Z.a. SYRAZITDINOV, L.a. BUSKUNBAEVA, A.sh. ISHMUKHAMETOV

BAŞKURT TÜRKÇESİNİN DİYALEKTOLOJİK SES LABORATUARI İÇİN GEREKLİ MALZEMELERİN ARAŞTIRILMASI

Makalede Başkurt Özerk Cumhuriyeti Ufa İlmî Araştırmalar Merkezi Dil Bilimi ve Edebiyat Enstitüsü laboratuarında saha araştırmalarından elde edilen ses malzemelerinin transkripsiyon ilkeleri üzerinde durulmuştur. Bu çalışmaya Başkurt Türkçesinin doğu diyalektine ait ses laboratuarını kurma planı doğrultusunda başlanmıştır. Çalışmanın transkripsiyonu diyalekt araştırmalarında oldukça geniş kullanıma sahip “yarı orfografik yazma” şeklinde gerçekleştirilmiştir. Yazarlar Başkurt Türkçesi imlasına uymayan diyalektik ses özelliklerini yazma yöntemiyle vermenin metodlarını belirleyerek bu sesleri göstermek için özel damgalar ve harfler için ek işaretler kullanmışlardır. Ses laboratuarında sadece kelimeler değil, gülme, aksırma, tıksırma, hapşırma gibi konuşmanın paralinguistik elementlerini gösteren semboller de yer almaktadır. Çalışmada Rus ve Kalmuk dilllerinin diyalektolojik ve multimedya laboraturlarını kuran ekollerin tecrübeleri esas alınmıştır. Belli bir diyalektolojik malzemeyi transkripsiyonunda aksan, tonlama, vurgu gibi faktörler dikkate alınmamıştır. Sesin bir söylenişte çıkarılması ile asimilasyona bağlı değişiklikler, yani konuşma sırasında söz arasında meydana gelen değişiklikler araştırmaya dahil edilmiştir. Diyalektolojik ses laboraturı sosyolojik ve psikolojik açıdan bakıldığında araştırma açısından paha biçilemez bir kaynak olacaktır. Bununla birlikte ses laboratuarının bilgi içeriğini artırmayı ve laboratuar yardımıyla çözülen problemlerin kapsamını genişletecektir.

Anahtar Kelimeler:

Linguistik, Başkurt Türkçesi, Diyalektoloji, Transkripsiyon, Ses malzemeleri

ON THE PROCESSING OF SOUND MATERIALS FOR DIALECTOLOGICAL AUDIO ENCLOSURES OF THE BASHKIR LANGUAGE

The article discusses the principles of transcribing audiomaterials of field expeditions adopted in the laboratory of linguistics and information technologies of the Institute of Physical Ural Physics Institute of the Russian Academy of Sciences. This work has been started on the project of compiling an audio corpus according to the dialects of the eastern dialect of the Bashkir language. Transcription is performed in a “semi-morphological record”, which is widely used in speech hulls. The authors have developed a unified system of graphic transmission of dialect features using special characters and letter combinations to designate those sounds that cannot be transmitted using Bashkir spelling. The unit of description in the corpus is not only words, but also segmentation marks, symbols denoting paralinguistic elements of speech, such as laughter, coughing, sighing, moaning, smacking, crying, etc., khizitatsionnye phenomena accompanying live speech. When developing annotations at the level of statements in spelling, the experience of the creators of dialectological and multimedia corps of Russian and Kalmyk languages were applied. Prosodic characteristics of speech, such as stress, intonation, tone, were not taken into account at this stage of transcribing dialect material. The phenomena of elision and assimilation, that is, changes occurring in the flow of speech at the junction of words, are taken into account. In the dialect case, such multilevel markup, including paralinguistic elements, citation phenomena, will prove to be an invaluable source for studying language from the point of view of cognitive, sociological and psychological approaches and will increase the information content of the case and will expand the range of tasks solved with the help of the case.

Keywords:

Linguistics Bashkir language, Dialectology, Corpus linguistics, Transcribing, Audio materials,

PDF

___

1. Кибрик А. А., Подлесская В. И. К созданию корпусов устной русской речи: принципы транскрибирования // Научно-техническая информация. Серия 2: Информационные процессы и системы. 2003, № 10. С. 5–13.
2. Степанова С. Б., Асиновский А. С., Богданова Н. В., Русакова М. В., Шерстинова Т. Ю. Звуковой корпус русского языка повседневного общения «один речевой день»: концепция и состояние формирования // Компьютерная лингвистика и интеллектуальные технологии: По материалам ежегодной Международной конференции «Диалог» (Бекасово, 4–8 июня 2008 г.). Вып. 7 (14). – М.: 2008. С. 488–495.
3. Куканова В.В., Бембеев Е.В., Убушаев Н.Н., Манджиева Б.Б. Устные тексты на калмыцком языке: запись и расшифровка // Вестник калмыцкого университета. 2013 г. №3 (19). С. 56–64.
4. Блинова О.В. Будешь задумываться / что говорить / а что не говорить: парадокс наблюдателя и речевой контроль в ОРД [Электронный ресурс]. URL: https://www.slm.uni-hamburg.de/slavistik/forschung/veranstaltungen/symposium-sprachvariation/ downloads -symposium-april-2016/blinova.pdf. (дата обращения: 20.02.2019).
5. Белицкая А.А. О роли хезитационных пауз в спонтанной речи // Филология и литературоведение. 2014. № 2 [Электронный ресурс]. URL: http://philology.snauka.ru/2014/02/697 (дата обращения: 20.02.2019).
6. Бускунбаева Л. А. Закономерности речевой экономии и их отражение в башкирском языке. Уфа: Гилем, 2008. 140 с.
7. Звуковой корпус как материал для анализа русской речи. Ч. 1. Чтение. Пересказ. Описание /отв. ред. Н. В. Богданова-Бегларян. СПб.: Филол. ф-т СПбГУ, 2013. 532 с.
8. Щерба Л. В. Фонетика французского языка. Очерк французского произношения в сравнении с русским: пособие для студентов факультетов иностранных языков. М.: Изд-во лит. на иностр. языках, 1953 (1937). 257 с.
9. Введенская Л.А., Павлова Л.Г., Катаева Е.Ю. Русский язык и культура речи: Учебное пособие для вузов 12-е изд. Ростов Н/Д: Феникс, 2005. – 544 с.
10. Саратовский мультимедийный диалектный корпус. [электронный ресурс] // URL: http://ruscorpora.ru/ sbornik2005/13letuchy.pdf. (дата обращения: 25.03.2019); Мультимедийный корпус диалектных текстов Устьянского района Архангельской области [электронный ресурс] URL: http://www.slavist.de/Pushkino/ (дата обращения: 25.02.2019); Национальный корпус русского языка. [электронный ресурс]
URL:http://www.ruscorpora.ru (дата обращения: 25.10.2018); Корпус ижемского диалекта коми языка. [электронный ресурс] URL:http://videocorpora.ru/ru/allmedia (дата обращения: 25.030.2019); Национальный корпус калмыцкого языка. [электронный ресурс] URL:kalmcorpora.ru (дата обращения: 25.03.2019).
11. Информационная система для описания малочисленных языков народов мира. Создание описаний алтайских и уральских языков России, находящихся на грани исчезновения. [электронный ресурс] // URL: http://lingvodoc.ispras.ru/info (дата обращения: 20.03.2019).