of Feminist Geography, 16 (6), 703-722.
Hermann Jansen’in 1/2000 ölçekli 1929 Yenişehir Hükümet Mahallesi Planı, TU Berlin Architekturmuseum Online Database, (Env. No: 22585). https://architekturmuseum. ub.tu-berlin.de/index.php?p=79&POS=7 adresinden erişildi.
Hermann Jansen’in 1/4000 ölçekli 1929 Ankara Planı. TU Berlin Architekturmuseum Online Database, (Env. No 22583). https://architekturmuseum.ub.tu-berlin.de/index. php?p=79&POS=5 adresinden erişildi.
Jantzen, C., Østergaard, P. ve Vieira, C. (2006). Becoming a ‘woman to the backbone’ lingerie consumption and the experience of feminine identity. Journal of Consumer Culture, 6(2), 177–202
Kızılay Parkı ve Kızılay Genel Müdürlüğü [kartpostal]. (1940). Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (Env. No: 1420) Vehbi Koç Ankara Araştırmaları Uygulama ve Araştırma Merkezi (VEKAM), Arşivi.
Koller, S. (2016). Visual vertigo, phantasmagoric physiognomies: Joseph Roth and Walter Benjamin on the visual experience of architecture. Footprint 10(1), 11-26.
Kortan, E. (2014). Ankara 1939-1945: II. Dünya Harbinin gölgesinde. İstanbul: Boyut Yayıncılık.
Leach, N. (2005). Mimesis. G. Hartoonian (Der.). Architectural Theory Review, 10(1), (ss. 93-104).
Lefebvre, H. (2015). Gündelik hayatın eleştirisi I. İstanbul: Sel Yayıncılık.
Livingstone, S. and Lunt, P. (1992). Mass consumption and personal identity. Buckingham: Open University Press.
Memlük, Y. (2009). Bulvarın yeşil parçaları. H. Çağatay Keskinok (Der.). Cumhuriyet Devrimi’nin Yolu: Atatürk Bulvarı içinde (ss. 73-87), Ankara: Koleksiyoncular Derneği Yayını.
Passage. (2018). Merriam-webster online dictionary.https:// www.merriam-webster.com/dictionary/passage adresinden erişildi.
Müller, S. (1909). Die Eisenbetonkuppel der Friedrichstrassenpassage in Berlin. Berlin; Heidelberg: Springer-Verlag.
Önen, S. (2016). Kenti yürüyerek keşfetmenin sosyolojisi. İdealkent, 7(18), 286-303.
Pasaj Kelime Kökeni (t.y.). Etimoloji Türkçe. (2018). https:// www.etimolojiturkce.com/kelime/pasaj adresinden erişildi.
Pasaj. (2019). Güncel Türkçe sözlük. Türk Dil Kurumu. https:// sozluk.gov.tr/ adresinden erişildi.
Sabit Kocabeyoğlu’nun Talep Dilekçesi. (1975, 11 Temmuz). Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Arşivi (Dosya no: 1163-22), Ankara.
Slater, Don (1997) Consumer culture and modernity. Cambridge: Polity Press.
Tadilat izin dilekçesi (1954, 12 Nisan). Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Arşivi (Dosya no: 1163-22), Ankara.
Tester, K. (2015) The Flaneur, Routledge Library Editions Social Theory, Oxon-New York: Routledge.
Tiedemann, R. (2002). Pasajlar yapıtına Giriş. Pasajlar (çev. Ahmet Cemal) içinde. İstanbul: Yapı Kredi Yayınları. Toygar Apartmanı çatının taraçaya tahviline dair çizim. (1936). Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Arşivi (Dosya no: 1163-22), Ankara.
Toygarzade Naşit Bey’in İmar Müdüriyeti Aliyesine ilettiği inşaat izni dilekçesi. (1934, 24 Mayıs). Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Arşivi (Dosya no: 1163-22), Ankara.
Tuncer, S. (2014) Going public: women’s experience of everyday urban public space in Ankara across generations between the 1950s and the 1980s. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Orta Doğu Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Yapı Tamir ve İlaveler için İzin Kağıdı (Ruhsatname). (1955). Ankara Büyükşehir Belediyesi İmar Müdürlüğü Arşivi (Dosya no: 1163-22), Ankara.