Türkiye’nin Büyüyen Yükseköğretim Sisteminde Öğretmenlik Programları: Öğrencilerin Tercih, Yerleşme ve Kayıtlanma Eğilimleri

Dünya genelindegiderek artanyükseköğretimdeki öğrenci sayısına paralel olarak, Türkiye’de de yükseköğretime yönelik hem talep hem de arz yükselişi söz konusudur. Diğer taraftan, 2019’da kayıtlanmayan öğrenci kontenjan oranın toplam kontenjanın %22’sini oluşturması Türk yükseköğretiminde yaşanan arz-talep dengesizliğini ortaya koymaktadır. Türkiye’nin tüm insan kaynağının temel niteliklerini şekillendiren öğretmenlerin yetiştirildiği programlarailişkin arz-talep dengesinde yaşanabilecek böylesi bir durumun ise, mevcut kontenjan belirleme stratejilerinin sürdürülebilirliğini derinden etkileyeceği açıktır. Bu bağlamda,öğretmenlik programlarınaait kontenjanların tercih edilme ve yerleşenlerin kayıtlanma durumlarının incelenmesiyapılan araştırmanın amacını oluşturmaktadır. Araştırma, Yükseköğretim Program Atlası (YPA) üzerinden erişilen verilerin ikincil kullanımına dayalı, genel tarama modelinde tasarlanmıştır. YPA platformundan derlenen veri seti üzerinden, 23 öğretmenlik programına ait kontenjan bilgileri, tercih edilme miktarları ve yerleşme oranları betimsel istatistikler (frekans, yüzde, vb.) ile belirlenmiş ve grafikleştirilerek/tablolaştırılarak sunulmuştur. Ayrıca, her bir öğretmenlik programı için yerleşen öğrencilerden kayıt yaptırmayanların sayıları kullanılarak, yerleşme ve kayıtlanma sonrası boş kalan kontenjan miktarları hesaplanmıştır. Yapılan analizler, 2019 yılında öğretmenlik programlarına 42.746 kontenjan ayrıldığını ve bu programlara öğrencilerin toplam kontenjandan yaklaşık 30 kat fazla tercih listelerinde yer verdiğini göstermektedir. Diğer taraftan, yerleştirme işlemi sonrası 2.096 kontenjanın tercih edilmediği ve öğretmenlik programlarına yerleşen öğrencilerden de 1.021 öğrencinin kayıt yaptırmadığı tespit edilmiştir. Tercih edilmeyen program kontenjanlarının büyük bölümünün Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti’ndeki üniversitelere (örneğin, en çok öğrenci alan PDR program için %72 tercih edilmeyen kontenjan) ve ardından vakıf üniversitelerine (aynı örnek bölüm için, yaklaşık %10 tercih edilmeyen kontenjan) ait olduğu; devlet üniversitelerindeki programlarda iseminimum düzeyde (%1’in altında yerleşme olmayan kontenjan) kaldığı görülmektedir. Elde edilen tüm bu bulgular atama bekleyen öğretmen sayıları, yapılan atama sayısı ve yeni açıklanan program kontenjanları ile bir bütün halinde tartışılmış ve öğretmenlik programlarına uygun adayların yerleşmesini destekleyebilecek bir planlamaya ilişkin öneriler sunulmuştur.

Teacher Training Programmes within the Expanding Higher Education System of Turkey: Preference, Placementand Registration Trends of Students

Parallel with theglobally increasing number of higher education (HE) students, there is an uptrend in terms of both supply and demand to HE in Turkey. On the other hand, 22% empty quota for undergraduate programmes in 2019 clearly shows the demand and supply gap in Turkish HE system. Considering the importance of teachers by their influence on the essential skills of all human resources in Turkey, such a potential gap in teacher training programmes would deeply affect the sustainability of existing strategies to quota determination. In this regard, the purpose of this research is to examine the preference and registration trends among students comparing the quotas of teacher training programmes in Turkey. The research was designed in a survey model based on the secondary usage of official data accessible in the Atlas of Higher Education Programs. Through this dataset, the quotas for 23 (different) fields of teacher training programmes, and the preference-placement ratios by students to these programmes were determined using descriptive statistics (e.g. frequencies, percentages, etc.). Moreover, the number of empty quotas were calculated for each teacher training programme through the placement and registration data. According to the analysis, while 42,746 student quotas were granted for teacher training programmes in 2019, nearly 30 times larger number of students placed these programmes in their preference list. Further, 2,096 quotas were not selected by any student, and 1,021 students did not register to teacher training programmes even they were placed in. The largest part of empty quotas were in universities from the Turkish Republic of Northern Cyprus (e.g. ≈72% empty quotas for Educational Psychology programmes), then in foundation universities (≈10% empty quotas for the same programmes) against a highly minimum in public universities (less than 1%). All these findings were discussed with the number of existing teacher candidates (in the form of graduates from teacher training programmes or teaching certificate programmes), the latest number of teacher appointments, and newly announced student quotas for teacher training programmes altogether, and then developed various recommendations for potentially better planning of student selection process aiming to allow the registration of best candidates to teacher training programmes.

PDF

___

Akpınar, B., & Erdamar, F. S. (2020). Öğretmen istihdamı ve atanamayan öğretmenler bağlamında aşırı eğitimlilik sorunu. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 19(74), 838-852.
Altınsoy, S. (2011). Yeni devlet üniversitelerinin gelişimi: Sorunlar ve politika önerileri. Yükseköğretim ve Bilim Dergisi, 1(2), 98-104.
Anık, M., & Özkan, A. (2016). Türkiye’de gençlik ve üniversite ilişkisi: Yapısal sorunlar ve somut öneriler. “IS, GUC” Industrial Relations and Human Resources Journal, 18(2), 176-193.
Arıkan, E., Altunöz-Sürücü, Ö., & Arman, A. (2018). Yükseköğretim kurumlarındaki eğitim mutfaklarında karşılaşılan sorunlar ve çözüm önerileri. Journal of Tourism and Gastronomy Studies, 6(2), 592-601.
Baysan, S., Ercan, B., & Öztürk, A. (2011). Türkiye’de öğretmen yetiştirmede istihdam sorunu: Sosyal bilgiler öğretmenliği örneği. Muğla Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (26), 131-154.
Bektaş, S. (2019a). Boş kalan mühendislik kontenjanları ve harita mühendisliği bölümlerinin analizi. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 11(44), 241-246. doi:10.15189/1308-8041
Bektaş, S. (2019b). Türk yükseköğretimde plansızlık. TURAN-SAM Uluslararası Bilimsel Hakemli Dergisi, 11(41), 29-34.
Bektaş, S., Fidan, Ş., & Keçeci, S. B. (2011). Yükseköğretimde sorunlar ve öneriler. 13. Türkiye Harita Bilimsel ve Teknik Kurultayı, 18-22 Nisan, Ankara, Türkiye.
Bilir, B., Uslu, B., Öztürk, H., & Çağatay, Ş. M. (2018). Öğretmen adaylarının üniversiteye giriş sınav puanları ile KPSS puanlarının incelenmesi: Türk üniversitelerinin profili.
C. T. Uğurlu, K. Beycioğlu, S. Koşar, H. Kahraman, & F. Köybaşı-Şemin (Ed.). Eğitim yönetimi araştırmaları içinde (ss. 337-347). Sivas: Cumhuriyet Üniversitesi Yayıncılık.
Çakmakçı, N. (2020). Öğrencilerin umutları artık sömürülmeyecek. Hürriyet (11 Temmuz). https://www.hurriyet.com.tr/egitim/ogrencilerin-umutlari-artik-somurulmeyecek-41562393 adresinden 12.07.2020 tarihinde erişilmiştir.
Çelikten, M., Şanal, M., & Yeni, Y. (2005). Öğretmenlik mesleği ve özellikleri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 19(2), 207-237.
Demirağ, F., & Çiftçi, H. (2010). Türkiye’de hukuk fakülteleri ve hukuk eğitimi. TBB Dergisi, (91), 257-290.
Doğu, Z., & Şahinöz, E. (2017). Yüksek öğretimde kapanan bölümler: Su ürünleri örneği. Kent Kültürü ve Yönetimi Hakemli Elektronik Dergi, 10(4), 514-523.
Ergincan, T. (2010). Yükseköğretim mezunlarının uzmanlık alanında istihdam sorunu ve iş doyumu (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). Dokuz Eylül Üniversitesi, İzmir.
Erkut, E. (2018a). Vakıf üniversitelerine kış geliyor. http://erhanerkut.com/analiz/vakif-universitelerine-kis-geliyor/ adresinden 20.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
Erkut, E. (2018b). Devlet üniversitelerinde sonbahar. http://erhanerkut.com/analiz/devlet-universitelerinde-sonbahar/ adresinden 20.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
Erkut, E. (2020). 2020 üniversite kontenjanları. http://erhanerkut.com/egitim/2020-universite-kontenjanlari/ adresinden 13.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
Fidancıoğlu, D. (2018). Vakıf üniversiteleri öğrencilerinin üniversite tercihlerinde etkili olan faktörler: Sağlık hizmetleri meslek yüksekokulları örneği (Yayınlanmamış yüksek lisans tezi). KTO Karatay Üniversitesi, Konya.
Gedik, T., Şahin, H. İ., & Çil, M. (2016). Merkezi yerleştirme sonuçlarına göre orman endüstri mühendisliğinin tercih edilme durumunun değerlendirilmesi. Kastamonu Uni., Orman Fakültesi Dergisi, 16(1), 90-95.
Güven, D. (2010). Profesyonel bir meslek olarak Türkiye’de öğretmenlik. Boğaziçi Üniversitesi Eğitim Dergisi, 27(1), 13-21.
İlhan, A., Gülersoy, A. E., & Gümüş, N. (2013). Coğrafya bölümü ve coğrafya öğretmenliği anabilim dalı mezunlarının mezuniyet sonrası karşılaştıkları istihdam sorunu. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, 8/9, 1585-1602.
MEB. (2005). Öğretmenlik Kariyer Basamaklarında Yükselme Yönetmeliği. http://mevzuat.meb.gov.tr/dosyalar/450.pdf adresinden 23.09.2020 tarihinde erişilmiştir.
MEB. (2017). Öğretmenlik mesleği genel yeterlikleri. http://oygm.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2017_12/11115355_YYRETMENLYK_MESLEYY_GENEL_YETERLYKLERY.pdf adresinden 16.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
MEB. (2020). Sözleşmeli öğretmenliğe başvuru ve atama duyurusu (Haziran 2020). http://personel.meb.gov.tr/meb_iys_dosyalar/2020_05/01143520_SoYzlesYmeli_OYgYretmenlik_BasYvuru_ve_Atama_Duyurusu-Hazi.pdf adresinden 19.07.2020 tarihinde erişilmiştir.
Memurlar.Net. (2018). Öğretmen maaşına başarı ayarı. https://ilan.memurlar.net/ilan/41863/ogretmen-maasina-basari-ayari.html adresinden 21.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
Memurlar.Net. (2020). MEB, atanacak öğretmen sayısının giderek azalacağını açıkladı. İşte yıllık atanacak öğretmen sayısı. https://www.memurlar.net/haber/915756/meb-atanacak-ogretmen-sayisinin-giderek-azalacagini-acikladi-iste-yillik-atanacak-ogretmen-sayisi.html adresinden 11.07.2020 tarihinde erişilmiştir.
Orhan, G., & Suluhan, E. (2019). Siyaset bilimi ve kamu yönetimi bölümlerinin geleceği: Talepler karşısında politika önerileri. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, (46), 55-75.
ÖSYM. (2019). YKS Sayısal Bilgiler 2019. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2019/YKS/sayisalbilgiler18072019.pdf adresinden 15.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
ÖSYM. (2020). 2020 Yükseköğretim Kurumları Sınavı (YKS) Yükseköğretim Programları ve Kontenjanları Kılavuzu. https://dokuman.osym.gov.tr/pdfdokuman/2020/YKS/tkilavuz13082020.pdf adresinden 19.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
Özdemir, E. (2014). Tarama yöntemi. M. Metin (Ed.). Kuramdan uygulamaya bilimsel araştırma yöntemleri içinde (ss. 77-97). Ankara: Pegem Akademi.
Öztürk, H., Bilir, B., Uslu, B., Çalıkoğlu, A., & Çağatay, Ş. M. (2018). Eğitim fakültesi programlarına yerleşenlerin tercih eğilimleri eğitimcilere ne söylüyor? 13. Uluslararası Eğitim Yönetimi Kongresi, 10-12 Mayıs, Cumhuriyet Üniversitesi, Sivas, Türkiye.
The World Bank. (2017). Higher education: Context. https://www.worldbank.org/en/topic/tertiaryeducation#:~:text=Today%2C%20there%20are%20around%20200,doubled%20in%20the%20past%20decade. adresinden 15.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
Topçuoğlu, N. B. (2020). Türkiye’deki ve diğer ülkelerdeki üniversite giriş sınav sistemlerinin karşılaştırılması (Yayınlanmamış mezuniyet projesi). Maltepe Üniversitesi, İstanbul.
Sayın, Z. (2019). Öğrenci tercihlerinde değişim (İLKE Politika Notu 11). https://ilke.org.tr/images/yayin/pdf/ilke-pn-11-tercih-degisim.pdf adresinden 13.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
Sezer, S. (2020). Yükseköğretimde eğitim ve gençlerin okullaşma, işsizlik oranı. İşletme ve Yönetim Bilimleri Dergisi, 1(1), 129-147.
Yılmaz, M., & Karadeniz, O. (2011). Öğrenci adaylarının tercih ettikleri programlara kayıt yaptırmama nedenleri ve yeniden yapılandırma: Pamukkale Üniversitesi araştırması. Çalışma İlişkileri Dergisi, 2(2), 66-77.
YÖK. (2019). 2019 YKS yerleştirme sonucu elektronik kayıt yaptıran öğrenciler. https://istatistik.yok.gov.tr/ adresinden 11.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
YÖK. (2020). Vakıf Yükseköğretim Kurumları 2020. https://www.yok.gov.tr/Documents/Yayinlar/Yayinlarimiz/2020/vakif-yuksekogretim-kurumlari-2020-raporu.pdf adresinden 20.08.2020 tarihinde erişilmiştir.
YPA. (2019). Yükseköğretim Program Atlası. https://yokatlas.yok.gov.tr/ adresinden 05.08.2020 tarihinde erişilmiştir.