Edebiyatın İran Sinemasındaki İzleri

Dünya sinemasına damgasını vuran ve ilk kez Asya ve İslam dünyasının temsilcisi olarak Oscar ödülüne layık görülen İran sinemasının; altyapısı, sanatsal ve kültürel boyutları, sınırları ve özellikle de İran sineması ile İran edebiyatı arasındaki ilişki gibi konular hakkında yapılan araştırmalar, bugüne kadar yetersiz kalmıştır. Bunun tabii bir sonucu olarak da, İran sinemasının layıkıyla anlaşılması anlamında büyük boşluklar oluşmuştur. Muhakkak ki, söz konusu boşlukların içinde en önemlisi, İran sineması ile İran edebiyatı arasındaki etkileşimdir. Bazı araştırmacılara göre, İran sinemasının başarıya ulaşmasının en önemli nedeni, İran sineması ile İran kültürü, özellikle de İran edebiyatı arasındaki derin ilişkidir. "Zerdüşt'ten kalan Avesta, Pehlevice'den kalan kurguya açık özgür dil yapısı, ateşin ve aşkın birbirini seyrettiği minyatürü, insan sesi ile yakılan en eski ağıt müziği ve binlerce yıl öncesine dayanan ve köklerini tarihin derinliklerinden alan İran medeniyeti; Firdevsi, Hafız, Mevlana, Sadi, Hayyam gibi klasik dönem, dilin ritmi ile biçimlenmiş Nima Yusic, Ehavan-ı Salis, Sipihri, Şehriyar ve Furuh Ferruhzat ile modern dönem şiiri daha yakın dönem müziği ile, felsefede İbn-i Sina, Molla Sadra gibi felsefecileri, yeni yorumları ile minyatür ve resmi, çalgılara geçen çok sesli müziğinde Şeceriyan, Muhammed İsfahani ile, hayatı ve insanı kucaklayan dil ritmi ve tarihini etkileyen İmam Ali ve Kerbela taziye ve tiyatrosu ile köprü kurar. Modern dönemde ise bunların yeni formlar ile hesaplaşmaları sonucu gelişimini sürdüren yeni sanat ve felsefe yorumlarının insanı kucakladığını görmekteyiz. Kendi esnekliği ve zengin kucaklayış geleneğiyle bu medeniyet diğer toplumların yine sanat formları ile yaşadığı kırılmaları yaşamak bir yana bunları da kendi geleneği içinde içselleştirebilmiş ve ona kendi rengini verebilmiştir"1 Makalede bu mesele ele alınarak geniş bir şekilde izah olunacaktır.

The Effects of Iranian Literature on the Modern Iranian Cinema

In academic surveys in the world, many reasons are mentioned about the success of Iran's cinema in film festivals. Many books and articles are written about this issue. After reading these, we notice that most of these reasons are schematic but they lack thematic explanations. Generally authors of these works believe that the success of Iran's Cinema in the world have only political, social and artistic reasons. But with a little research we can get to know that one of the reasons in the success of Iran cinema is the artists' use of the resources of literature of Iran.With a bit of research we can be sure that this success is dependant on the artist' use of Hafez, Molana, Khayyam, Saadi and modern poets like Sohrab Sepehri and Forough Farokhzad.The directors of Iran's cinema, paying attention that people of Iran are sensitive and interested in classic stories and poems, have made use of this potential and have made their works rich. One group write poems and sayings and stories. The scond group are not writers or poets but they are under the influence of these works. In this work it will be proved how the poems and epic stories and classic stories along whit modern literature and how these works make the mental backgrounds of directors of Iranian Cinema and make these works unique in the world. To achieve this goal first there will be a glance at the begining of the modernity in Iran and the problems arising from it in Iran.Then we will have a preliminary introducation to Iranian modern and classic literature and in the end there will be a reference to those cinematic works which are under the influence of Iranian literature. And in the rest there will be an analysis of the adaptation cinema and different varieties of Iraninan cinema. Finally the works of some distinguished artists like Ibrahim Golestan, Fouroog Farokhzad, Mohsen Makhmalbaf, Bahram Beysayi, Abbas Kia Rostami, Dariush Mehr Jouyee, Majid Majidi and Rakhshan Bani Etemad will be analysed as case studies

PDF

___

Abisel, Nilgün, (1995), Popüler Sinema ve Türler, İstanbul: Alan Yayınevi.
Cahid, Parviz, (2005), NeveştenbâDûrbîn, Tahran: Ahteran Yayınevi.
Dabâshi, Hamid, (2004), İran Sineması: Geçmişi, Bugünü ve Geleceği, Türkçe terc. Barış Aladağ-Begün Kovulmaz, İstanbul: Agora Kitaplığı.
Dabâshi, Hamid, (2008), İran: Ketlenmiş Halk, Türkçe terc. Emine Ayhan. İstanbul: Metis Yayınevi.
Dehganpur, Hamid, (2012) Trajedi-hayi Çahar-gane Şahnaame:ve Teybin-i Cenbe-hayi Sinemayi Anha (Şehnamenin dörtgen Trajedileri: ve Onun Sinemasal Yanlarının Beyan Edilişi), Tahran, Sinemayı Tecrübi Yayın evi.
Dorost-kâr, Rıza, (2006) Der Gelemru-yi Didâr [Görüş Alanında], Tahran: Kaside-Sera Yayınevi.
Dönmez-Colin, Gönül, (2005), Kadın, İslam ve Sinema, Türkçe terc. Deniz Koç. İstanbul: Agora Kitaplığı.
Gokasiyan, Zaven, (1992), Goftegu Ba Behram Beyzayî [Beyzayî ile söyleşi], Tahran: Agah Yayınevi.
Gülistan, İbrahim, (1998), Gofte-ha (Güfteler) "Söylemler", New Jersey, Tahran: Vida Yayın.
Hoseini, Hasan, (2000), Moşt Der Nemayi Doroşt [Yakın Çekimde Yumruk], Tahran: Suruş Yayınevi.
Hukuki, Muhammed, (1992), Şiir-i Nov [Yeni Şiir], Tahran: Salis Yayınevi.
Kara Şeyh-lu, Ali Rıza-Vafayi Mehdi, (2006), DaryûşMehrcuî, Tahran: Hormos Yayını.
Kanat, Fatin, (2007), İranSinemasındaKadın, Ankara: Dipnot Yayınları.
Kiya-rustemî Abbas, (2006), Hafız, Tahran: Farzan Yayınevi.
Kiya-rustemî, Abbas (2012), Ateş, Tahran: Nazar Yayınevi.
Khosrokhavar, Farhad-Oliver Roy, (2000), İran: Bir Devrimin Tükenişi, Türkçe terc. İsmail Yerguz, İstanbul: Metis Yayınevi.
Naficy, Hamid (1997) "A Social History of Iranian Cinema" Duke University Press Books
Nietzsche, Friedrich, (1995), The Birth of Tragedy, Trans. Clifton P. Fadiman, New York: Dover Publication.
Nicholson, Reynold Alleyne, (1980), Şerh-i Mesnevi-yi Manevi, Farsça terc. S. A. Maiayih-I Tabababayı, Tahran: Tulu Yayınevi.
Özarslan, Zeynep (2013), Sinema Kuramları C.2 İstanbul. Su yayınevi
Suner, Asuman, (2006), HayaletEv, İstanbul: Metis Yayınları.
Şabanî, Pir-Poşte, (1997), Terhi Ez Dust [Arkadaştan Bir Taslak], Tahran: Rozene Yayınevi.
Talebî-nejad, Ahmet, (1998), Der Huzur-ı Sinema; Tarihi Negd-hayi Sinema-yı Beed Ez İnkılap]Sinemanın Huzurunda; Devrim Sonrası Sinemanın Yorumlama Tarihi[, Tahran: Farabi Yayınevi.
Tecimer, Ömer, (2005), SinemaModernMitoloji, İstanbul: Plan B Yayınevi.
Whitaker, Sheila, (2000), Life and Art: The New Iranian Cinema, Farsça terc. Feridi Pervane, Tahran: Kitap Sara Yayınevi.
Yaren, Özgür, (2002), Devrim Sonrası İran Sineması: Muhsin Mahmelbâf Örneği, Yayınlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Ankara Üniversitesi, Radyo, Televizyon, Sinema Anabilim Dalı, Ankara.