Hayır Kurumlarının Gelirleri ve Bunların Sarf Yerleri

Herhangi bir maddi çıkar gütmeksizin topluma hizmet sunmayı amaçlayan ve gönüllülük esasına dayanan yapılar, hayır kurumları/müesseseleri olarak isimlendirilmiştir. Tarihi süreçte büyüyüp çeşitlenen toplumsal ve ailevi sorunlara karşı ferdi gayretler yetersiz kalmış, bunun sonucunda hayır müesseseleri kurulmuştur. Bu müesseseler büyük felaket ve musibetlere maruz kalan toplumların yaralarını sarmada önemli görevler icra ettiği gibi dayanışma ve yardımlaşma kültürünün gelişmesine ve yayılmasına da katkı sağlamıştır. Özellikle Kur’an’ın öğretileri, Hz. Peygamber ve sahabe uygulamaları hayır kurumlarının İslam beldelerinde hızla yayılmasına neden olmuştur.

Anahtar Kelimeler:

Fıkıh, Hayır Müessesesi, Zekât, Sadaka, Sarf

Income of Charitable Foundations and Where to Use Them

Organizations that aim to serve the society without any financial benefit, and act on a voluntary basis are called charity. Individual efforts were in solving social and familial problems that grew and diversified in the historical process, and as a result, charitable organizations were established. These organizations not only performed important duties in dressing the wounds of societies faced great disasters and calamities, but they also contributed to the development and spread of solidarity and welfare culture. Especially the teachings of the Qur’an, the practices of the Prophet and the Companions caused the rapid spread of the charity in Islamic lands.

Keywords:

Fiqh, Charity Organization, Zakah, Sadaqah, Disposition.,

PDF

___

Abdullah b. Nâsır es-Sudhân. Tevcîhu Mesârifi’l-vekf, nahve telbiyeti ihtiyâcâti’l-müctema‘. Mekke-i Mükerreme: y.y., 2006.
Akgündüz, Ahmet. “İslâm Hukukuna Göre Vakıf Mallarının Mülkiyet Meselesi”. Bakanlarda Osmanlı Vakıfları ve Eserleri Uluslararası Sempozyumu. 13-29. Ankara: Vakıflar Genel Müdürlüğü Yayınları, 2012.
Aktaş, Beytüllah. Kur’an’a Göre Zekât’ın Harcama Kalemleri. İstanbul: İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Doktora Tezi, 2013.
Apaydın, H. Yunus. İslam Hukuk Usulü. Kayseri: Kimlik Yayınları, 2016.
Atalay, Arif. “Teberru Akitlerinde Kabz”. Universal Journal of Theology 5/1 (Haziran 2020), 1-18.
Aybakan, Bilal. “Temlik”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/428-430. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Aybakan, Bilal. “Teberru”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 40/215-216. İstanbul: TDV Yayınları, 2011.
Bardakoğlu, Ali. “Hibe”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 17/421-426. İstanbul: TDV Yayınları, 1998.
Bay, Abdullah. Türkiye Mecmuası. 27/1 (2017), 47-64.
Bayyiğit, Mehmet. Sosyal Yardımlaşma ve Dayanışma Kurumu Olarak Vakıflar. Selçuk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 11 (2001), 59-66.
Buhârî, Ebû Abdillâh Muhammed b. İsmâil b. İbrâhim. el-Câmiu’s-sahîh. thk. Muhammed Zuheyr. 8 Cilt. b.y.: Dâru Tavki’n-Necât, 1422/2001.
Çağırıcı, Mustafa. “İnfak”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 22/289-290. İstanbul: TDV Yayınları, 2000.
Dalgın, Nihat. “Zekât Hükümleri”. OMÜ İlahiyat Fakültesi Dergisi 16/16 (2004), 43-72.
Diâ Âdil Kâsım es-Suknâ. el-Muessesâtu’l-hayriyye hukmuha ve devâbitu’l-kâimîn aleyha ve hududu salahiyetihim. Gazze: el-Câmiatu’l-İslâmiyye, Yüksek Lisans Tezi, 2012.
Duman, Ali. “Sadaka”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 35/383-384. İstanbul: TDV Yayınları, 2008.
Ebû Dâvûd, Süleymân b. el-Eş‘as b. İshâk es-Sicistânî el-Ezdî. Süneni Ebî Dâvûd. thk. Muhyiddîn Abdulhamîd. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetu’l-asriyye, ts.
Erkoç, Hatice. “Yusuf el-Karâdâvî’nin Fıkhu’z-Zekât Eseri Bağlamında “Fî Sebilillâh” Kavramı”. Van İlahiyat Dergisi 8/13 (Aralık 2020), 193-216.
Harşî, Muhammed b. Abdullâh. Şerhu Muhtasar Halil li’l-Harşî. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, ts.
Ferâhîdî, Ebû Abdirrahmân el-Halil b. Ahmed b. Amr b. Temîm. Kitabu’l-'Ayn. 4 Cilt. Beyrut: Mektebetü Lübnân Nâşirûn, ts.
Gazzâlî, Ebu Hâmid Muhammed b. Muhammed b. Muhammed b. Ahmed. İhyâu ulûmiddîn. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, ts.
Günay, Hacı Mehmet. “Vakıf”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/475-479. İstanbul: TDV Yayınları, 2012.
Hanîn Dît. Devru’l-müessesâtü’l-hayriyye fi’t-tenmiyeti’l-ictimâiyye. Cezâyir: Câmi‘atu eş-Şehîd Hama, Yüksek Lisans Tezi, 2015.
İbn Âbidîn, Muhammed Emîn b. Ömer b. Abdilazîz el-Hüseynî ed-Dımaşkī. Reddü’l-muhtâr ale’d-dürri’l-muhtâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1992.
İbn ‘Atiyye, Muhammed Nâcî. el-Binâu’l-müessisiyyu fi’l-münezzimâti’l-hayriyye. Beyrut: Daru İbn Hazm, 1423.
İbn Kudâme, Ebü’l-Ferec Şemsüddîn Abdurrahmân b. Muhammed b. Ahmed el-Makdisî. Şerhu’l-kebîr alâ metni’l-Mukni‘. 12 Cilt. b.y.: Dâru’l-kitâb, ts.
İbn Manzûr, Cemâlüddîn Muhammed b. Mükerrem b. Ali b. Ahmed el-Ensârî er-Rüeyfî. Lisânü’l-‘Arab. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-ma‘rife, 1119.
İbn Nüceym, Zeynüddîn b. İbrâhim b. Muhammed. el-Bahru’râik şerhu Kenzi’d-dekâik. 8 Cilt. b.y.: Dâru’l-kitâbi’l-İslâm, ts.
İbn Teymiyye, Takıyyüddîn Ahmed b. Abdilhalîm b. Mecdiddîn Abdisselâm el-Harrânî. el-Kevâidu’n-nurâniyye el-fıkhiyye. Memleketu’l-Arabiyyetu’s-Suudiyye: Dâru İbnu’l-Cevzî, 1402.
İbnü’l-Humâm, Kemâlüddîn Muhammed b. Abdilvâhid b. Abdilhamîd es-Sivâsî el-İskenderî. Fethu’l-kadîr. 10 Cilt. b.y.: Dâru’l-fikr, ts.
İbnü’s-Salâh, Takıyyüddîn Osmân b. Salâhiddîn Abdirrahmân b. Mûsâ eş-Şehrezûrî. Fetâvâ İbn Salâh. thk. Abdullah Abdulkadir. Beyrut: Mektebetu’l-‘ulum, 1407.
İsfahânî, Ebu’l-Kâsım Hüseyin b. Muhammed. el-Müfredât fî garîbi’l-Kur’ân. b.y.: Dâru’l-kalem, 1412.
Karadâvî, Yusuf. Fıkhu’z-zekât. 2 Cilt. Kahire: y.y.,1985.
Karaman, Hayreddin. “Ayn”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 4/257-258. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Kâsânî, Alâüddîn Ebû Bekr b. Mes‘ûd b. Ahmed. Bedâu’s-Sanâi‘ fî tertibi’ş-şerâi‘. 7 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1986.
Köse, Murtaza. “Fî Sebîlillâh” Kavramının Zekât Açısından Tahlili”. Atatürk Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, 21 (2004), 107-134.
Mahmud Şeltut. el-İslâm akidetun ve şerîatun. Kâhire: Dâru’ş-şurûk, 1968.
Mâlik b. Enes, Ebû Abdillâh b. Mâlik b. Ebî Âmir el-Asbahî el-Yemenî. el-Müdevvene. 4 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1994.
Mâverdî, Ebü’l-Hasen Alî b. Muhammed b. Habîb el-Basrî. el-Hâvi’l-kebîr. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1999.
Merğinâni, Ebü’l-Hasen Burhânüddîn Alî b. Ebî Bekr b. Abdilcelîl el-Fergānî. el-Hidâye fî şerhi Bidâye. thk. Talâl Yusuf. 4 Cilt. Beyrut: Dâru ihyâ, ts.
Mevsilî, Abdullah b. Mahmud b. Mevdûd. el-İhtiyâr li ta‘lîli’l-Muhtâr. 5 Cilt. Beyrut: Daru’l-kutubi’l-ilmiyye, 1937.
Müslim, Ebü’l-Hüseyn Müslim b. el-Haccâc b. Müslim el-Kuşeyrî. Sahîhu Müslim. thk. Muhammed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Beyrût: Dâru İhyâ, ts.
Nesâî, Ebû Abdirrahmân Ahmed b. Şuayb b. Alî. Sünen. thk. Abdulfettâh Ebu Ğudde. 8 Cilt. Haleb: Mektebetü’l-matba‘ati’l-İslâmiyye, 1986.
Nevevî, Ebû Zekeriyyâ Muhyiddîn Yahya b. Şeref. el-Mecmu‘ şerhu’l-Muhezzeb. b.y.: Dâru’l-fikr, ts.
Remlî, Şihâbüddîn Ahmed b. Ahmed b. Hamza er-Remlî el-Menûfî el-Ensârî. Nihâyetu’l-muhtâc ilâ şerhi’l-Minhâc. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-fikr, 1984.
Reşid Rıza. Tefsîru’l-Kur’ani’l-Hakîm. 12. Cilt. b.y.: el-Heyetu’l-Mısriyye, 1990.
Said b. Ali b. Vehf el-Kathânî. Sadakatü’t-tatavvu‘ fi’l-İslâm. Riyad: Silsiletü’l-zakâti’l-muhsin, 1426.
Serahsi, Ebû Bekr Şemsü’l-eimme Muhammed b. Ebî Sehl Ahmed. el-Mebsût. 30 Cilt. Beyrut: Dâru’l-ma‘rife, 1993.
Seyyid Kutub. Fîzilâli’l-Kur’an. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’ş-şurûk, 1412.
Süleyman b. Câsir el-Câsir. Mesârifu’l-vekf fi’l-kadim ve’l-hadîs. Riyâd: Medâru’l-vatan li’n-neşr, 2014.
Şevkânî, Muhammed b. Alî b. Muhammed es-San‘ânî el-Yemenî. es-Seylu’l-cirâr el-mütedeffak alâ hadâiki’l-ezhâr. b.y.: Dâru İbn Hazm, ts.
Şîrâzi, Ebû İshâk Cemâlüddîn İbrâhîm b. Alî b. Yûsuf. el-Muhezzeb fî fıkhi’l-İmâm eş-Şâfiî. thk. Muhammed ez-Zuceylî. 3 Cilt. Beyrût: ed-Dâru’Şâmiyye, 1992.
Tâberânî, Ebü’l-Kāsım Süleymân b. Ahmed b. Eyyûb. Mu‘cemu’s-sağîr. 2 Cilt. Beyrut: Dâru İmâr, 1985.
Tirmizî, Ebû Îsâ Muhammed b. Îsâ b. Sevre. Sünen. thk. Ahmed Muhammed Şâkir - Ahmed Fuâd Abdulbâkî. 5 Cilt. Mısır: Matb‘atu Mustafa el-Bâbî, 1975.
Ubeyr Katmani. Müessesâtü’l-vakfiyye fi’l-Ahdi’l-Osmânî. b.y.: Mecelletu dirâseti Beyti’l-Makdis, 2017.
Öztürk, Nazif. “Evkâf-ı Hümâyun Nezâreti”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 11/521-524. İstanbul: TDV Yayınları, 1995.
Yılmaz, Yasin. “Vakıf Kurumunun Dayandığı Temel Referanslar ve Zürrî Vakıfların Vakıf Sistemindeki Yeri”. Dini Araştırmalar 17/44 (Haziran 2014), 43-66.