İran Türkleri ve İran'da Türkçe Üzerine Güncel Bir Değerlendirme

Günümüzde Türkiye Cumhuriyetinden sonra en çok Türk nüfusuna sahip ülke durumunda olan İran, tarih boyunca Türklerin yoğun olarak yaşadığı coğrafyalardan biri olagelmiştir. Türkler Anadolu topraklarına geçmeden önce İran'a yerleşerek 20. yüzyılın başlarına kadar sürecek olan Türk devletlerini kurmuşlardır. Özellikle Selçuklu Devletinin kuruluşuyla İran coğrafyasına düzenli olarak yerleşmeye başlayan Türkler, bazı bölgelerde çoğunluğu veya aslî unsuru teşkil etmeye başlamışlardır. Kaçar Hanedanlığının yıkılıp yerine Pehlevîlerin başa gelmesiyle Türk soylu kitleler azınlık muamelesi görmeye başlamış, Türkler ile Türkçeye karşı asimilasyon ve sindirme politikaları uygulanmaya başlanmış, Türkçe neşriyat yasaklanarak İran Türkleri pek çok doğal haklarından mahrum bırakılmıştır. İslam Devrimi sonrasında, İran Türklerine birtakım hakların verildiği ve Türkçe yayın-basının önündeki engellerin kaldırıldığı ve bu sebeple pek çok Türkçe gazete-dergi vb. yayının faaliyete geçtiği görülmektedir. Günümüzde ise İran Türklerinin toplam ülke nüfusunun yaklaşık yüzde kırkını oluşturduğu iddia edilmekte olup ülke genelindeki Türk nüfusunun en büyük bölümünü barındıran şehir ise başkent Tahran'dır. İran'da Azerbaycan Türkçesinin yanında Türkmence, Halaçça, Horasan Türkçesi, Kaşkay Türkçesi gibi Türk dilinin çeşitli varyantları bulunmakta olup bunlar üzerinde yeteri kadar bilimsel araştırmanın yapıldığını ileri sürmek mümkün değildir. Resmî dil olan Farsça karşısında Türkçenin pek çok bakımdan dilsel gerileme içinde olduğu ve hatta bazı Türk yörelerinde Farsça-Türkçe karışımından oluşan bir dil ile konuşulduğuna şahit olunmaktadır. Bu çalışmada İran Türklerinin ve İran'daki Türkçenin güncel durumuna dikkat çekilmeye çalışılmıştır

An Actual Assesment on The Turks in Iran and Turkısh Language in Iran

Today, Iran which has the highest Turkish population after Turkey, has been a region where Turks had lived intensely during the history. Before coming to Anatolia, they settled in Iran and they established Turkish states which lasted until the early 20th century. Especially after the establishment of Seljuk Empire, they started to settle ona regular basis in Iran region even in some regions they become the majority of the population. After Qajar dynasty's fall and the rise of Pahlavi dynasty, Turkish origined population was began to be treated as a minority, assimilation and intimidation policies were began to be used on Turks and Turkish language, publications in Turkish were forbidden and the Turksh in Iran region were deprived of their natural rights. After the Islamic Revolution in Iran, it is seen that several rights were granted and the ban on the Turkish publications was lifted. After the ban lifted many Turkish newspaper and magazines were started to be published again. Today, it is alleged that approximately forty percent of the total population of Iran is Turkish and Tehran hosts the largest Turkish population among the cities. In Iran, besides the Azerbaijan Turkish there are variants of the Turkish language such as Turkoman, Khalaj, Khorasan Turkish, Qashqai Turkish and it can't be claimed that enough scientific researches were done on them. It is witnessed that in the face of Persian which is the official in Iran, Turkish is in a linguistic decline and even in some Turkish regions it is also witnessed that a language which is a mixture of Persian-Turkish is spoken. In this study it is attempted to draw attention to the current situation of the Turks in Iran and the Turkish in Iran

PDF

___

Akpınar, Yavuz (2001). "Son Dönem İran Türkçesinde Türkiye Türkçesinin Etkileri", Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, sayı 17, sayfa 39-52.
Banı-Shoraka, Helena (2007). "Azerbaycan Dili ve Kimliği Yeniden Canlanıyor Mu?"(Tercüme: Eker, Süer), OAKA, Cilt:2, Sayı: 3, ss. 160-167, "A Revitalization of the Azerbaijani Language and Identity?", Orientalia Suecana LI-LII (2002-2003), s. 17-24.
Barutçu-Özönder, F. Sema (2002). "İran ve Türkler", KÖK Araştırmalar, C. IV, 2, Güz, s.102- 103.
Başar, Umut ve Boylu, Emrah (2015). İran'da Türkiye Türkçesinin Öğretimi, Öncü Kitap: Ankara.
Başar, Umut ve Coşgun, Gökhan (2015). "İranlılara Yabancı Dil Olarak Türkiye Türkçesi Öğretiminde Önemli Bir Sorun: Yalancı Eşdeğerlikler", Uluslararası Eğitim Bilimleri Dergisi / The Journal of International Education Science Yıl: 2, Sayı: 4, Eylül 2015, s.497-512.
Blaga, Rafael (1997). İran Halkları El Kitabı, Yeni Zamanlar Dağıtım, İstanbul.
Boylu, Emrah ve Başar, Umut (2015). "Televizyondan Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenimine İlişkin Bir Durum Tespiti Çalışması: İran Örneği", International Journal of Language Academy, Volume 3/4 Winter 2015 p. 401/414.
Celilov, Feridun (2000). Azer Halkı, Bakü.
Çelik, Muhittin (2002). "Kaşkay Türkleri", Türkler, (ed. H. C. Güzel, K. Çiçek, S. Koca), C. 20, Ankara, s. 658-674.
Doerfer, Gerhard (1969). "İran'da Türk Dilleri", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, sayfa 1-11.
Doerfer, Gerhard (1987). "İran'da Türkler", Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, Kasım, C:LIV, S 431, s. 242-251.
Doerfer, Gerhard (2012). "Sekiz Halaçça Atasözü (Çev. Tulu, Sultan)", Tehlikedeki Diller Dergisi/Journal of Endangered Languages, Kış, s. 25-32.
Eker, Süer (2008). "Farsçanın Kıskacında Güney Azerbaycan Türkçesi", Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Güz Sayı 9, Sayfa 183-197.
Gökdağ, Bilgehan Atsız ve Doğan Talip (2016). İran'da Türkler ve Türkçe, Ankara: Akçağ Yayınları.
Gökdağ, Bilgehan Atsız (2011). "İran Türkleri", Türk Yurdu, Yıl 100, Sayı 287, Temmuz.
Gökdağ, Bilgehan Atsız ve Heyet, Mehmet Rıza (2004). "İran Türklerinde Kimlik Meselesi, Bilig, Sayı 30, Sayfa 51-84.
Gülensoy, Tuncer (1975). "Yaşayan Farsça ve Arapçadaki Türkçe Kelimeler Üzerine Notlar", İ. Ü. Edebiyat Fakültesi TDED, C. XII, İstanbul, sayfa 127-157.
Heyet, Cevat (2004). "İran'da Türk Kültürünün Durumu", TİKA I. Uluslararası Türkoloji Sempozyumu Bildiri Kitabı. Kırım: Ocaq Matbaası, 356-361.
Heyet, Cevat (1987). "Tebriz Üniversitesinde Azerbaycan Türkçesi ve Edebi Dil Üzerine Araştırmalar Semineri", Türk Kültürü Araştırmaları Enstitüsü, Türk Kültürü, Sayı 294, Yıl 25, s. 594-614.
Heyet, M. Rıza (2005). 19. yy'dan Günümüze İran'da Türkçe Basın-Yayın Hayatı, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
İnan, Kayhan (2013). Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğrenen İranlıların Yazılı Anlatımları Üzerine Bir İnceleme. (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Gazi Üniversitesi: Ankara.
İpek, Cemil Doğaç (2012). "Güney Azerbaycan Türklerinde Kimlik Sorunu", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi / Journal of Turkish World Studies, XII/1 (Yaz 2012), s.267-283.
Kafesoğlu, İbrahim (2013). Türk Milli Kültürü (35. Basım), Ankara: Ötüken Neşriyat.
Kafkasyalı, Ali (2009). İran Türk Âşıkları ve Milli Kimlik (2. Baskı), Salkımsöğüt Yayınevi: Erzurum.
Kale, Tülay (2004). İran Türklerinin Ana Dili Problemleri ve Hamit Nutki, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırıkkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Kırıkkale.
Karaman, Erdal (2000). "Azerbaycan Ağızları Üzerine Bir Deneme", Journal of Qafgaz University, 21:24.
Konukçu, Enver (1997). "Halaç", Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, Cilt 15, sayfa 228-229.
Ölmez, Mehmet (1995). "Halaçlar ve Halaçça", Çağdaş Türk Dili, Sayı 84, sayfa 15-22.
Özkan, Nevzat (2007) Türk Dilinin Yurtları, Akçağ Yayınları: Ankara.
Özyetgin, A. M. (2006). "Tarihten Bugüne Türk Dili Alanı", www.eurasianhistory.com'da yayınlandı. Chinese Academy of Social Science, Sino-Foreign Relationship Department of Institute of History.
Saraçlı, Murat (2008). "İran'da Azınlıklar", Akademik Ortadoğu, 141 (160).
Sevim, Ali ve Merçil, Erdoğan (2014). Selçuklu Devletleri Tarihi Siyaset, Teşkilat ve Kültür (2. Baskı), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Shaffer, Brenda (2001). İran'da Azerbaycanlı Ortak Kimliğinin Oluşumu, Azerbaycan, 50 (229), 19-38.
Temizel, Ali (2007). "İran'da Türkçe Öğretimi", Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 17, 547-560.
Temizel, Ali (2011). "Esedullah Merdânî Rahîmî ve İran'da Kaşkay Türkçesinin Öğretimine Dair Çalışmaları", 1. Uluslararası Asya Dilleri ve Edebiyatları Sempozyumu, 5-6 Mayıs Kayseri, s. 539-552.
Temizyürek, Fahri ve Boylu, Emrah (2015). "İran'da Türkçenin Dünü ve Bugünü", Hacettepe Üniversitesi Yabancı Dil Olarak Türkçe Araştırmaları Dergisi, Kış (2), 95-106
Yılmaz, Türel (2007). "İran'da Unutulmuş Bir Toplum: Türkmen Sahra Türkmenleri", Akademik Orta Doğu, Cilt 1, Sayı 2, Sayfa 201-211.