Türkiye Selçuklu Emiri Celâleddin Karatay ve Antalya Dârü’s-Sülehâsı

Doğu Akdeniz’in ve Türkiye’nin uğrak liman şehirlerinden Antalya, Ortaçağ boyunca da bu kimliğiyle ön plana çıkmış, pek çok kültürel ve ekonomik gelişmeye ev sahipliği yapmıştır. Bu minvalde XIII. yüzyıl başlarında dönemin söz sahibi güç merkezlerinden Türkiye Selçuklularının da öncelikli hedeflerinden birisi olmuştur; ilki 1207, diğeri 1216 olmak üzere iki kez arka arkaya fethedilmiştir. Şehir, XIII. yüzyıl sonlarına kadar Selçuklu hâkimiyetinde kalmış ve farklı kültürleri kendi bünyesinde sorunsuz bir biçimde muhafaza etmeyi başarmıştır. Fetih sonrasında Müslüman-Türk hâkimiyetinin ve kültürünün bir parçası olarak Antalya’da Selçuklu Sultanları ve önde gelen Selçuklu Emirleri tarafından birçok sosyal ve dini kurum vücuda getirilmiştir: Camiler, hamamlar ve medreseler vb. Türkiye Selçuklularının II. Gıyaseddin Keyhüsrev’in ölümünden sonra üç oğlu arasında iktidar mücadelesinin yaşandığı ve büyük şehzade II. İzzeddin Keykavus’un tek başına iktidarda bulunduğu süreçte sunduğu hizmetlerle devletin ayakta kalmasına büyük oranda katkı sağlayan Celaleddin Karatay, meydana getirdiği sosyal kurumlar ve bunlara sağladığı zengin vakıfları ile de tanınmaktadır. Kendisinin bu yönü Antalya’da bulunan ve kendi ismiyle anılan bina ile de açıkça ortaya çıkmaktadır. Çalışmamıza konu olan yapı, esas yerinde bulunan kitabesinde Dârü’s-Sülehâ olarak anılmaktadır. Bu çalışma kapsamında Celaleddin Karatay kısaca tanıtılarak kendisine atfedilen yapının adı ve banisi hakkındaki bilgiler dönemin kaynakları ışığında ortaya konarak, ihtilaflı hususlar giderilmeye çalışılacaktır.

The Seljuk Emir Jalaluddin Qaratai and the Dârü’s-Sülehâ of Antalya

Antalya was one of the most important port cities of the Eastern Mediterranean and Turkey, which maintained its importance during the Middle Ages and which become the centre of significant cultural and economic developments. For this reason, at the beginning of the 13th century, the city was a target for the Seljuks in Turkey, the dominant power at that time, and the city was conquered twice, first in 1207, and then reconquered in 1216. Until the end of the 13th century, the city remained under the sovereignty of the Seljuks and was a Seljuk city where different cultures intermingled. After the conquest, as a result of Muslim-Turkish rule and culture, many social and religious institutions coalesced and related structures were built by Seljuk sultans and by the leading amirs in Antalya. These structures included buildings such as mosques, baths and madrasahs. After the death of the Seljuk Sultan Kaykhusraw II, there has been a power struggle among his three sons; so when the young prince Izzeddin Keykavus II reigned alone, Jalaluddin Qaratai contributed greatly to the survival of the state through the services he provided. He is also known for the social institutions he founded and the rich foundations he provided for them. His personal features can be clearly understood from the building in Antalya which carries his name. The building that is the subject of this paper is known from its inscription which is preserved in situ, as a Dâru’s-Sulehâ. Celaleddin Karatay is briefly introduced in this paper; also the name of the structure which is attributed to him and information concerning the construction is explained from the sources of the period, and some disputed issues are thereby hopefully clarifiedd

PDF

___

Ahmed Eflâkî (2006). Ariflerin Menkıbeleri. Çev. T. Yazıcı. İstanbul 2006.
Anonim (2014). Selçukname. Çev. H. İ. Gök & F. Coşguner. Ankara 2014.
Elvan Çelebi (2014). Menâkıbu’l-Kudsiyye fî Menâsibu’l-Ünsiyye (Baba İlyas-ı Horasânî ve Sülâlesinin Menkabevî Tarihi). Haz. İ. E. Erünsal & A. Y. Ocak. Ankara 2014.
Gregory Abû’l-Farac (1999). Abû’l-Farac Tarihi I-II. Çev. Ö. R. Doğrul. Ankara 1999.
Hasan b. Abdülmü’min el-Hôyî (2018). Selçuklu İnşâ Sanatı Gunyetü’l-Kâtib ve Münyetü’t-Tâlib Rüsûmu’r-Resâ’il ve Nücumû’l-Fezâ’il. Haz. C. Yakupoğlu & N. Musalı. Ankara 2018.
İbn Bibi (1956). El-Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Tıpkıbasım). Haz. N. Lugal & A. S. Erzi. Ankara 1956.
İbn Bibi (1996). El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (Selçukname) I-II. Çev. M. Öztürk. Ankara 1996.
İbn Bibi (2007). El Evamirü’l-Ala’iye Fi’l-Umuri’l-Ala’iye (muhtasar). Çev. M. H. Yınanç, Yay. Haz. R. Yınanç & Ö. Özkan. İstanbul 2007.
İbnü’l-İbrî (2011). Tarihu Muhtasarü’d-Düvel. Çev. Ş. Yaltkaya. Ankara 2011.
Kerîmüddin Mahmud-i Aksarayî (2000). Müsâmeretü’l-Ahbâr. Çev. M. Öztürk. Ankara 2000.
Müneccimbaşı Ahmed b. Lütfullah (2001). Câmiü’d-Düvel Selçuklular Tarihi II (Anadolu Selçukluları ve Beylikler). Yay. A. Öngül. İzmir 2001.
Niğdeli Kadı Ahmed (2009). Anadolu Selçukluları Devrinde Yazılan Bir Kaynak: El-Veledü’ş-Şefîk ve’lHâfidü’l-Hâlik. Haz. A. Ertuğrul. Yayımlanmamış Doktora Tezi. İzmir 2009.
Yazıcızâde Ali (2008). Tevârih-i Âl-i Selçuk. Haz. A. Bakır. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Marmara Üniversitesi, İstanbul 2008.
Evliya Çelebi (2011). Günümüz Türkçesiyle Evliya Çelebi Seyahatnamesi 9/1. Haz. S. A. Kahraman. İstanbul 2011.
Akok M. (1969). “Konya’da Karatay Medresesi Rölöve ve Mimarisi”. Türk Arkeoloji Dergisi XVIII/2 (1969) 5-28.
Armağan A. L. (2004). “XVI. Yüzyıl’da Antalya’da Dînî-Sosyal Yapılar ve Şehrin Demografik Durumu Üzerine Bir Araştırma”. Ankara Üniversitesi, Dil ve Tarih Coğrafya Fakültesi Tarih Araştırmaları Dergisi 23/36 (2004) 7-34.
Armağan A. L. (2006). “XVI. Yüzyıl’da Antalya”. Yay. Haz. N. Ekinci & H. Akın, Son Bin Yılda Antalya Sempozyumu Bildirileri (2006) 97-115. Antalya.
Bakırer Ö. (2000). Onüç ve Ondördüncü Yüzyıllarda Anadolu Mihrabları. Ankara 20002 . Bal M. S. (2004). II. İzzeddin Keykavus Dönemi (1246-1262). Yayımlanmamış Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi, Ankara 2004.
Bayram M. (2016). “Anadolu Selçukluları’nda Devlet Yapısının Şekillenmesi”. Cogito 29 Selçuklular Özel Sayısı (20167 ) 61-72.
Beyazıt M. (2017). Denizli’de Anadolu Selçuklu Kervansarayları. Denizli 2017.
Combe E., Sauvaget J. & Wiet G. (1941-1942). Répertoire Chronologique D’Epigraphie Arabe 11. Caire 1941-1942.
Demir M. (2017). 13. Yüzyıl Doğu Akdenizi’nin (Antalya-Alanya-Misis-Tarsus-Anazarba-LazkiyeSüveydiye) Siyasi, Sosyal ve Ekonomik Tarihi. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Akdeniz Üniversitesi, Antalya 2017.
Doğan S. (2012). Antalya Medreseleri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta 2012.
Duran R. (2001). Selçuklu Devri Konya Yapı Kitâbeleri (İnşa ve Ta’mir). Ankara 2001.
Ekici K. (2005). Anadolu Selçuklu Devletinde Üç Kardeş Devri. Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi. Süleyman Demirel Üniversitesi, Isparta 2005.
Erten S. F. (118-1340). Antalya Livası Tarihi. İstanbul 1338-1340.
Erten S. F. (1940). Antalya Tarihi. İstanbul 1940.
Hamdizâde A. (1331). “Alaeddin Cami-i Şerifi-Karatay Medresesi”. Tarih-i Osmani Encümeni Mecmuası 5/33 (1331) 524-534.
Kaymaz N. (2011). Anadolu Selçuklularının İnhitatında İdare Mekanizmasının Rolü. Ankara 2011.
Komisyon (2003). Antalya Kültür Envanteri (Merkez). Antalya 2003.
Konyalı İ. H. (1964). Abideleri ve Kitabeleri ile Konya Tarihi. Konya 1964.
Kuran A. (1969). Anadolu Medreseleri I. Ankara 1969.
Mülayim S. (2001). “Celâleddin Karatay Medresesi Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 24 (2001) 475-476.
Odabaşı Z. (2011). “Celaleddin Karatay Maddesi”. Konya Ansiklopedisi 2 (2011) 232-234. Konya.
Odabaşı Z. (2012). Selçuklu Devleti’nde Muhtedi Vakıfları: Celâleddin Karatay Vakıfları Örneği. Yayımlanmamış Doktora Tezi. Selçuk Üniversitesi, Konya 2012.
Odabaşı Z. (2013a). “Celâleddin Karatay’ın Hayatı ve Siyasi Kariyeri”. Eds. H. Bahar, M. Toker, M. A. Hacıgökmen & G. Küçükbezci, Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Tarihçiliğe Adanmış Bir Ömür: Prof. Dr. Nejat Göyünç’e Armağanı (2013) 575-602. Konya.
Odabaşı Z. (2013b). “Türkiye Selçukluları ve Osmanlı Klasik Döneminde Bir Eğitim Kurumunun Finansmanı ve İşleyişi: Celâleddin Karatay Medresesi Örneği”. Eds. M. Demirci, A. Temizel, M. A. Hacıgökmen & S. Solmaz, II. Uluslararası Selçuklu Kültür ve Medeniyeti Sempozyumu Selçuklularda Bilim ve Düşünce Bildirileri IV (2013) 221-240. Konya.
Odabaşı Z. (2013c). “Karatay Vakfiyeleri Maddesi”. Ed. M. A. Orak, Konya Ansiklopedisi. Cilt 5 (2013) 118-119.
Özdemir H. A. (2012). “Celaleddin Karatay”. Eds. Y. Küçükdağ, Y. Erdemir & B. Şahin, Karatay TarihKültür-Sanat II (2012) 959-969. Konya.
Riefstahl R. M. (1941). Cenubu Garbî Anadolu’da Türk Mimarisi. Çev. C. T. Berktin. İstanbul 1941.
Sönmez C. C. (2009). Antalya Kaleiçi Selçuklu ve Beylikler Dönemi Eserleri. Antalya 2009.
Taneri A. (1993). “Celâleddin Karatay Maddesi”. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 7 (1993) 251-252.
Turan O. (2014b). “Selçuk Devri Vakfiyeleri II. Mübarizeddin Ertokuş ve Vakfiyesi”. Haz. A. Çetin & B. Koç. Selçuklu Tarihi Araştırmaları (2014) 333-345. Ankara.
Turan O. (2014b). “Selçuk Devri Vakfiyeleri II. Mübarizeddin Ertokuş ve Vakfiyesi”. Haz. A. Çetin & B. Koç. Selçuklu Tarihi Araştırmaları (2014) 333-345. Ankara.
Turan O. (1971). Selçuklular Zamanında Türkiye. İstanbul 1971.
Turan O. (2014a). “Selçuk Devri Vakfiyeleri III. Celaleddin Karatay, Vakıfları ve Vakfiyeleri”. Haz. A. Çetin & B. Koç. Selçuklu Tarihi Araştırmaları (2014) 347-503. Ankara.
Turfan K. (1955). 1955 Yılı Antalya Merkez Eski Eser Fişleri. Antalya 1955.
Uğur M. F. & Koman M. M. (1940). Selçuk Büyüklerinden Celâlüddin Karatay ile Kardeşlerinin Hayat ve Eserleri. Konya 1940.
von Lanckoroński K. G. (2005). Pamhylia ve Pisidia Kentleri I. Çev. S. Bulgurlu Gün. İstanbul 2005.
Vryonis S. (2016). “Selçuklu Gulamları ve Osmanlı Devşirmeleri”. Çev. T. Birkan. Cogito 29 Selçuklular Özel Sayısı (20167 ) 93-119.
Yılmaz L. & Tuzcu K. (2010). Antalya’da Türk Dönemi Kitabeleri. Haarlem 2010.
Yılmaz L. (2002). Antalya Bir Ortaçağ Türk Şehrinin Mimarlık Mirası ve Şehir Dokusunun Gelişimi (16. Yüzyılın Sonuna Kadar). Ankara 2002.