Hüsrev Paşa Vakfı'nın Ayntab'daki Vakıf Boyahaneleri

Bu çalışmada, 16. yüzyılın ilk yarısında, özellikle Yavuz Sultan Selim ve Kanuni Sultan Süleymandönemlerinin önemli ve kudretli devlet adamlarından Deli ve Divane lakaplı Hüsrev PaşanınHalepte yaptırdığı hayratı için tesis ettiği vakıflardan bahsedilmiştir. Komşu şehir Ayntabdakivakıf akarâtı arasında yer alan 3 boyahanenin tasarruf şekli ve bunun sonraki yüzyıllarda, özel- likle 18. yüzyıldaki serencamına bakılarak vakfiyeler, şeriye sicilleri, vakıf tahrir defterleri vekonuyla ilgili ikincil çalışmalardan yararlanılarak ele alınıp incelenmiştir. Bu çalışmada öne çıkannokta, Ayntab şehrinde 16. yüzyılın son çeyreğinde boyahane sayısının 3 iken, 18. yüzyılın orta- larına gelindiğinde vakıf boyahaneler dışında 68e ulaşması, şehirde sosyal ve ekonomik yönüağır basan yeni bir tartışma ortamının doğmasına neden olmuştur. Haliyle burada, 16. yüzyıldaşehirdeki bütün boyahanelerin tasarrufunu elinde bulunduran Hüsrev Paşa Vakfı yöneticileri ileAyntabdaki boyahane sahipleri karşı karşıya gelmiş, mahkemeyi ve yerel yöneticileri uzunca birsüre meşgul eden tartışmalar yaşanmıştır. Bu tartışmaların görünürdeki nedeni, vakıf gelirindeyaşanan düşme ve Ayntab şehrinde birbiri ardına açılan özel mülk boyahanelerdir. Bu da doğalolarak şehirdeki boyahane gelirinin paylaşımını gündeme getirmiştir.

The Dye Houses of Husrev Pasha s Waqf in Ayntab

This study discusses the pious foundations established in Halep by the most important andpowerful dignitary of the first half of the 16th century, especially of the reigns of Selim I andSuleyman the Magnificent, that is, Husrev Pasha, nicknamed as Crazy . The paper focuseson the usufruct of three dye houses, part of the income of the neighboring Ayntab waqfs, andexamines them in the next century and especially in the 18th century through a variety ofsecondary sources and Ottoman Court Records and Waqf Registers. The increase in the numberof dye houses in the town from 3 to 68 by the middle of the eighteenth century generatedprimarily social and economic discontent in the city. As the waqf owned in the 16th centuryall the dye houses the increase of them led the executives of the Husrev Pasha Waqf face toface with Ayntab private owners and kept the courts and local administrators busy for quite awhile. The apparent cause of this controversy was the fall of waqf income as private dye housesopened one after the other in Ayntab. Naturally, the issue at stake was the sharing of profits.

PDF

___

Vakıflar Genel Müdürlüğü Arşivi
Vakfiye Defteri [VD] 583.
Tapu Kadastro Genel Müdürlüğü Kuyûd-ı Kadime Arşivi Haleb Evkâf, 556 [992/1584 yılına ait].
Şer’iye Sicilleri (Milli Kütüphane ve Başbakanlık Osmanlı Arşivi)
Gaziantep Şer’iye Sicili (GSŞ): 53 [MF 1765]; 56 [MF 1769]; 57 [MF 1769]; 61 [MF 1773]; 65 [MF 1777]; 74 [MF 1787]; 93 [MF 1806]; 96 [MF 1809]; 97 [MF 1810]; 101 [MF 1814].
Akgündüz, Ahmet (1996). “Gedik”, DİA (Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi), XIII, İstanbul. s. 541- 543.
Akgündüz, Ahmet (1998), İslam Hukukunda ve Osmanlı Tatbikatında Vakıf Müessesesi, TTK Yay., Ankara.
Bacoué-Grammont, Jean-Louis (1980). “Divane Hüsrev Paşa’nın Sû-i İstimâllerine Dair Bir Rapor”, Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi (1071-1920) - Birinci Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğleri, ed. Osman Okyar – Halil İnalcık, Ankara, s. 75-93.
Canatar, Mehmet (1998), “Osmanlılarda Bitkisel Boya Sanayii ve Boyahâneler Üzerine”, Osmanlı Araştırmaları - The Journal of Ottoman Studies, XVIII, İstanbul, s. 89-104.
Cuinet, Vital (1892), La Turquie D’Asie Géographie Administrative, II, Paris.
Çınar, Hüseyin (2000), XVIII. Yüzyılın İlk Yarısında Ayıntab Şehri’nin Sosyal ve Ekonomik Durumu, İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Doktora Tezi, İstanbul.
Ergenç, Özer (1978). “Osmanlı Şehrinde Esnaf Örgütlerinin Fizik Yapıya Etkileri”, I. Uluslararası Türkiye’nin Sosyal ve Ekonomik Tarihi Kongresi Tebliğleri (Ankara, 11-13 Temmuz 1977), Ankara, 1978, s. 103-109.
Ergenç, Özer (2006). XVI. Yüzyılın Sonlarında Bursa, Ankara, TTK Yay.
Eyice, Semavi (1999), “Hüsreviyye Camii”, DİA, XIX, İstanbul. s. 57-58.
Fukasawa, Katsumi (1987), Toilerie Et Commerce Du Levant, d’Alep à Marseille, Paris.
İmer, Zahide (2001), Gaziantep Yöresinde Üretilen Kutnu, Alaca ve Meydaniye Kumaşlarının Bazı Teknolojik Özellikleri, Ankara.
Kamil el-Bâlî el-Halebî el-Gazzî (1991), Kitabu Nehri’z-Zeheb fî Târîhi Haleb, Te’lif: Şevki Şa‘s - Mahmud Fahurî, c. II, Dârü’l-Kalem, Dımaşk.
Koç, Ümit (2006), XVI. Yüzyıl Anadolu’sunda Sanayi, Ankara.
Kuran, Aptullah (1988), “Mimar Sinan’ın Camileri”, Mimarbaşı Koca Sinan –Yaşadığı Çağ ve Eserleri-1 editör: Sadi Bayram, Vakıflar Genel Müd.-Türkiye Vakıflar Bankası Genel Müd. Yay., İstanbul. s.175-214.
Kütükoğlu, Mübahat (1994), “Osmanlı İktisadi Yapısı”, Osmanlı Devleti ve Medeniyeti Tarihi, I, ed. Ekmeleddin İhsanoğlu, İstanbul. s. 513-650.
Masters, Bruce (1988), The Origins of Western Economic Dominance in the Middle East, Mercantilism and the Islamic Economy in Aleppo, 1600-1750, New York.
Masters, Bruce (1997), “Halep (Osmanlılar Dönemi)”, DİA, XV, İstanbul. s. 244-247
Mehmed Süreyya (1311), Sicill-i Osmanî, II, Matbaa-i Amire, İstanbul.
Özcan, Abdülkadir (1999), “Hüsrev Paşa, Deli”, DİA, XIX, İstanbul. s. 40-41.
Özdeğer, Hüseyin (1988), Onaltıncı Asırda Ayıntab Livâsı, I, İstanbul.
Öztürk, Nazif (1983), Menşe’i ve Tarihi Gelişimi Açısından Vakıflar, Vakıflar Genel Müdürlüğü Yay., Ankara.
Pamuk, Şevket (1999), Osmanlı İmparatorluğu’nda Paranın Tarihi, İstanbul.
Pamuk, Şevket (2000), İstanbul ve Diğer Kentlerde 500 Yıllık Fiyatlar ve Ücretler, 1469-1998, Ankara.
Quataert, Donald (1999), Sanayi Devrimi Çağında Osmanlı İmalat Sektörü, çev Tansel Güney, İstanbul.
Raymond, André (1994), “Osmanlı Fetihleri ve Arap Şehirleri”, çev. Kemal Kahraman, İktisat ve Din, haz. Mustafa Özel, İstanbul.
Raymond, André (1995), Osmanlı Döneminde Arap Kentleri, çev. Ali Berktay, İstanbul.
Sauvaget, Jean (1941), Alep: Essai sur le développement d’une grande ville syrienne, des origines aumilieu du XIXe siècle. Haut Commissariat de l’État Français en Syrie et au Liban,Service des Antiquités, Bibliothèque archéologique et historique, vol. XXXVI. 2vols. (Vol. I, text; Vol. II, plates). Paris: P. Geuthner.
Sauvaget, Jean (1969), “Halab”, EI2 (The Encyclopaedia of Islam [New Edition]), III, s.85-90.
Sauvaget, Jean (1987), “Haleb”, İA (MEB), V/1, s.117-122.
Suraiya Faroqhi (1994), Osmanlı’da Kentler ve Kentliler, çev. Neyyir Kalaycıoğlu, İstanbul.
Süleyman Sûdî (1996), Osmanlı Vergi Düzeni/ Defter-i Muktesid, Haz. Mehmet Ali Ünal, Isparta.
Şemseddin Sâmi (1314), Kâmûsü’l-A‘lâm, V, İstanbul.
Watenpaugh, Heghnar Zeitlian (2004), The Image of an Ottoman City- Imperial Architecture and Urban Experience in Aleppo in the 16th and 17th Centuries, Brill, Leiden-Boston. 532693442