Cahiliye Dönemi Hanif Şairlerin Şiirlerine Tematik Bir Yaklaşım -Tevhid Anlayışı-

Cahiliye dönemi Araplarının inanç ve dini düşünce yapısı hakkında Kur'an ve hadislerden sonra eski Arap şiiri önemli bir yere sahiptir. Bu şiirler Arapların yaşantıları, dini anlayışları, inanç yapıları hakkında bilgi verir. Özellikle de dini konuları ele alan şiirlerin incelenmesi, o dönemin dini anlayışını tespit etmede önem arz eder. Cahiliye döneminde putlara inanmaktan uzak duran ve bazı Cahiliye adetlerine karşı çıkıp kendilerinin Hz. İbrahim’in dini üzerine olduklarını söyleyen kişilere hanif denilmiştir. Hanifler tevhid inancına sahip kişilerdi. Bunlar yerleşik kültür olan paganizme aykırı hareket etmişler ve onlara ibadet etmemişlerdir. Bu hanifler arasında Cahiliye döneminin bazı şairleri de yer almıştır. Bu şairler şiirlerinde birçok dini temanın yanında tevhid konusunu da ele almışlar ve şiirlerinde tevhid inancına sahip olduklarını ortaya koymuşlardır.

Anahtar Kelimeler:

Arap Dili ve Belagati, Cahiliye Dönemi, Haniflik, Hanif şairler, Tevhid

A Thematic Approach to The Poems of Hanif Poets in The Period of Jahiliyya -The Concept of oneness of God-

The ancient Arabic poetry has an important place after the Qur'an and hadiths in revealing the belief and religious thought of the Arabs of the period of Jahiliyya. These poems inform us about the lives, religious thoughts and belief structures of the Arabs. In particular, the examination of poems dealing with religious issues is important in determining the religious thought of that period. In the period of Jahiliyya, those who avoided believing in idols and opposed some of the traditions of Jahiliyya and proclaimed that they are followers of Abraham’s religion were called hanîfs. They were people who believed in the oneness of God. They acted against the established culture of paganism and did not worship their deities. Some of the poets of the period of Jahiliyya were among those hanifs. In their poems, they dealt with monotheism among many religious themes and revealed that they had the belief of the oneness of God.

Keywords:

Arabic Language and Rhetoric, The Period of Jahiliyya, Hanîf, Hanîf Poets, Tawhîd (the oneness of God).,

PDF

___

Brockelmann, Carl. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. çev. Abdulhalim en-Neccâr. 6 Cilt. Kahire: Dâru’l-Meârif, 4. Basım, ts.
Câhiz, Ebû Osmân Bahr b. Mahbûb. el-Beyân ve’t-Tebyîn. 3 Cilt. nşr. Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
Cevâd Alî. el-Mufassal fî târîhi’l-‘Arab kable’l-İslâm. 20 Cilt. b.y.: Dâru’s-Sâkî, 4. Basım, 1422/2001.
Cevherî, Ebû Nasr İsmail b. Hammâd. Tâcu’l-lüğa ve sıhâhu’l-Arabiyye. thk. Ahmed Abdulgafûr Attâr. 6 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmî Li’l-Melâyîn, 4. Basım, 1407/1987.
Cumahî, Ebû Abdillâh Muhammed b. Sellâm. Tabakâti fuhûli’ş-şuâra. thk. Mahmud Muhammed Şâkir. 2 Cilt. Cidde: Dâru’l-Medenî, ts.
Cündî, Alî. Fî târîhi’l-Edebi’l-Câhilî. b.y.: Mektebetü Dâru’t-Türâs, 1412/1991.
Çağrıcı, Mustafa. “Arap”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 3/316-321. İstanbul: TDV Yayınları, 1991.
Dayf, Şevkî. Târîhu’l-edebi’l-Arabî. 10 Cilt. Mısır: Dâru’l-Me‘ârif, 1995.
Demirayak Kenan - Çöğenli, Sadi. Arap Edebiyatında Kaynaklar. Erzurum: Atatürk Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Yayınları, 1994.
Dîvânu Ümeyye b. Ebi’s-Salt. thk. Beşîr Yemût. Beyrut: Mataba‘atü’l-Vataniyye, 1352/1934.
Dîvânu Evs b. Hacer. thk. Muhammed Yûsuf Necm. Beyrut: Dâru’l-Beyrût, 1400/1980.
Ebû Hilâl el-‘Askerî, el-Hasen b. Abdillâh b. Sehl. el-Evâil. nşr. Dâru’l-Beşîr. Tanta: Dâru’l-Beşîr, 1408/1987.
Ebû Zeyd el-Kurâşî, Muhammed b. Ebi’l-Hattâb. Cemheretü eşʽâri’l-Arab. thk. Alî Muhammed el-Becâdî. b.y.: Nahdatü Mısr Li’-tibâʽa ve’n-Neşr ve’t-Tevzîʽ, ts.
Ebu’l-Ferec İbnü’l-Cevzî, Cemâluddîn. el-Muntazam fî târîhi’l-umem ve’l-mulûk. thk. Muhammed Abdulkadir Atâ - Mustafa Abdulkadir Atâ. 19 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1412/1992.
Erul, Bünyamil. “Varaka b. Nevfel”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/517-518. İstanbul: TDV Vakfı Yayınları, 2012.
Erkocaaslan, Recep. “Haniflerden Zeyd b. Amr. Nüfeyl’in Hayatı ve Şahsiyeti”. Amasya İlahiyat Dergisi. 15 (Aralık 2020), 421-451.
Fayda, Mustafa. “Cahiliye”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 7/17-19. İstanbul: TDV Yayınları, 1993.
Ferâhîdî, Halîl b. Ahmed. Kitâbu’l-‘ayn. thk. Mehdî el-Mahzûmî - İbrahim es-Samirrâî. 8 Cilt. Dâru ve Mektebetü’l-Hilâl, ts.
Gassân, Üzeyr Hüseyn. Varaka b. Nevfel Mübeşşiru’r-rasûl: Asruhu ve hayatuhu ve şi’ruh. Beyrut: Daru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1423/2002.
Hadîsî, Behcet Abdulğafûr. Ümeyye b. Ebi’s-Salt Hayâtuhû ve şi‘ruhu. Abû Dabi: Mecmaü’s-Sekâfî, 1430/2009.
Hıdır, Özcan. “İlk Vahyin Gelişi Hadisi Bağlamında Varaka b. Nevfel’in Hz. Peygamber’e Dinî-Kültürel Etkisine Dair İddiaların Değerlendirilmesi”. Marife 4/2 (Güz 2004), 27-37.
Hüseyn. Taha. Cahiliye Şiiri Üzerine. çev. Şaban Karataş. Ankara: Ankara Okulu Yayınları, 2. Basım, 2003.
İbn Asâkir, Ebü’l-Kâsım Alî b. el-Hasen b. Hibetillâh. Târîhu Dımaşk. thk. ‘Amr b. Ğarâme el-Ümeyrî. 80 Cilt. b.y.: Dâru’l-Fikr, 1415/1995.
İbn Dureyd, Ebû Muhammed b. Hasan el-Ezdî. Cemheretü’l-lüğa. thk. Remzî Münîr Ba‘lebekî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-İlmî Li’l-Melâyîn, 1407/1987.
İbn Hişam, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik el-Meâfirî. es-Sîretü’n-nebeviyye. thk. Mustafa es-Sekkâ vd.. 2. Cilt. Kahire: Şirketü ve Matbatü Mustafa, 2. Basım. 1375/1955.
İbn Hişâm, Ebû Muhammed Cemâlüddîn Abdülmelik el-Meâfirî. et-Tîcân fî mülûki Himyer. thk. Merkezü’d-Dirâsât ve’l-Ebhâsı’l-Yemeniyye. San‘â: Merkezü’d-Dirâsât ve’l-Ebhâsı’l-Yemeniyye, 1347/1928.
İbn İshâk, Ebû Abdillâh Muhammed b. el-Muttalibî. Sîretü İbn İshâk. thk. Sühey Zekkâr. Beyrut: Dâru’l-Fikr, 1398/1978.
İbn Kesîr, Ebü’l-Fidâ’ İmâdüddîn el-Kaysî el-Kureşî. el-Bidâye ve’n-nihâye. thk. Alî Şîrî. 14 Cilt. Beyrut: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1408/1988.
İbn Kuteybe, Ebû Muhammed Abdullah b. Müslim ed-Dîneverî. eş-Şiʽru ve’ş-Şuʽarâ. nşr. Dâru’l-Hadîs. 2 Cilt. Dâru’l-Hadîs. Kahire: Dâru’l-Hadîs, 1453/2002.
İbn Manzûr, Muhammed b. Mukerrem Cemâluddin. Lisânu’l-ʻArab. nşr. Dâru Sâdır. 15 Cilt. Beyrût: Dâru Sâdır, 3. Basım, 1414/1993.
İbnü’l-Cevzî, Ebü’l-Muzaffer Şemsüddîn Yûsuf b. Kızoğlu Sıbt. Mirʾâtü’z-zamân fî târîhi’l-aʿyân. 23 Cilt. thk. Muhammmed Berakat vd.. Dımeşk: Dâru’r-Risâleti’l-Alemiyye, 1434/2013.
İbnü’l-Esîr, Ebü’l-Hasen İzzüddîn eş-Şeybânî el-Cezerî. Üsdü’l-ğâbe fî ma‘rifeti’s-sahâbe. thk. Alî Muhammed Mu‘avved - Adil Ahmed Abdulmevcûd. 8 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1415/1994.
İmruü’l-Kays, Hucr b. el-Hâris el-Kindî. Divânu İmruü’l-Kays. thk. Abdurrahman Mustâvî. Beyrut: Dâru’l-Ma‘rife, 2 Basım, 1425/2004.
Kapar, Mehmet Ali. “Kus. b. Sâ‛ide”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 26/460. Ankara: TDV Yayınlar, 2002.
Kaplan, Hasan. “Bir İnanç Aşaması Olarak Haniflik”. Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 1/10 (2017), 7-23.
Kaysî, Eysem Abbâs. “Zeyd b. Amr b. Nufeyl Hayâtuh ve mâ Tebkâ min Şi‘rih”. Mecelletu’l-Mevrid 29/4, 87-94.
Kuzgun, Şaban. “Hanîf”. Türkiye Diyanet vakfı İslam Ansiklopedisi. 16/33-39. İstanbul: TDV Yayınları, 1997.
Küçükçopur, Hasan. İslam Tarihinde Hanifler. Konya: Selçuk Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yüksek Lisans Tezi, 1988.
Muhtar, Cemal. “Cahiliye Devri Şiiri”. Doğu Dilleri [Ankara Üniversitesi Dil ve Tarih-Coğrafya Fakültesi Doğu Dilleri ve Edebiyatları Bölümü Dergisi] 1/1 (1964), 47.
Musʽtasımî, Muhammed b. Aydemir. ed-Dürrü’l-ferîd ve beytü’l-kasîd. thk. Kâmil Selmân el-Cebûrî. 13 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 1436/2015.
Özkan, Halit. “Zeyd b. Amr”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/316-317. İstanbul: TDV Yayınlar, 2013.
Polat, İbrahim Ethem. “Hanif Şairlerin Şiirlerinde Monoteist Yapı”. Nüsha: Şarkiyat Araştırmaları Dergisi 1/1 (Bahar 2001), 124-133.
Sa‘leb, Ebu’l-Abbâs. Şerhu şi‘ri Züheyr b. Ebî Sülmâ. thk. Fahreddîn Kabâve (Dımeşk: Matba‘atü’l-Ğûsânî, 3. Basım, 2008.
Söylemez, Mehmet Mahfuz. “Fil Hadisesinin Arap Yarımadasındaki Etkileri Üzerine Bir İnceleme”. çev. Fuat Aydın. Kuran’daki Hanîf/ler ve Nasârâ Üzerine Araştırmalar. Ankara: Eskiyeni Yayınları, 2016.
Şentemerî, Ebü’l-Haccâc Yûsuf b. Süleymân b. Îsâ el-A‘lem en-Nahvî. Şerhu Dîvâni Zuheyr b. Ebî Sulmâ. thk. Muhammed Bedruddin Ebî Firâs. Mısır: Matbaatü’l- Hamidiyye, 1323/1905.
Şeyho, Luvis. Şuarâu’n-nasrâniyye kable’l-İslâm. Beyrut: Dâru’l-Meşrik, 4. Basım, 1991.
Şüreysî, Ebû Abbas Ahmed b. Abdulmü’min. Şerhu makâmatı’l-Harîrî. 3 Cilt. Beyrut: Dâru’l-Kütübi’l-İlmiyye, 2. Basım, 1427/2006.
Tüccar, Zülfikar. “Ümeyye b. Ebü’s-Salt”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 42/303-305. İstanbul: TDV Yayınları, 2012,
Tülücü, Süleyman. “Cahiliye Devri Şairlerden Züheyr’in Dini İnancı ve Şiirlerinde Dini İzler”. Diyanet Dergisi 25/2 (1989), 3-12.
Tülücü, Süleyman. “Züheyr b. Ebî Sülmâ”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. 44/540-542. İstanbul: TDV Yayınları, 2013.
Yalar, Mehmet. “Din Faktörü Işında Cahiliye Şiirine Bir Bakış”. Uludağ Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi 15/2 (2006), 19-43.
Zebîdî, Muhammed b. ʻAbdurrezzâk el-Hüseynî Ebü’l-Feyd. Tâcu’l-arûs min cevâhiri’l-kâmûs. thk. Mecmu‘atün mine’l-Muhakkîkin. 40 Cilt. b.y.: Dâru’l-Hidâye, ts.
Zehebî, Ebû Abdillâh Şemsüddîn Muhammed b. Ahmed b. Osmân. Târihü’l-İslam ve vefeyâtü’l-meşâhiri’l-a‘lâm. thk. Beşşâr Avvâd Ma‘rûf. 15 Cilt. b.y.: Dâru’l-Ğarbi’l-İslâmî, 1424/2003.
Zehrânî, Hamdân. Edebu’l-Hanefiyye fî Asri’l-Câhilî. Mekke: Câmiatu Ümmi’l-Kurâ, Kulliyeti Lügati’l-Arabiyye ve Âdâbıha, Doktora Tezi, 1406/1985.
Zevzenî, Ebû Abdillâh Hüseyn b. Ahmed. Şerhu’l-muallakatı’s-sebʽa. nşr. Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî. b.y.: Dâru İhyâi’t-Türâsi’l-Arabî, 1423/2002.
Zeyyât, Ahmed Hasan. Târîhu’l-edebi’l-‘Arabî. Kahire: Dâru Nahdâti Mısr, 15. Basım, ts.
Ziriklî. Ebû Gays Muhammed Hayrüddîn Alî b. Fâris. el-A‘lâm. nşr. Dâru’l-İlmi Li’l-Melâyîn. b.y.: Dâru’l-İlmi Li’l-Melâyîn, 5. Basım, 1423/2002.