Muhammet Taki Zehtabî ve Onun Çalışmaları

İran'da 1941-1946 işgal, azatlık, demokrasi hareketlerinin geliştiği, kısa süreli de olsa İran Türklerinin hürriyet ve istiklâli tattıkları, ana dilleri ile öğrenim görüp, üniversite açtıkları bir dönemi idrak ederek hayata başlayan Muhammet Taki Zehtabî, daha 23 yaşında iken emperyalist güçlerin ve onların yerli işbirlikçilerinin halkı ve halkının millî değerlerini tahrif etme anlamında yaptıkları vahşilikleri görmüş ve karanlık planlarını anlamıştır. Büyük bir özveri ve kararlılıkla mensubu olduğu İran Türklerine bir nevi kendini adamıştır. Ömrünün tamamına yakını zindanlarda, ülkeler aşırı sürgünlerde, iltica ettiği ülkelerde gözaltında geçmesine rağmen İran Türklerinin diline, edebiyatına, tarihine ve kültürüne büyük eserler kazandırmış, önemli siyasî ve sosyal çalışmalar yapmıştır. Dil ve edebiyat alanında olsun tarih sahasında olsun onun yayımladığı eserler Türk Dünyası için temel eserlerdir. Zehtabî'nin İran toplumunu meydana getiren halklarla ilgili özellikle ekseriyeti teşkil eden Türklerle ilgili serdettiği siyasî düşünceleri çok ilgi çekici ve geçerliliği yüksek fikirlerdir. Çok yönlü çalışan ve pek çok türde eser veren bir ilim adamı olan Zehtabî'nin sosyal faaliyetleri de büyük önem arz etmektedir. Kaşkaylardan, Halaçlara, Türkmenlerden Şahsevenlere kadar pek çok İran Türk tayfasının aydınları ile iletişim kurarak edebî ve kültürel çalışmalarda işbirliği yapmış ve onlara rehberlik etmiştir. Doğu ve Batı dillerini bilmesi, onun dünya basınını takip etmesini ve Berlin, Bağdat ve Tebriz gibi kültür merkezlerinde dergiler çıkarıp, yayın yapmasını kolaylaştırmıştır

Muhammed Taki Zehtabi and His Work

Muhammet Taki Zehtabî started his life witnessing the period of 19411946, when the forces of invasion, enfranchisement and democratic movements were contending for supremacy and the Turks in Iran had freedom and independence for a short while and had been learning in their native languages and establishing universities; he had seen what brutalities imperialist forces and their local collaborators committed to manipulate the people and distort the national values, and understood their dark plans. With great devotion and determination, he dedicated himself to his people, Iranian Turks. Despite the fact that for most of his life, he was imprisoned, exiled or arrested in the countries where he sought asylum in, he created many great works that benefited the language, literature, history and culture of the Iranian Turks and penned important political and social works. Whether in the field of language and literature or in the field of history, the works published by him are elementary for the Turkish world. Zehtabî's political opinions on peoples that make up the society of Iran, majority of them being about the Turkish people, are very interesting and they have high validity. Zehtabî was a versatile scientist who produced works in many forms and his social activities were also of importance. He reached out to the intellectuals of the Turkish peoples in Iran, such as Kashgais, Khalajs, Turkmens and Shahsavans and cooperated with them on literary and cultural works and guided them.The fact that he spoke Eastern and Western languages allowed him to issue magazines and make publication in cultural centers such as Berlin, Baghdad and Tabriz

PDF

___

Dağşeherli, Hebib (y.t.y.). Üstad Mehemmed Tegî Zehtabî ile Son Musahibe, Mecmua-ye Makalât (y.y.y.)
Kafkasyalı, Ali (2000). "Güney Azerbaycan (İran) Türkleri Edebiyatı'ndan İnciler", Palandöken Gazetesi, 10 Nisan), Erzurum.
------------------------ (2009). İran Türk Âşıkları ve Millî Kimlik, Salkımsöğüt Yay., Erzurum.
------------------------ (2009). İran Türkleri Âşık Muhitleri, Salkımsöğüt Yay., Erzurum.
------------------------ (2010). İran Türkleri, Bilgeoğuz Yay., İstanbul.
------------------------ (2011). İran Coğrafyasında Türkler, Bilgeoğuz Yay., İstanbul.
KerimÎ, Mehemmed Rıza (1386/2007). Élimizin Nisgil Galağı, Profesör Zehtabî'nin Yaşayış ve Eserleri, (y.y.y.)
---------------------------------- (1389/2011). Élimizin Mübariz Bilgini, İntişarât-ı Tekdire{t, Téhran, 1389 (2011)
Kerimî, M. "Birlik Neşriyesi", Dilmaç, S. 32, Tahran, 2007.
Mişovlu, M. (Prof. Dr. Mahmut Takî Zehtabî) (1372/1993). İoy Olsun On, Hikâyeler ve ¾atireler, İntişarâtı Éldâr, Tebriz.
Mişovlu, M. (Muhammet Takî Zehtabî) (1394/2015). Aruzun Türk Folklorunda Kökleri Tahkiki, Güneyli, Tehran.
Şebüsteri, M. (Prof. Dr. Mahmut Takî Zehtabî) (1376/1997). Bağban Éloğlu, Moheg Neşriyât Evi, Tebriz.
Tağiyeva, Ş. - Rehimli, E. - Bayramzade, S. (2000). Güney Azerbaycan, Or{an Yay., Bakı.
Zehtabî, Dr. M. T. - Kemalî, Dr. Ali (1382/2003). Tilim ¾an (Hayatı ve Yaratıcılığı), Neşri E{ter, Tebriz.
Zehtabî, Mahmut Takî (Kirişçi) (1378/1998). Şahin Zincirde, Tebriz.
Zehtabî, Muhammet Takî (1357/1980). Pervanenin Sergüzeşti - Şahin Zencirde - Bez Galasında, Neşr Evi, Tebriz.
Zehtabî, Muhammet Takî (1364/1985). Çerik Hamasesi, Neşr Evi, Tebriz.
---------------------------------- (1371/1992). İlmü'l-Meânî (Leksikoloji), Neşr Eldar, Tebriz.
----------------------------------- (1375/1996). "Azerbaycan Dilinin Nehvî", Fecr-i Azerbaycan Dergisi, Tebriz.
---------------------------------- (1375/1996). Ana Dilimizi Néce YazaŞ, Yaran, Tebriz.
---------------------------------- (1376/1997). Goy Olsun On, Yaran, Tebriz.
Mehemmed Reza Kerimî, Élimizin Mübariz Bilgini, İntişarât-ı Tekdire{t, Téhran, 1389 (2011), s. 94 vd.
---------------------------------- (1376/1997). Bağban Éloğlu, Moheg Neşriyât Evi, Tebriz.
---------------------------------- (1378/1999). Gaşgayî Yaylağa Köçür, Ümid-i Zencan, Zencan.
---------------------------------- (1378/1999). Muasır Edebî Azerî Dili, Neşr Evi, Tebriz.
---------------------------------- (1379/1999). İran Türkleri'nin Eski Tarihi, Neşri E{ter, Tebriz.
---------------------------------- (1380/2001). İslâm'a İeder İran Türklerinin Dil ve Edebiyyatı, Neşri E{ter, Tebriz.
---------------------------------- (1389/2010). Sara ve Mehmemed (Oyun), Neşri E{ter, Tebriz.
---------------------------------- (Kirişçi) (1381/2002), İnci Dilim Edebî Azerbaycan Dilinin Gaydaları, Neşr-i E{ter, Tebriz.
---------------------------------- (yty). Aya Zebân-i Farsî, Be Zebân-é Mellî Diger İran-é Berterit Dâred, (y.y.y), Bağdat.
---------------------------------- (yty). Azerbaycan'ın Yer Adları, Mehd-i Azadî, Tebriz.
---------------------------------- (yty). El-Gavaidü'l Farsiyye, (Arapça), (y.y.y) Bağdat.
---------------------------------- (yty). Heste Nesim (Farsça Şiirler) (yyy), Bağdat.
---------------------------------- , Ebü Nevâs El Hasan Bin Hanî (Yayımlanmamış Doktora Tezi).
Zehtabî, Prof. Dr. Muhammed Taki (Kirişçi) (1377/1998). İran Türklerinin Eski Tarihi I, En Kadim Devirden İskender'e Kadar, Neşr-i Ehter, Tebriz.
---------------------------------- (Kirişçi) (1382/2003), İran Türklerinin Eski Tarihi II, İskender
Devrinden İslâm'a Kadar, Neşri E{ter, Tebriz.
---------------------------------- (Kirişçi) (1384/2005), Külliyât-ı Eli Aga Vahid, Redaktörler: Behruz İmanî ve Fatma Fehimî, Neşri Ehter, Tebriz.
---------------------------------- (M. Şebüsterli) (1380). Eli Aga Vahid'den Hatıralarım, Neşri E{ter, Tebriz.
---------------------------------- Zehtabî (M. Şebüsterli) (1380), Eli Aga Vahid'den Hatıralarım, Neşr-i Ehter, Tebriz.