Kent ve Mimarlık Üzerine Dönemsel Okumalar:Ankara’da İki İşhanı

Kent ve mimarlık üzerine yapılan okumalar çoğunlukla belirli kırılma noktalarını esas alır. Demokrat Parti’nin iktidara geldiği 1950yılı bu okumalar açısından önemli bir kırılma noktasıdır. İkinci Dünya Savaşıyla birlikte tek partili dönem tartışılmaya başlanmış,1945 yılında çok partili yaşama geçilerek 1946 yılında çok partili seçimler gerçekleştirilmiştir. 1950 yılında yapılan seçimler sonucunda tek partili dönem sona ererek yeni bir dönem başlamıştır. Yeni dönemde devletçilik politikalarına son verilerek özelsektör ağırlıklı yeni bir ekonomik yaklaşımın benimsendiği, toplumsal yaşamda Amerika ile yakınlaşma olarak ifade edilebilecekyeni bir yaklaşımın etkili olduğu görülmektedir. Demokrat Parti iktidarının sona erdiği 1960 yılı bir diğer kırılma noktasıdır. Yenidönem, sosyal devlet ilkesinin ve planlı ekonomik politikaların hayata geçirildiği, gençlik örgütlenmelerinin ve Amerika karşıtıhareketlerin güçlendiği bir zaman aralığına karşılık gelir. 1950-1960 yılları arasına tarihlenen Demokrat Parti iktidarı tüm alanlardaolduğu gibi mimarlık alanında da önemli değişimlere neden olmuş, gerek yol açtığı yeni mimari arayışlar gerek ortaya çıkan yeniyapı türleri, gerek kentlerde yaşanan imar hareketleri nedeniyle birçok çalışmaya konu oluşturmuştur. Bu yazıda ele alınan Ulusİşhanı ve Emek İşhanı bu dönemin yeni yapı türlerini örnekleyen iki yapıdır. Yazı kapsamında, son yıllarda önemli bir gündemoluşturan bu iki yapı, kentsel ve mimari açıdan ayrıntılı bir değerlendirmeye tabi tutularak, dönemsel bir okuma gerçekleştirilmiştir.

Periodic Readings on the City and Architecture: Two Office Buildings in Ankara

Readings on the city and architecture are mostly based on certain breaking points. 1950, the year when the Democrat Party came intopower, is an important breaking point in this regard. The single-party period began to be debated during World War II and Turkeyentered a multi-party system in 1945, holding its first multi-party elections in 1946. The single-party period ended with the 1950elections, heralding a new political era. This new era saw the end of statism and the birth of a new economic approach driven by theprivate sector. Socially, life in this period was built on what can be expressed as a rapprochement with America. Another breakingpoint in this context is 1960, the year the Democrat Party rule ended. The new era corresponds to a time period in which the principlesof the social state as well as planned economic policies were implemented, while youth organizations and anti-American movementsgained weight. As in other fields, the Democrat Party, which was in power between 1950-1960, caused important changes in the fieldof architecture, and has become the subject of many studies on the search for new architectures, emerging building types, and planningactivities in the cities. Ulus İşhanı and Emek İşhanı are two buildings that exemplify the new building types of this period. This articlemakes an urban and architectural assessment of these two buildings, which made headlines in recent years, to carry out a periodicreading.

PDF

___

Akay, Z. (1991). İki şehrin hikayesi, Arkitekt, 1, 52-59.
Akpınar, İ. (2015). Menderes imar hareketleri Türkleştirme politikalarının bir parçası mıydı? Arredamento Mimarlık, 5, 85-90.
Alkan, A.S. (2009). Bilenler Söylüyor II. A. Cengizkan ve D. Kılıçkıran (Der.) Yer’in Sesi: Ulus İşhanı’nın Söyledikleri içinde (ss 103-104). Ankara: Arkadaş Yayınevi.
Alsaç, O. (1945). Saraçoğlu Mahallesi,. Mimarlık, 6, 16-21, 30, Ankara
Alsaç, Ü. (1973). Türk mimarlık düşüncesinin Cumhuriyet devrindeki evrimi. Mimarlık, 11-12, 12-25.
Altan, T.E. (2015) 1950’lerde yeni yaşam, yeni kent ve Rahmi Bediz- Demirtaş Kamçıl Bürosu’nun konut tasarımları. Arredamento Mimarlık, 5, 91-96.
Batuman, B. (2002). Mekân, kimlik ve sosyal çatışma: Cumhuriyet’in kamusal mekânı olarak Kızılay meydanı. G. A. Sargın (Der.), Ankara’nın Kamusal Yüzleri içinde (ss. 40-76). İstanbul: İletişim.
Batur, A. (1983). Cumhuriyet dönemi Türk mimarlığı. M. Belge ve B. Özüakın (Yay. Haz.), Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, V. Cilt içinde( ss.1380-1413). İstanbul: İletişim.
Bayraktar, N. (2013). Tarihe eş zamanlı tanıklık: Ulus ve Kızılay Meydanları’nın değişim süreci. Ankara Araştırmaları Dergisi, 1(1), 20-35.
Bayraktar, N. (2019). 1950’lerden Ankara’da iki işhanı. T. Elvan Altan ve Sevil Enginsoy (Der.), İnci Aslanoğlu için bir mimarlık tarihi dizimi içinde (ss. 1-6) Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi Yayınları ve ODTÜ Mimarlık Fakültesi Mezunları Bilgi ve İletişim Derneği.
Boyacıoğlu, E. (2015). 1950’ler Ankarası’nda sıradışı konut kooperatifleri. Arredamento Mimarlık, 5, 102-107.
Cengizkan, A.(2004). Ankara’nın ilk planı 1924-25 Lörcher Planı. Ankara: Arkadaş.
Cengizkan, A. ve Kılıçkıran, D. (2009). Yer’in sesi : Ulus İşhanı’nın söyledikleri. Ankara: Arkadaş.
Emek İşhanı, galeri katlı gece kulübü planı. (1959). Çankaya Belediyesi Arşivi, Çankaya Belediyesi, Ankara.
Emek İşhanı, mağaza kat planı. (1959). Çankaya Belediyesi Arşivi , Çankaya Belediyesi, Ankara.
Emek İşhanı, mağaza kat planı /Set Kafeterya planı. (1959). Çankaya Belediyesi Arşivi , Çankaya Belediyesi, Ankara.
Emek İşhanı, teras kat planı. (1959). Çankaya Belediyesi Arşivi, Çankaya Belediyesi, Ankara.
Emek İşhanı, (Gima) mağaza kesiti. (1959). Çankaya Belediyesi Arşivi , Çankaya Belediyesi, Ankara.
Emek İşhanı, (Gima) mağaza girişi [fotoğraf]. SALT Araştırma, Yusuf Taktak Arşivi. https://archives.saltresearch.org/ handle/123456789/38723 adresinden erişildi.
Emek İnşaat. (t.y.). Emek inşaat Türkiye’de ilk. Emek İnşaat web sitesinden erişildi: http://www.emekinsaat.com.tr/ contents/tarihce.
Emek İşhanı ve Kızılay Meydanı [fotoğraf].(t.y.). Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (2569), Koç Üniversitesi Vehbi Koç Ankara Araştırmaları ve Uygulama ve Araştırma Merkezi (VEKAM), Ankara.
Güvenç, G. (Yay. Koor.). (2004). Yarışmalar Dizini 1930- 2004. Ankara: TMMOB Mimarlar Odası Genel Merkezi ve Mimarlar Odası Ankara Şubesi.
Kızılay Meydanı Hürriyet Meydanı Oldu. (1960, 25 Ağustos). [Milliyet gazetesi kupürü]. Milliyet, s.1. http://gazetearsivi. milliyet.com.tr/Arsiv/1960/08/25 adresinden erişildi.
Kızılay Emek İşhanı. (2006/2-3). TMH - Türkiye Mühendislik Haberleri, 442-443, 54-59. http://www.imo.org.tr/resimler/ ekutuphane/pdf/27.pdf adresinden erişildi.
Kortan, E. (1971). Türkiye’de mimarlık hareketleri ve eleştirisi 1950-1960. Ankara: ODTÜ Mimarlık Fakültesi.
Madran, E., Ergut T. E. ve Özgönül, N. (2005). Ulus tarihi kent merkezi. Planlama, 4, 51-52.
Özbay, H. (2012). Kızılay Gökdeleni’nin başına gelenler. Serbest Mimar, 8, 22-23.
Özkan, S. (1982). Mimarlığımızın 60 yılı üzerine, Yeni Boyut, 114, 1-8.
Paker, N. ve Uz, F. (2015). Çatışmalar ve uzlaşmalar sahnesi olarak “apartman”. Arredamento Mimarlık, 5, 96-102.
Polat, R. (2016). Kuzgun Acar’ı anımsamak. SANATATAK web sayfasından erişildi: http://www.sanatatak.com/view/ kuzgun-acari-animsamak
Sahil, S. (1990). Başkent Ankara’daki devlet yapılarının kentsel mekânın oluşma sürecindeki yeri. G.Ü. MühendislikMimarlık Fakültesi Dergisi, 5(1-2), 65-80.
Saner, M. (2007). Kamusal alandan seyirlik mekâna: Güvenpark ve Güvenlik Anıtı. C. Bilsel (Ed.), 80. Yılında Cumhuriyetin Türkiye Kültürü içinde (ss. 41-52). Ankara: TMMOB Mimarlar Odası ve Sanart.
SGK. (t.y.). Tarihçe. Türkiye Cumhuriyeti Sosyal Güvenlik Kurumu web adresinden erişildi: www.sgk.gov.tr/wps/ portal/sgk/tr/kurumsal/kurumumuz/tarihce
Sözen, M. (1984). Cumhuriyet dönemi Türk mimarlığı. İstanbul: İş Bankası Kültür Yayınları.
Tapan, M. (1983). Cumhuriyet dönemi Türk mimarlığı. M. Belge ve B. Özüakın (Yay. Haz.), Cumhuriyet Dönemi Türkiye Ansiklopedisi, V. Cilt içinde (ss.1423-1424). İstanbul: İletişim.
Tunçer, M. (2018b). Ankara tarihi kent dokusunun planlanması ve dönüşümü. https://www.academia.edu/17255041/ Ankara_Tarihi_Kent_Dokusunun_Planlanması adresinden erişildi.
Tunçer, M. (2018a). Yıkmayın Anafartalar Çarşısı’nı, Ulus İşhanı’nı, Ankara Hali’ni…, https://www.arkitera.com/ gorus/yikmayin-anafartalar-carsisini-ulus-ishaniniankara-halini/ adresinden erişildi.
Ulus Meydanı İşhanı. (t.y.). T.M.M.O.B. web sayfasından erişildi: www.mimarlarodasiankara.org/index.php?Did=1478
Ulus Meydanı, Ulus İşhanı [fotoğraf].(t.y.). Ankara Fotoğraf, Kartpostal ve Gravür Koleksiyonu (2548), Koç Üniversitesi Vehbi Koç Ankara Araştırmaları ve Uygulama ve Araştırma Merkezi (VEKAM), Ankara.
Ural, S. (1974). Türkiye’nin sosyal ekonomisi ve mimarlık 1923-1960. Mimarlık, 1-2, 5-53.
Usal Yalçın, S.S. (2014). 1960’larda bir departmanlı mağaza tasarımının kadınların yaşam tarzı bağlamında incelenmesi: Kızılay Gima. Mimarlık, 378, 64-70 .
Uysal, Y.Y. (2008). Bir zamanların simgesi Emek İşhanı. Bülten, 63, 15-17.
Yavuz, Y. (1973). Cumhuriyet dönemi Ankarasında mimari biçim endişeleri. Mimarlık, 11-12, 26-44.