GEREKSİNİM VE ETKİLEŞİM TEMELLİ ANNE EĞİTİM PROGRAMININ ZİHİN ENGELLİ ÇOCUKLARIN PROBLEM DAVRANIŞLARINA ETKİSİ

Bu araştırmanın amacı; zihin engelli çocukların problem davranışlarının azaltılmasında gereksinim ve etkileşim temelli anne eğitim programının etkililiğini tespit etmektir. Araştırmada nitel ve nicel araştırma yöntemlerinin bir araya getirilerek analizinin yapıldığı karma yöntem kullanılmıştır. Araştırmanın nicel boyutunda tek denekli deneysel desenlerden değişen ölçüt deseninin bir uyarlaması olan ölçüt aralığının sınırlandırıldığı değişen ölçütler modeli tercih edilmiştir. Araştırmanın çalışma grubunu 2019-2020 eğitim öğretim yılında Özel Eğitim İlkokulu’nda öğrenim görmekte olan 3 öğrenci ve bu öğrencilerin velileri oluşturmaktadır. Araştırma kapsamında nicel veriler çeşitli nitel veri toplama araçları ile desteklenmeye çalışılmış ve çoklu veri toplama araçları ile eş zamanlı veri toplama işlemi gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın nitel boyutunda kullanılan veri toplama araçları: Anne Gereksinimlerini Belirleme Formu, Program Öncesi ve Sonrası Anne Görüşme Formlarıdır. Nicel boyutunda ise Anekdot Kayıt/ Olay/Süre Kayıt Formları kullanılmıştır. Nitel ve nicel veri toplama araçları ile elde edilen veriler birbirinden bağımsız olarak analiz edilmiş, bulgular ayrı ayrı açıklanmıştır. Verilere ait frekans ve yüzde değerleri hesaplanmıştır. Tek denekli deneysel desenin kullanıldığı nicel boyutunda verilerin analizi, sonuçların yorumlanması grafik analizi ile gerçekleştirilmiştir. Araştırmanın nitel boyutunda elde edilen verilerin betimsel ve içerik analizi yapılmıştır. Ayrıca analizi gerçekleştirilen veriler gerekli kodlamalar yapılarak sunulmuş, ayrıntılı analizi gerçekleştirilerek çıkarımda bulunulmuştur. Elde edilen nitel veriler, nicel verileri destekler niteliktedir. Araştırma sonucunda öğrencilerde var olan problem davranışlarda başlama düzeyine göre olumlu yönde değişim gözlenmiştir.

THE EFFECT OF NEEDS AND INTERACTION BASED MOTHER EDUCATION PROGRAM ON THE PROBLEM BEHAVIORS OF CHILDREN WITH INTELLECTUAL DISABILITY

The main purpose of this research is to determine the effectiveness of the mother education program based on needs and interaction in reducing the problem behaviors of children with mental retardation. In the current study, a mixed method research design in which both qualitative and quantitative research data collection methods integrated and used. In the quantitative dimension of the study, a single subject design format, the range-bound changing criterion design which is an extension of Changing Criterion Design was applied. The participants of this research Special Education Primary School in 2019-2020 academic year, three students and, their parents. Within the scope of the research, quantitative data were tried to be supported by various qualitative data collection tools, and simultaneous data collection was carried out with multiple data collection tools. Data collection tools used in the study are: Identification Forms of Mother Needs, Mother Interview Forms. In addition, Anecdote / Event / Time Recording Data Sheet were used. The data gathered by the qualitative and quantitative data collection tools were independently analyzed and the findings were separately explained. The frequency and percentage values of the data were calculated. In the quantitative dimension that the single-subject experimental design used, the analysis of the data and the interpretation of the results were demonstrated by graphic analysis. The data gathered for the qualitative dimension of the research, descriptive and content analysis was made. In addition, the analyzed data of the participants were presented with the coding, and inferences were made by performing detailed analysis. At the end of the implemented family education program; there was a significant difference in the problem behaviors of the students when it is compared to the baseline phase. The findings from qualitative data sets also supports the findings of quantitative data sets of the study.

PDF

___

Acar, Ç. (2000). Zihin özürlü çocuklarla çalışan özel eğitim öğretmenlerinin sınıflarında karşılaştıkları problem davranışlarla ilgili görüş ve önerileri. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi.
Akgün, E., Yılmaz, M. & Arık, B. (2017). Müze ortamında anne-çocuk etkileşimi: bir pilot çalışma. Mediterranean Journal of Humanities, 7 (1), 15-24.
Alıcıoğlugil, E. (2019). Zihinsel yetersizliğe sahip öğrencilerde ayrımlı pekiştireç kullanımının problem davranışların azaltılmasında etkisinin incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Necmettin Erbakan Üniversitesi.
Alkan Ersoy, E. K. (2015). Özel gereksinimi olan çocukların aileleri ile yapılan çalışmalar. Z. F. Temel içinde, Aile eğitimi ve erken çocukluk eğitiminde aile katılım çalışmaları. Anı Yayıncılık.
Ay, F. & Şahan, G. (2008). Aile eğitimi kurslarının yetişkin eğitimi bağlamında etkililiğinin değerlendirilmesi. Uşak Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 11 (1), 66-86.
Aydın, E. & Birol, S. Ş. (2020). Boş zaman aktivitelerinde akıllı telefon kullanımının anne çocuk etkileşimi açısından incelenmesi. İnönü Üniversitesi Beden Eğitimi ve Spor Bilimleri Dergisi, 7 (1), 13-24.
Bagner, D. M. & Eyberg, S. M. (2007). Parent–child ınteraction therapy for disruptive behavior in children with mental retardation: arandomized controlled tria. Journal of Clinical Child and Adolescent Psychology, 36 (3), 418–429.
Bailey, D. B. & Simeonsson, R. L. (1988). Assessing needs of families handicapped infants. The Journal of Special Education, 22(1), 117-127.
Barlow, J. & Stewart- Brown, S. (2000). Behavior problems and group-based parent education programs. Journal of Devevlopment and Behavioral Pediatrics. 21 (5), 356-370.
Batu, S. (2008). Gelişimsel yetersizliği olan öğrencilere bakımlarını yapan kişiler aracılığıyla eşzamanlı ipucu kullanılarak ev becerilerinin öğretimi. Education and Training in Developmental Disabilities, 39 (174), 541-555.
Bayraklı, H. (2016). Okul öncesinde kaynaştırma konulu anne eğitim programının çıktılarının anne ve öğretmen görüşlerine göre değerlendirilmesi: bir karma yöntem araştırması. Doktora Tezi, Ankara Üniversitesi.
Berbercan, F. (2010). Problem davranışların azaltılmasına yönelik grup aile eğitim programı’ nın babaların davranışları kontrol etmek için gerekli kavram ve işlem süreçlerini kazanmalarına etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi.
Bertule, D. & Verta, A. (2014). The family needs of parents of preschool children with cerebral palsy: the impact of children’s gross motor and communications functions. Medicina, 50 (6), 323-328.
Blair, K. C., Lee, I. S., Cho, S. J. & Dunlop, G. (2011). Positive behavior support through family–school collaboration for young children with autism. Topics İn Early Childhood Special Education , 31 (1), 22- 34.
Can Toprakçı, N. (2006). Kuramda eğitim alan zihinsel engelli öğrencilerin annelerine genişletilmiş aile eğitim programının uygulanmasının öğrencilerin matematik ders amaçlarını edinmelerinde, sürdürme ve genellemelerinde etkisi. Yüksek Lisans Tezi, Gazi Üniversitesi.
Cankuvvet, N. (2015). Çocuğu koklear implant adayı ebeveynlerin gereksinimlerine dayalı bilgilendirme programı geliştirilmesi. Doktora Tezi, Anadolu Üniversitesi.
Cavkaytar, A. (1998). Zihin engellilere özbakım ve ev içi becerilerinin öğretiminde bir aile eğitim programının etkililiği. Yüksek Lisans Tezi, Anadolu Üniversitesi.
Cavkaytar, A. & Pollard, E. (2009). Effectiveness of parent and therapist collaboration program (ptcp) for teaching self-care and domestic skills to ındividual with autism. Education and Training in Mental Retardation and Developmental Disabilities, 44 (3), 381-394.
Cavkaytar, A. & Diken, İ. (2007). Özel Eğitime Giriş. Kök Yayıncılık.
Ceylan, F. (2015). Kaynaştırma öğrencilerinin sergilediği problem davranışlara yönelik sınıf öğretmenlerinin uyguladıkları önleme ve müdahale stratejileri. Abant İzzet Baysal Üniversitesi, Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Chandler, L. & Dahlquist, C. (2002). Functional assessment strategies to prevent and remediate challenging behavior in school settings. Upper Saddle River NJ: Merrill Prentice Hall, pub. Co.
Chiu, C., Kyzar, K., Zuna, N., Turnbull, A., Summers, J.A. & Gomez, V. A. (2013). Family quality of life. The Oxford Handbook of Positive Psychology and Disability, Oxford University Press 365-392
Chorpita, B., Yim , L., Donkervoet, J., Arensdorf, A., Amundsen, M., McGee, C., et al. (2002). Toward large-scale ımplementation of empirically supported treatments for children: a review and observations by the Hawaii Empirical Basis to Services Task Force. Clinical Psychology: Science and Practice, 9 (2), 165-190.
Creswell, J. (2017). Research Design: Qualitative, quantitative and mixed methods approaches (3rd Edition). USA: Sage.
Çakmak, S. (2011). Görme engeli olan çocuklara özbakım becerilerini kazandırmada video ile model olunarak sunulan iletişim programının etkililiği. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi.
Çağdaş, A. (2003). Anne baba çocuk iletişimi. Eğitim Kitapevi.
Çoban, A. İ. (2002). Özürlü bir bireye sahip olan ailelerin ihtiyaçları. Ufkun Ötesi Bilim Dergisi, 8 (1-2), 103-110.
Çorbacı Serin, G. E. & Girli , A. (2012). Zihinsel engelli ergenlerin sosyal beceri düzeyleri ve davranış problemleri ile ebeveynlerinin genel öz yeterlilik algı düzeylerinin karşılaştırılarak incelenmesi. Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 34, 69-80.
Doğan, Y., Özdemir, S., Gürel Selimoğlu, Ö., Töret, G., Özkubat, U. & Ceyhun Duman, A. T. (2016). Otizm spektrum bozukluğu olan ve normal gelişim gösteren çocuklarda anne-çocuk etkileşiminin karşılaştırılması. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Dergisi, 17 (1), 79-94.
Elksnin, L. K. & Elksnin, N. (1998). Teaching Social Skills to Students with Learning and Behavior Problems. Intervention in School and Clinic .
Emerson, E., Kiernan, C., Alborz, A., Reeves, D., Mason, H., Swarbrick, R., et al. (2001). the prevalence of challenging behaviors: a total population study. Research in Developmental Disabilities, 22 (1), 77-93.
Erbaş, D., Kırcaali İftar, G. & Tekin İftar, E. (2004). İşlevsel değerlendirme davranış sorunlarıyla başa çıkma ve uygun davranışlar kazandırma süreci. Kök Yayıncılık.
Feldman, M. A., Sparks, B. & Case, L. (1993). Effectiveness of home-based early ıntervention on the language development of children of mothers with mental retardation. Research in Developmental Disabilities, 14, 387-408.
Fox, R. & Binder, M. (1990). Parenting; A Developmental Behavioral Approach. Advances in Special Education, 187-201.
Gast, D. & Spriggs, A. (2010). Visual analysis of graphic data. Single Subject Research Methodology in Behavioral Sciences. Routledge.
Genç Tosun, D. (2017). Grafik çizimi ve görsel analiz. D. Erbaş, ve Ş. Yücesoy Özkan içinde, Uygulamalı Davranış Analizi (s. 118-152). Pegem Akademi.
Gençer, A. A. & Aksoy, A. B. (2016). Anne çocuk etkileşiminde farklı bir yaklaşım: theraplay oyun terapisi. Psikiyatride Güncel Yaklaşımlar, 8 (3), 244-254.
Güneş, G. (2008). 4-6 Yaş zihin engelli çocukların davranış sorunlarının incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi.
Hocaoğlu, Ö. H. (2016). Zihinsel yetersizliği olan çocuk sahibi anne ve babaların akılcı olmayan inançları ile çocuklarının sosyal becerileri ve problem davranışlarının karşılaştırılarak incelenmesi. Yüksek Lisans Tezi, Marmara Üniversitesi.
Kağıtçıbaşı, C. (1999). The model of family change: a rejoinder. International Journal of Psychology, 34(1), 15- 17.
Kaner, S. (2004). Engelli çocukları olan anababaların algıladıkları stress, sosyal destek ve yaşam doyumlarının incelenmesi. Ankara Üniversitesi Rektörlüğü Araştırma Projesi, Proje No: 2001-0901-007.
Kaner, S. (2009). Consistency of parents and teachers assessment of emotional and behavioral problems in children with mentally retarded. Journal of Faculty of Educational Sciences, 42 (2), 239-263.
Karasar, N. (2011). Bilimsel araştırma yöntemi. (22. Baskı). Nobel Yayıncılık. Kaymak Özmen, S. (2013). Anne- baba eğitimi programının çocuklardaki davranış sorunları ve anne- babaların depresyon düzeylerine etkisi. Eğitim ve Bilim, 6 (2), 98-113.
Kazdin, A. (1999). Parent management training: evidence, outcomes and issues. Journal of the American Academy of Child and Adolescent Psychiatry, 38 (9), 1165-1172.
Kılınç, F. E. & Aral, N. (2015). Erken müdahale için bir model: anne çocuk etkileşim programı. Hacettepe University Faculty of Health Sciences, 1 (2), 63- 76.
Kıyak, Ü. E. & Diken, Ö. (2018). Zihinsel yetersizliği olan ilkokul kaynaştırma öğrencilerinin pragmatik dil becerileri ile sosyal becerileri, problem davranışları ve akademik yeterlilikleri arasındaki ilişki. İlköğretim Online, 17 (1), 239-254.
Kıyak, Ü. E. (2016). Zihinsel yetersizliği olan kaynaştırma öğrencilerinin pragmatik dil becerileri ile sosyal becerileri, problem davranışları ve akademik yeterlilikleri arasındaki ilişki, yüksek lisans tezi. Anadolu Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Leech, N. & Onwuegbuzie, A. (2009). A typology of mixed methods research designs. Springer, 43: 265-275.
Matos, M., Bauermeister, J. J. & Bernal, M. (2009). Parent-child ınteraction therapy for puerto rican preschool children with adhd and behavior problems: a pilot efficacy study. Family Process. 48 (2), 232- 252.
Miles, M. B. & Huberman, A. M. (1994). Qualitative Data Analysis: An Expanded Sourcebook. Thousand Oaks: CA: Sage Publications.
Oğuz, H. & Sönmez, N. (2018). Otizm spektrum bozukluğu olan çocuğa sahip ailelerde anne-çocuk ve babaçocuk etkileşiminin incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 19 (1), 55-77.
Özbey, S. (2010). Okul öncesi çocuklarda uyum ve davranış problemleriyle başa çıkmada ailenin rolü. Aile ve Toplum Dergisi, 6 (22), 9-18.
Özcan, N. & Cavkaytar, A. (2009). Parents as teachers: teaching parents how to teach toilet skills to their children with autism and mental retardation. Education and Training in Developmental Disabilities, 9 (4), 237-243.
Özen, A. (2010). Özel gereksinimli çocuklar ve oyun. İ. H. Diken (Ed.), Erken Çocukluk Eğitimi. Pegem Akademi.
Özgü, B. & Yılmaz, M. (2017). Anne baba ve öğretmenler için çocuklarda davranış problemleri ve çözüm yolları. Eğiten Kitap.
Özşenol, F., Işıkhan, V., Ünal, B., Aydın, H. G., Akın, R. & Gökçay, E. (2003). Engelli çocuğa sahip ailelerin aile işlevlerinin değerlendirilmesi. Gülhane Tıp Dergisi, 45 (2), 156-164.
Özyürek, A. & Gürleyik, S. (2016). Anne babaların okul öncesi dönem çocukları ile etkileşimlerinde oyunun yeri. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. 9 (42), 1283- 1289.
Rakap, S. (2017). Tek denekli deneysel araştırma yöntemleri. D. Erbaş, ve Ş. Yücesoy Özkan içinde, Uygulamalı Davranış Analizi (s. 154-212). Pegem Akademi.
Sanders, M. & Woolley, M. (2005). The relationship between maternal self- efficacy and parenting practices: ımplications for parent training. Child: Care, Health ve Development, 31 (1), 65-73.
Sargın, N. (2008). Okul Öncesi Dönemde Ruh Sağlığı. Dokuz Eylül Üniversitesi Buca Eğitim Fakültesi Dergisi, 23, 177-183.
Seipp, C. & Johnston, C. (2005). Mother- son ınteractions in families of boys with attentiondeficit/hyperactivity disorders with and without oppositional behavior. Journal of Abnormal Child Psychology, 33 (1), 87-98.
Smith, T., Gartin, B., Murdick, N. & Hilton, A. (2006). Families and children with special needs. Upper Saddle River: NJ: Pearson.
Sönmez, N. & Varol, N. (2008). Eve dayalı aile eğitimi programının zihinsel engelli çocukların gündüz tuvalet kontrolünü kazanmaları ve sürdürmelerine etkisi. Eğitim Bilimleri ve Uygulama, 7 (14), 139-155.
Sucuoğlu, B. (1995). Özürlü çocuğu olan anne-babaların gereksinimlerinin belirlenmesi. Çocuk ve Gençlik Dergisi, 2 (1), 10-18.
Şendil, G. & Kaya Balkan, İ. (2005). Anne baba olmak. Morpa Kültür Yayınları.
Tavil, Y. (2005). Davranış denetimi aile eğitim programının annelerin davranışsal işlem süreçlerini kazanmalarına etkisi. Doktora Tezi, Gazi Üniversitesi.
Tavil, Y. & Karasu, N. (2013). Aile eğitim çalışmaları: bir gözden geçirme ve meta-analiz örneği. Eğitim ve Bilim, 38 (168), 85-95.
Tepeli, K. (2012). Çocukların istenmeyen davranışlarına karşı annelerin kullandıkları iletilerin niteliksel analizi. Humanities Sciences, 8 (1), 138-158.
Tekin İftar, E. (2019). Uygulamalı davranış analizi. Vize Akademik Yayıncılık.
Tezel Şahin, F. & Özyürek, A. (2010). Anne- Baba Eğitimi ve Okul Öncesinde Aile Katılımı. Morpa Kültür Yayınları.
Töret, G., Özdemir, S. & Özkubat, U. (2015). Ciddi düzeyde otizm spektrum bozukluğu olan çocuklar ile annelerinin ebeveyn-çocuk etkileşimlerinin ebeveyn ve çocuk davranışları açısından incelenmesi. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Fakültesi Özel Eğitim Dergisi, 16 (1), 1-22.
Turnbull, A. P. & Turnbull, H. R. (1997). Families, professionals, and exceptionality: a special partnership. New Jersey: Merril.
Ulutaş, F. & Kanak, F. (2016). An analysis of the mother and child education program’s effects on the relationship between mothers and their five- or six-year-old children. Journal of Education and Learning, 5 (4), 234-244.
Varol, N. (1996). Aile eğitim çalışmalarının planlanması. Eğitim ve Bilim, 31-37.
Vuran, S. (1997). Zihinsel engelli çocuk annelerine ödüllendirme ve eleştirmemenin kazandırılmasında bilgilendirme, dönüt verme ve ödüllendirmenin etkililiği. Anadolu Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2016). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (10. Basım). Seçkin Yayıncılık.
Yıldırım, M. (2018). Çocukta davranış problemlerine yönelik modüler aile eğitim programının geliştirilmesi. Doktora Tezi, Mersin Üniversitesi.
Yoşumaz, K. (2013). Okul öncesi eğitim kurumlarına devam eden (60-72 ay) zihinsel engelli ve normal gelişim gösteren çocukların problem davranışlarının çeşitli değişkenlere göre karşılaştırılması. Yüksek Lisans Tezi, Dumlupınar Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
Yörükoğlu, A. (2016). Çocuk ruh sağlığı. Özgür Yayıncılık.