Muslihüddin Bin Abdulgani (Müezzin Hoca) Vakfı∗

Balkanlarda hangi milletten olursa olsun, “Türkçe’yi nereden öğrendin” sorusuna hemen hemen aynı cevap verilir. “İstanbul’un fetih tarihi ne zamandır?” Gerçekten de İstanbul’dan çok önce fethedilerek Türk-İslam beldesi haline dönüştürülen Balkanlar, kaybedileli bir asrı aşan bir zaman dilimine rağmen kadim medeniyetin izlerini hala daha hissettiren bir bölge olarak ön plana çıkmaktadır. Hiç kuşkusuz fiziki yapıyı şekillendiren ve tesis edildikleri yerlere bir Türk-İslam beldesi kimliği kazandıran vakıflar da bu medeniyetin en güzel örnekleridir. Bu çalışmada 16. yüzyıl ortasında Balkanların kadim kentlerinden Üsküp ile Yenipazar ve Trepçe’de vakıf tesis eden ve Müezzin Hoca namıyla meşhur Muslihüddin bin Abdulgani vakfı değerlendirilmiştir. Müezzin Hoca’nın, Üsküp şehrinde adına yaptırdığı cami, yine aynı şehirde inşa ettiği Kurşunlu Han, satın alarak hizmete soktuğu Şengül Hamamı ve vakfa ait dükkânlar ile vakıf sahibinin Yenipazar ve Trepçe’de inşa ettiği camiler ve diğer eserleri hakkında bilgiler verilmiştir. Vakfın kurulmasını müteakip geçirdiği düzenlemeler, cami ve vakıfta görevli kişilerle ilgili atama kayıtları ve vakfın şehirlerin gelişiminde üstlendiği rol değerlendirilmiştir.

The Waqf of Muslihuddin bin Abdulgani (Muezzin Hodja)

The question of “How have you learned Turkish?” is answered with another question in the Balkans: “What is the date of Istanbul’s conquest?” Indeed, the Balkans, which was conquered long before Istanbul and turned into a Turkish-Islamic geography, still reflects the traces of the former Ottoman civilization, although the region was lost more than a century ago. There is no doubt that the waqfs that shaped the physical structure and gave a Turkish-Islamic town identity to the settlements are the best examples of this civilization. In this study, the famous waqf of Muslihuddin bin Abdulgani is examined. The founder was known as Muezzin Hodja and he established waqfs in Skopje, Novipazar and Trepča, which were some of the oldest cities of the Balkans in the mid-16th century. Information was given about the mosque of Muezzin Hodja and the Kurshunlu Inn in Skopje, the Shengul Bath that was bought and endowed for the waqf, the shops belonging to the waqf as well as the mosques, and other buildings of the waqf in Novipazar and Trepča. In this study, the regulations following the establishment of the waqf, the appointment records of the mosque employees and the other waqf workers, and the role of the waqfs in the development of cities were revealed.

PDF

___

1. Arşiv Kaynakları
A. T.C. Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, Ali Emiri Tasnifi II.Mustafa: 137/15218.
BOA, Bâb-ı Asâfî Divan-ı Hümayun Şikâyet Kalemi Defterleri: 2.
BOA, İbnü’l-Emin Tasnifi Evkaf: 6, 65.
BOA, Mühimme Defteri: 35.
BOA, Rumeli Müfettişliği Arzuhaller: 159/15812, 161/16066.
BOA, Şura-yı Devlet Evrakı: 165/11.
B. Tapu ve Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadîme Arşivi, Tapu-Tahrir Defterleri: 124.
C. Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA) VGMA, Defter 632, Sıra 209, sayfa 496-500.
Ç. Државен Архив На Република Северна Македонија (Üsküp/Makedonya) Вакуфнама: 26.
2. Araştırma ve İnceleme Eserleri
Ahbab, Yakup (2015). Üsküp Sancağı’nın İdari ve Sosyo-Ekonomik Yapısı (1876-1911).. İstanbul: İstanbul Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Андрејевиђ, Андреј (1969). “Алтин Алем Џамија У Новом Пазару”, Зборник Светозара Радојчиђа: 1-13.
Арсовски, Тихомир (1982). Пешачки Простори Скопје. Скопје: Заедница За Деловен Простор.
Ayverdi, Ekrem Hakkı (2000). Avrupa’da Osmanlı Mimari Eserleri (Yugoslavya). İstanbul: İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
Богоевик, Лидија Кумбараџи (1975). “Околу Прашањето За Датирањето И Ктиторството На Казанџилер Џамија Во Скопје”, Гласник Институт За Национална Историја ХИХ / 3: 103-113.
Bogoyeviç, Lidiya Kumbaracı (2008). Üsküp’te Osmanlı Mimarî Eserleri. çev. Suat Engüllü. İstanbul: Mas Matbaacılık.
Dede, Mevlüt (2015). Üsküp Vakıfları-Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Dekiç, Olivera (1986). Skopje And Its Surrounding. Zagreb: Turistkomerc. Дрнда чар, Хатиџа (1984). “Оснивање Новог Пазара и Његов Развитак До Столеба”, Новопазарски Зборник 8: 77-102.
Duda, Herbert W. (1949). Balkantürkische Studien, Wien: In Kommission bei R. M. Rohrer.
İbn-i Kemal (1991). Tevârih-i Âl-i Osman VII. Defter, haz. Şerafettin Turan, Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İbrahimgil, Mehmet Z. ve Neval Konuk (2006). Kosova’da Osmanlı Mimari Eserleri. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İnbaşı, Mehmet (2020). “Yahya Paşa’nın Üsküp’teki Vakıfları”. Vakıflar Dergisi, 53: 9-27.
İnbaşı, Mehmet ve Eyüp Kul (2018). Balkanlarda Bir Türk Şehri: Üsküp (Fetihten XVIII. Yüzyıla Kadar).
Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İslami, Agron ve Selim Selimi (2019). Epitafet Në Gjuhën Osmane-Deshifrimi Dhe Përkthimi I Tyre-Mitrovicës I. Prishtinë: Fakulteti i Studimeve Islame-Prishtinë.
Oruç, Hatice (2015). “15. ve 16. Yüzyıllarda Mitrovica”. Balkanlar’da İslam Medeniyeti Dördüncü Milletlerarası Kongre Tebliğleri (13-17 Ekim 2010, Üsküp/Makedonya). Ed.Halit Eren. İstanbul: Talat Matbaacılık.
Kaleši, Hasan (1972). “Graditel Kuršumli-Hana U Skoplju Muslihudin Al-Ma›deni, Njegovi Vakufi i Njegova Vakufnama“, Najstariji Vakufski Dokumenti u Jugoslaviji Na Arapskom Jeziku, Priština: Zajednica Naucnih Ustanova Kosova Studije.
Kaleši, Hasan (2012). “Ndërtuesi i Kurshumli-Hanit Në Shkup-Muslihuddin Al-Ma’dini, Vakëfet Dhe Vakëfnameja E Tij”, Dokumentet Më Të Vjetra Të Vakëfeve Në Gjuhën Arabe Në Jugosllavi, Prishtinë: Dituria İslame.
Kul, Eyüp (2019). Alacahisar, Köstendil, Üsküp ve Vulçıtrın Sancaklarında Madencilik (Üsküp Nezareti, Lon Kuyucuları ve Lonik Bedeli). İstanbul: Doğu Kütüphanesi Yayınları.
Nuredini, Mensur (2004). Dükkâncık Camısı-Üsküp. red. İrfan Abazi. Shkup.
Šabanović, Hazim (1982). Bosanski Pašaluk, Sarajevo.
Şahin, Rahman (2020). Osmanlı Yönetiminde Vulçıtrın Sancağı (1450-1550). Kayseri: Erciyes Üniversitesi Yayımlanmamış Doktora Tezi.
Üsküplü Simitçilerden Hacı Rüstem Beyoğlu Salih Asım (16 Safer 1301/17 Haziran 1932). Üsküp Tarihi ve Civarı. Üsküp: Halil Kazım Matbaası.
Taç, Hadi (2012). Hurufât Defterlerine Göre Kosova Vilâyeti (XVIII.Yüzyılın İkinci Yarısı). Yüksek Lisans Tezi. İzmir: Ege Üniversitesi.
Yediyıldız, Bahaeddin (2003). XVIII. Yüzyılda Türkiye’de Vakıf Müessesesi Bir Sosyal Tarih İncelemesi. Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Yiğit, İsmail (2008). “Ribât”, İslâm Ansiklopedisi, C. 35. İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yay. 76-79.