SOSYAL BİLGİLERDE DEĞERLER EĞİTİMİNE ELEŞTİREL BİR BAKIŞ

Değerler, zaman içerisinde yaşantılar ve inanışlar yoluyla toplumlarda belirli davranış kalıpları şeklinde oluşmaktadır. Toplumsallaşma süreci içinde birey, topluma uyum sağlayarak aidiyet duygusu kazanmak için, toplumun değerlerini ve duygularını davranış kalıpları şeklinde öğrenip içselleştirmektedir. Dolayısıyla toplumsallaşma sürecinde değerlerin doğru anlaşılması ve öğrenilmesi gerekli ve önemlidir. Değerlerin öğretimi yaşamın her alanında söz konusu olmakla beraber sosyal bilgiler dersinde de önemli bir yer tutmaktadır. Sosyal bilgiler; küreselleşen dünyaya, kendi kültürüyle ilişkili olarak uyum sağlamayı, hak ve sorumluluklarının bilincinde olan etkin vatandaşlar yetiştirmek için bireylere hayatı öğretmeyi, sosyal ve beşeri bilimlere ait bilgi, beceri ve değerleri kazandırmayı, karşılaşılan sorunlara etkili çözüm yolları sunmayı ve mantıklı kararlar alabilen bireyler yetiştirmeyi amaçlamaktadır. Bu amaç doğrultusunda sosyal bilgilerde değerler, eğitim sürecine yansıtılmış olmalıdır. Bu nedenle çalışmada sosyal bilgiler dersi öğretim programlarında yer alan değerler, bu değerlerin öğretiminde izlenen sıra, değerler eğitimi uygulamaları, değerlerin aile ile ilişkilendirilmesi ortaya konmuştur. Ayrıca sosyal bilgiler öğretmenlerinden programda belirtilen değerleri öğrencilerine kazandırmaları beklenmektedir. Sosyal bilgiler dersinde değerlerin etkili bir şekilde öğretiminden bahsedilecekse, sosyal bilgiler öğretmenlerinin değerler eğitimi almış olması gerekmektedir. Buradan hareketle sosyal bilgiler öğretmeni yetiştiren eğitim fakültelerindeki sosyal bilgiler eğitimi anabilim dallarında değerler eğitimine yönelik verilen dersler incelenmiştir. Çalışmada doküman incelemesi yöntemi kullanılmıştır. Çalışma ile ilgili veriler sosyal bilgiler dersi 4., 5., 6. ve 7. sınıf öğretim programları ile 2017-2018 eğitim öğretim döneminde Türkiye ve Kuzey Kıbrıs Türk Cumhuriyeti'ndeki eğitim fakültelerinde bulunan 61 sosyal bilgiler öğretmenliği lisans programından toplanmıştır. Veriler betimsel analiz ile çözümlenmiştir. Araştırma sonucunda sosyal bilgiler dersi öğretim programları ile sosyal bilgiler eğitimi anabilim dalları kapsamında değerler eğitiminin niteliği tartışılmış, değerler eğitimine ilişkin yapılanlar ve yapılmayanlar eleştirel bir bakış açısıyla ele alınmıştır

A CRITICAL APPROACH FOR THE VALUES EDUCATION IN SOCIAL STUDIES

Values come into existence in the form of definite behavioural patterns in societies, by means of experiences and beliefs over time. Within the course of socialization, individual internalizes the values and sensations of society after having acquired them as behavioural patterns, in order to gain the sense of belonging by accommodating himself to the society. Thus, in the process of socialization, it is both significant and necessary for the values to be understood and learned accurately. Teaching values takes an important place within the scope of social studies classes as well as its being the point in question in every aspect of life. Social studies aims to enable one accommodate oneself to the globalizing world in accordance with his/her own culture; to make individuals realize life so as to raise efficient citizens who are aware of their rights and responsibilities; to enable them acquire knowledge, skills and values pertaining to social and human sciences; to provide solutions to the problems encountered, and also, to raise individuals who are able to make reasonable decisions. In line with this objective, it is required for values in social studies to have been projected to the period of education. Therefore, in the study, values included in the curricula for social studies class, the order being followed in teaching these values, practices for values education, and the association of values with family have been presented. In addition, social studies teachers are expected to have their students gain the values determined in the curriculum. If the education of values effectively in social studies class is to be mentioned, it is necessary for social studies teachers to have received values education. From this point of view, lectures given for values education at departments of social studies education in the faculties of education which raise social studies teachers have been analyzed. In the study, document analysis has been used. Data related to the study has been gathered from the curricula relevant to social studies class for the 4th, 5th, 6th and 7th grades and from 61 undergraduate programmes for social studies teaching which are present at the faculties of education in Turkey and Turkish Republic of Northern Cyprus in the academic year 2017-2018. Data has been analyzed by means of descriptive analysis. In consequence of the research, the quality of values education within the scope of the curricula for social studies class and departments of social studies education has been discussed, and the actions performed and unperformed as related to values education have been evaluated by a critical approach

PDF

___

Akbaş, O. (2004). Türk Milli Eğitim Sisteminin Duyuşsal Amaçlarının İlköğretim II. Kademedeki Gerçekleşme Derecesinin Değerlendirilmesi. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Aktepe, V. (2016). Ailede Değerler Eğitimi ve Program İhtiyacı. Farklı Yönleriyle Değerler Eğitimi (77-94). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Aktepe, V. & Yel, S. (2009). “İlköğretim Öğretmenlerinin Değer Yargılarının Betimlenmesi: Kırşehir İli Örneği.” Türk Eğitim Bilimleri Dergisi, 7(3): 607-622.
Akyol, C. (2015). Sekizinci Sınıf Öğrencilerinin Sosyal Bilgiler Dersindeki Barış Eğitimi Algılarının İncelenmesi.
Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Ankara.
Ay, E. (2015). Sosyal Bilgilerde Değerler Eğitimi. Sosyal Bilgiler Öğretimi (233-262). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Bishop, C. D. (1993). Report of the Task Force on Values in Education for the State of Arizona. Arizona
Department of Education (ERIC Document Reproduction Service No: ED 386270). Çeçen, A. (1975). “Hukukta Norm ve Adalet.” Ankara Üniversitesi Hukuk Fakültesi Dergisi, 32(1): 71-115.
Çengelci, T. (2010). İlköğretim Beşinci Sınıf Sosyal Bilgiler Dersinde Değerler Eğitiminin Gerçekleştirilmesine İlişkin Bir Durum Çalışması. Yayınlanmamış Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü, Eskişehir.
Dilmaç, B. (1999). İlköğretim Öğrencilerine İnsani Değerler Eğitimi Verilmesi ve Ahlaki Olgunluk Ölçeği ile Eğitimin Sınanması. Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü, İstanbul.
Doğanay, A. (2012). Değerler Eğitimi. Sosyal Bilgiler Öğretimi (225-256). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Dönmez, C. & Yazıcı, K. (2008). T.C. İnkılâp Tarihi ve Atatürkçülük Konularının Öğretimi. Ankara: Nobel Yayın Dağıtım.
Erden, M. (Tarihsiz). Sosyal Bilgiler Öğretimi. Ankara: Alkım Yayınevi.
Frolov, İ. (1997). Felsefe Sözlüğü. Çev., Aziz Çalışlar. İstanbul: Cem Yayınevi.
Güngör, E. (2000). Değerler Psikolojisi Üzerinde Araştırmalar: Ahlâk Psikolojisi, Ahlâki Değerler ve Ahlâki Gelişme. İstanbul: Ötüken Neşriyat.
Halstead, J. M. (1996). Values and Values Education in Schools. Values in Education and Education in Values (3- 14). Bristol: Falmer.
Halstead, J. M. & Taylor, M. J. (2000). “Learning and Teaching About Values: A Review of Recent Research.” Cambridge Journal of Education, 30(2): 169-202.
Hançerlioğlu, O. (1976). Felsefe Ansiklopedisi (1. cilt). İstanbul: Remzi Kitabevi. Kulaksızoğlu, A. & Dilmaç, B. (2000). “İnsani Değerler Eğitimi Programı.” Marmara Üniversitesi Atatürk Eğitim Fakültesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 12: 199-208.
MEB. (2004). İlköğretim Sosyal Bilgiler 4-5. Sınıf Öğretim Programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
MEB. (2005). İlköğretim Sosyal Bilgiler 6-7. Sınıf Öğretim Programı. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı
MEB. (2017). Sosyal Bilgiler Dersi Öğretim Programı: İlkokul ve Ortaokul 4., 5., 6. ve 7. Sınıflar. Ankara: Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı.
Merriam, S. B. (2013). Nitel Araştırma: Desen ve Uygulama için Bir Rehber. Çev. Ed., Selahattin Turan. Ankara: Nobel Akademik Yayıncılık.
National Council for the Social Studies. (2016). “A Vision of Powerful Teaching and Learning in the Social Studies.” Social Education, 80(3): 180-182.
Patton, M. Q. (2014). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. Çev. Ed., Mesut Bütün & Selçuk Beşir Demir. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Rokeach, M. (1973). The Nature of Human Values. New York: Free Press.
Selanik Ay, T. (2016). Okulda Değerler Eğitimi. Farklı Yönleriyle Değerler Eğitimi (17-40). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Shaver, J. P. & Strong, W. (1976). Facing Value Decisions: Rationale-Building for Teachers. Belmont, California: Wadsworth Pub. Co.
Tillman, D. (2014). 8-14 Yaş Grubu Öğrencileri İçin Yaşayan Değerler Eğitimi Etkinlikleri. Çev. Ed. Vedat Aktepe. Konya: Eğitim Yayınevi.
Türk Dil Kurumu (2017). Türkçe sözlük. http://www.tdk.gov.tr/index.php?option=com_gts&arama=gts&guid=TDK.GTS.5a0a213057edf4.6230 5009 sayfasından alınmıştır.
Ulusoy, K. & Arslan, A. (2016). Değerli Bir Kavram Olarak “Değer ve Değerler Eğitimi”. Farklı Yönleriyle Değerler Eğitimi (1-16). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Ulusoy, K. & Dilmaç, B. (2016). Değerler Eğitimi. Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Ülken, H. Z. (2016). Bilgi ve Değer. Ankara: Doğu Batı Yayınları.
Yazıcı, K. (2006). “Değerler Eğitimine Genel Bir Bakış.” Türklük Bilimi Araştırmaları, 19: 499-522.
Yel, S. & Aladağ, S. (2014). Sosyal Bilgilerde Değerlerin Öğretimi. Sosyal Bilgiler Öğretimi (119-150). Ankara: Pegem A Yayıncılık.
Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2013). Sosyal Bilimlerde Nitel Araştırma Yöntemleri. Ankara: Seçkin Yayıncılık.