Türkiye ve Azerbaycan'da Mani ve Bilmece Türü Arasındaki İlişkiler

Mâni, halk edebiyatının ana nazım şekillerinden birisidir. Mâni, tek dörtlükten ibaret olduğu için halk şiirinde bazı türler mâni kıta-larından oluşurlar. Ayrıca halk şiirinin diğer bazı türleri de mânilerle ya-kın ilişki içerisindedirler. Bilmeceler de bu türlerden birisidir. Bazı mâni-ler bilmece olarak kullanılabilirler. Böylelikle iki ürün birbiriyle kaynaşır. Bu durum Azerbaycan halk edebiyatı için de geçerlidir. Azerbaycan’da mâni olan bir şiir, bazen Türkiye’de bir bilmece olarak kullanılabilir. Bu makalede mâni ve bilmece arasındaki benzerlikler, Türkiye ve Azerbay-can sahasında yayımlanan eserler ele alınarak incelenmiştir. Halk edebi-yatının bu iki ürünü arasındaki ortaklıklar tespit edilerek bilmece ve mâni metinlerinin icra bağlamında birbirinin yerine kullanılabileceği tespit edilmiştir.

Relations Between Manis (Quatrains) and Riddles in Turkey and Azerbaijan

Mani (a quatrain) is one of the main verse forms of the folk literature. As mani consists of only one stanza, some genres are made up of mani stanzas. In addition, some other genres of folk poetry are also closely related to manis, and riddles fall into this category. Some manis may be used as riddles. Thus, two genres become identical. This is observed in Azerbaijan literature as well. A poem which is accepted as a mani in Azerbaijan is sometimes used as a riddle in Turkey. In this article, similarities between manis and riddles are studied in works published in Turkey and Azerbaijan. By determining the shared points between these two genres of folk literature, it was ascertained that texts of manis and riddles can interchange in actual use.

PDF

___

AHUNDOV, Ehliman (Akt. Semih Tezcan) (1994), Azerbaycan Halk Yazını Örnekleri, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
BAŞGÖZ, İlhan-Andreas Tietze (1999), Türk Halkının Bilmeceleri, Türk Tarih Kurumu Basımevi, Ankara.
BURAN, Ahmet-Ercan Alkaya (1999), Çağdaş Türk Lehçeleri, TİSAV Yay., Elazığ.
ÇELEBİOĞLU, Âmil-Yusuf Ziya Öksüz (1995), Türk Bilmeceler Hazînesi, Bayrak Yay., İstanbul.
GÖKTAŞ, Köksal (1982), Halk Edebiyatı Tezlerindeki Türk Bilmeceleri, (Ata-türk Üni. Sosyal Bil. Ens. Yayınlanmamış Lisans Tezi), Erzurum.
İÇEL, Hatice (2005), Batı Türklerinin Dörtlüklerden Kurulu Bilmeceleri Üzerin-de Bir Araştırma, (Selçuk Üni. Sosyal Bil Ens. Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya.
KARAAĞAÇ, Günay-Halil Açıkgöz (1998), Azerbaycan Bayatıları, Türk Dil Kurumu Yay., Ankara.
SAKAOĞLU, Saim (1972), “Bilmecelerde Soru Kayması”, Türk Folklor Araş-tırmaları, 18 (359), Haziran, s. 8673-8676, İstanbul.
SAKAOĞLU, Saim (1972), “Folklor ve Halk Edebiyatı Arasındaki Münasebet-ler I”, Türk Folklor Araştırmaları, 14 (282), Aralık, s. 6506-6510, İstan-bul.
SEYİDOV, Nureddin (1992), Azerbaycan Tapmacaları / Bilmeceleri (hzl. Saim Sakaoğlu-Ali Berat Alptekin-Esma Şimşek), Elazığ Belediyesi Yay., Ela-zığ.
ŞENKAYA, Mehmet-Mehmet Saadettin Aygen (1980), Afyonkarahisar Bilme-celeri, Türkeli Yay., Afyon.
TAŞTAN, Ömer (1983), Halk Edebiyatı Tezlerindeki Türk Bilmeceleri II, (Ata-türk Üni. Sosyal Bil. Ens. Yayınlanmamış Lisans Tezi), Erzurum.