Besni Cüce Zeyrek Ağa Câmii (Hacı Zeyrek - Kurşunlu - Külhanönü Câmii)

Türk-İslam toplumlarında belli bir zenginliğe sahip kişiler, Allah’ın rızasını kazanmak amacıyla vakıflar kurarak cami, mescid, medrese, mektep, han, hamam, çeşme, hastane ve imarethane gibi toplumsal ihtiyaçlara yönelik çok çeşitli kurumlar tesis etmişlerdir. Vakıflar daha çok hanedan mensupları, askerî sınıf mensupları ve reayadan servet sahibi seçkin kişiler tarafından kurulmakla birlikte cüceler ve dilsizler gibi saray hayatında çok farklı yerleri olan kişiler tarafından da kurulabilmektedir. III. Murad döneminde saray hayatının dikkat çeken şahsiyetlerinden biri olan Cüce Zeyrek Ağa, Besni’de bir cami yaptırmış ve gerek caminin masrafları gerekse de cami görevlilerinin maaşları için bir vakıf kurmuş ve buraya kayda değer bir gelir bağlamıştır. Zeyrek Ağa Câmii’nde görevli kişilerin aldıkları ücretlere bakıldığında Besni kazasındaki diğer vakıf kurumlarında görevli olanlara ödenen ücrete göre hayli yüksek olduğu görülmektedir. Zeyrek Ağa Câmii kurulduğu dönem olan 16. yüzyılın sonlarından 20. yüzyılın ortalarına kadar hizmet vermişken Besni’nin günümüzdeki yerine taşınması sonrasında harabe hale gelmiştir. 2005 yılında Vakıflar Genel Müdürlüğü’nün başlatmış olduğu restorasyon çalışmaları neticesinde 2006 yılında yeniden ibadete açılmış ve günümüzde hala hizmet vermektedir

Besni Cüce Zeyrek Ağa Mosque (Hacı Zeyrek - Kurşunlu - Külhanönü Mosque)

Rich people in Turkish-Islamic societies have established waqfs in order to gain the consent of Allah and established various institutions to meet social needs such as mosques, masjids, medreses, schools, inns, Turkish baths, hospitals and imaret kitchens. Although waqfs were mostly established by the dynasty members, members of the administrative-military class, and the well-to-do persons, some people who had very different statutes in the imperial palace such as dwarves and mutes have also established waqfs. Dwarf Zeyrek Agha, a man of marked personality in the palace during the reign of Murad III, built a mosque in Besni and established a wealthy waqf to meet its expenses as well as the expenses of the mosque employees. Compared to the other waqfs in the Besni district, higher salaries were paid to the employees of the Zeyrek Agha Mosque The Zeyrek Agha Mosque served from the late 16th century to the middle of the 20th century. But it fell into ruin after Besni was moved to its current location. After the restoration works initiated by the General Directorate for Waqfs in 2005, it was reopened for praying in 2006 and is in service today

PDF

___

1. Arşiv Kaynakları
A- Cumhurbaşkanlığı Devlet Arşivleri Başkanlığı Osmanlı Arşivi (BOA)
BOA, Besni Şer›iyye Sicilleri (BŞS.): nr. 193.
BOA, İbnü›l-Emin (İE): MİT. 2: 113.
BOA, Mühimme Defterleri (MD.): nr. 52, 58.
BOA, Maliyeden Müdevver Defterler (MAD.d.): nr. 1878, 4983.
BOA, TS. MA.d.: 8509.
B- Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi (VGMA)
VGMA, Hurûfât Defterleri (HD.): nr. 538, 539, 541, 542,1074, 1076, 1077, 1097, 1133, 1137, 1144, 1158, 1159.
2. Araştırma ve İnceleme Eserler
Artukoğlu, Merve (2015). “Cinânî Divânı’ndan Mimarî İzlenimler”. TÜRÜK Uluslararası Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, S. 5, Yıl 3, 245-260.
Bayhan, Ahmet Ali ve Fikri Salman (2010). Adıyaman Yüzey Araştırmaları (2000-2004). Adıyaman: Doğuş Gazete ve Matbaacılık.
Berkî, Ali Himmet (1966). Vakfa Dair Yazılan Eserlerle Vakfiye ve Benzeri Vesikalarda Geçen Istılah ve Tâbirler. Ankara: VGM. Neşriyatı, Doğuş Matbaası.
Beydilli, Kemal (2000), “İmam”. TDVİA, C. 22. Ankara. 181-186.
Cirit, Hasan (2012), “Vaaz”. TDVİA, C. 42. Ankara. 404-407.
Çuhadar, İbrahim Hakkı (2003), “Mustafa Sâfî’nin Zübdetü’t-Tevârîh’i, C.1. Ankara: TTK. Basımevi.
Dikici, Ezgi (2014). “Saltanat Sembolü Olarak Farklı Bedenler Osmanlı Sarayında Cüceler ve Dilsizler”. Toplumsal Tarih Dergisi, Ağustos, 16-25.
Eyice, Semavi (1993). “Cami”. TDVİA, C.7. Ankara. 56-90.
Karagöz, Mehmet (2003). XVII. ve XVIII. Asırlarda Malatya. İstanbul: Karizma Yay.
Kılıç, Mahmud Erol (1996). “Fusûsü’l-Hikem”. TDVİA. C. 13. Ankara. 230-237.
Kur’an-ı Kerim Meâli (2011). Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları (12. Baskı).
Küçükaşçı, Mustafa Sabri (2000). «İmam». TDVİA, C. 22. Ankara. 178-181.
Küçükaşçı, Mustafa Sabri (2006). “Müezzin”, TDVİA, C. 31. Ankara. 491-496.
Nutku, Özdemir (1993). “Cüce”. TDVİA, C. 8. Ankara. 105-106.
Önder, Şekip (2010). Azimşehir Besni. Besni: Besni Ekspres Yay.
Özlü, Zeynel (2015). Cenûbda Bir Şehr-i Medeniyet Behisni (Bethesna-Besni). Gaziantep: GAÜN. Basımevi.
Öztürk, Nazif (2006). “Mütevelli”. TDVİA, C. 32. Ankara. 217-220.
Öztürk, Şeyda (2010). “Şem›i”. TDVİA, C. 38. Ankara. 503-504.
Satılmış, Selahattin (Bahar 2016). “1893 Malatya Depremi ve Afet Yönetimi”. OTAM, 39, 137-177.
Selânikî Mustafa Efendi (1999). Tarih-i Selânikî (971-1003/1563-1565)-I. Haz.: Mehmet İpşirli. Ankara: TTK. Yay.
Sertoğlu, Mithat (1986). Osmanlı Tarihi Lûgatı. İstanbul: Enderun Kitabevi Yay.
Söylemez, Faruk (2003). “Rişvanzade Ömer Paşa’nın Besni’deki Vakfı”. Vakıflar Dergisi, 40, 87-98.
Söylemez, Faruk, Muhammet Nuri Tunç (Aralık 2017). “18. Yüzyılda Behisni’de Camiler ve Cami Görevlileri”. Kilis 7 Aralık Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, C. 7, S. 14, 60-87.
Sucu, Mustafa (tarihsiz). Adıyaman İli ve İlçeleri. Gaziantep: Bugün Ajans Basım&Yayım.
Şeker, Mehmet (1997). Gelibolulu Mustafa ‘Âlî ve Mevâ’idü’n-Nefâis fî Kavâ’idi’l-Mecâlis, Ankara: TTK. Yay.
Tanındı, Zeren (2002). “Topkapı Sarayı’nın Ağaları ve Kitaplar”. Uludağ Üniversitesi Fen-Edebiyat Fakültesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, Yıl 3, S. 3. Bursa. 41-56.
Telek, Serap (2010). Malkaralı Nev’i Yahya’nın “Keşfü’l-Hicâb Min Vechi’l-Kitâb” Adlı Eserinin Metin ve İncelemesi 1a-219b Yaprakları Arası. İstanbul: Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi.
Tunç, Muhammet Nuri (2019). 18. Yüzyılda Adıyaman (Hısn-ı Mansur, Behisni, Gerger, Kahta ve Samsat) İdarî, Sosyal ve İktisadî Tarihi. İstanbul: Kitabevi Yay.
Tunç, Muhammet Nuri (2020). “Hurûfât Defterleri’ne Göre Vakıf Kurumlarında Yaşanan Sıkıntılar: Adıyaman Vakıfları Örneği». Vakıflar Dergisi, 53, 101-114. Türkiye’de Vakıf Abideler ve Eski Eserler-I (1983). Ankara: VGM. Yay.
Ünver, A. Süheyl (1973). Sevâkıb-ı Menâkıb Mevlâna’dan Hatıralar. İstanbul: Organon.
Yediyıldız, Bahaeddin (1983). “Vakıf Istılahları Lügatçesi”. Vakıflar Dergisi, XVII, 55-60.
Zeyrek, H. Turgut vd. (2006). “Besni Parala-Ostacuscum-Bahasna”. Anadolu’nun Güneydoğusunda Antik Bir Kent ve Yakın Çevresinin Arkeolojik Açıdan Genel Değerlendirmesi. İstanbul: Besni Belediyesi Yay.