Müslüman-Türk bilginlerin müzik bilmine katkıları (x-xııı. yüzyıllar)

Bu çalış mada, X-XIII. yüzyıllar arasında ya ş amış Müslüman Türklerin müzik bilimiile ilgili çalış maları, kısa de ğerlendirmelerle ele alınacaktır. Bu yüzyıllar arasındaDoğuda müzik bilimi alanında çalış malar yapmış isimlerden en önemlileri, Fârâbî,İ bn Sînâ, Nasîruddîn-i Tûsî, Safiyyüddîn-i Urmevî, Kutbuddîn-i Şîrâzîdir. Bubilginlerin yazdıkları incelendiğinde Müslüman Türklerin bilim ve medeniyetekatkıları sadece matematik, astronomi, tıp ve diğer bilim dallarında de ğil müzikalanında da olduğu görülecektir. Bu durum maalesef umumiyetle bilim tarihçileritarafından da göz ardı edilmiş tir. Burada vurgulamam gereken bir husus var. Konuba ş lığında Türklere yer verece ğimi yazdığım halde metnime neden Şirâzîyi dahilettiğim sorulabilir. Sebep ş udur: Şirâzî müzik bilimi alanında büyük ölçüde Türkmüzik adamı ve nazariyecisi Urmevîyi takip ettiği gibi, ömrünün bir bölümünü deAnadoluda geçirmiş tir. Konyada Mevlana ile görüş müş , Kayseride Malatyadaçe ş itli görevlerde bulunmuş tur. Bu sebeple onu da bu baş lık altına almayı uygungördüm.

The contributions of muslim Turks to music science (x-xııı. centuries)

In this paper, the studies on music of Muslim Turks, who lived during the X-XIIIcenturies will be briefly discussed. The most important names of those, who workedin the field of musicology in the East during that period were al-Fā rā bī, İbn Sīnā ,Nas īr al-D īn al-Tūs ī, Safī al-Dīn al-Urmawī, Qutb al-Dīn al-Shir ā z ī. By examiningthe works of these scientist, one can understand, that not only in mathematics,astronomy, medicine and other branches of science, but also in the field of music theMuslim Turks made a big contribution to science and civilization. Unfortunately,generally this fact has been ignored by historians of science. There is an importantpoint to emphasize here. It can be asked, why al-Shir ā z ī was included into thisresearch while the subject heading proposes to study only the Turks. The reason isthe following: In the field of musicology al-Shir ā z ī substantially followed the Turkish music theoretician al-Urmawī in addition the most important part ofShirā z ī s life was spent in Anatolia. It is known that he met Mevlanā in Konya,served in various positions in Kayseri and Malatya. For this reason we saw fit to include him under this heading.

PDF

___

Büyük Türk Bilgini ve Musikiş inası Farâbi, Musiki Mecmuası, S. 138, (Ağustos 1959), s. 166 (30.4.1959 tarihli Ankara Telgraf Gazetesinden alınmı ş yazarı belli olmayan bir yazı).
ADIGÜZEL, Mehmet, Kuran-ı Kerîmin Tecvidi ve Tilâveti, Erzurum 2001.
AGAYEVA, Süreyya, Fârâbînin Kitâbül-Musiki el-Kebîr Eserinin İçindekileri, Musiki Mecmuası, S. 443, 4; S. 444, 22; S. 445, 8.
ARSLAN, Fazlı, Safiyyüddîn-i Urmevî ve Şerefiyye Risâlesi, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara 2007.
ARSLAN, Fazlı, Nasîruddîn et-Tûsî ve Mûsikî Risâlesi, Dini Araştırmalar, S. 26, Ankara 2006, s. 317-335.
ARSLAN, Fazlı, Qurâns Tajwid at Qutb al-Din al-Shirâzis Music Notation, International Journal of Humanities and Social Science, Vol. 1. No. 10 (August 2011), pp. 209-216.
EL-BAĞDÂDÎ, İsmail Paşa, Hediyyetül-Ârifîn, II, 406-407.
BARDAKÇI, Murat, Meragalı Abdulkadir, İ stanbul, 1986.
BARDAKÇI, Murat, Ahmed Oğlu Şükrullah, Pan yay, İ stanbul 2012.
CAN, M. Cihat, XV. Yüzyıl Türk Mûsikîsi Nazariyâtı, (Ses Sistemi) (MÜSBE, Doktora Tezi), 2001.
ÇAKIR, Ahmet, Aliş ah b. Hacı Büke'nin Mukaddimetü'l-Usûl Adlı Eseri, (Basılmamış Doktora Tezi), İ stanbul 1999.
DERLANGER, B. Rodolph, Grand Tarité de La Musique La Musique Arabe, C. I-II, Paris 1930, 1935.
DAIBER, H., F.J. Ragep, "Al-Tûsî, Nasîr Al-Dîn", EI, X, Leiden, 2000, 746.
DİLGAN, Hamit, Büyük Türk Alimi Nasîreddin et-Tûsî, İstanbul 1956.
DURANT, Will, İslam Medeniyeti, (trc. Orhan Bahaeddin), Elips Kitap, Ankara 2004.
EL-FÂRÂBÎ, Ebû Nasr Muhammed b. Muhammed b. Tarhân, Kitâbu'l- Mûsîka'l-Kebîr, (Thk. ve Şerh, Ğattâs Abdülmelik Haş ebe, Müracaa ve Tasdîr, Mahmûd Ahmed el-Hıfnî) Kâhire, 1967.
EL-KUTUBÎ, Muhammed b. Şâkir b. Ahmed, (ö. 764h.) Fevâtu'l-Vefeyât, (thk. Muhammed Muhyiddîn Abdülhamid), Mısır, C. II, 1951.
EL-UMERÎ, İ bnu Fadlillah Mesâlikul-Ebsâr fî Memâlikil-Ebsâr, Frankfurt C. X., 1998.
FARMER, Henry George, "Music", The Legacy of Islam, Oxford University Press, 1931, s. 368.
FARMER, H. G., "Safiy-ed-din", İA, İ stanbul, X, 1967, s. 64.
FARMER, H. G., A History of Arabian Music, London 1929.
FARMER, H. G., Henry George, A History of Muslim Philosophy, Music, bölüm. LVIII. (http://www.muslimphilosophy.com/hmp/index.html)
FARMER, H. G., Historical Facts for The Arabian Musical Influence, USA: Arno Press, 1978.
FARMER, H. G., The Sources of Arabian Music, Leiden 1965.
GAZ İ M İ HAL, Mahmut R., Musıki Sözlüğü, MEB, İ stanbul 1961.
GROUT, Donald Jay Claude V. Palisca, A History of Western Music, Grout & Palisca, 6. baskı, 2001.
GUETTAT, Mahmoud, Araplar ve Türkler Arasındaki Müzikal Ortak Yaş am, Türkiyede Müzik Kültürü, AKM Yay., Ankara 2011, s. 261-2614.
Hondmir Herâtî, Gıyasuddîn b. Hümamüddîn el-Hüseynî, Habîbu's-Siyer fî Ahbâri Efrâdi'l-Beşer, Türk Tarih Kurumu Yazmaları, nr. Y/538, vr. 51a. İ bn Sînâ, Mûsikî, (Çev. Ahmet Hakkı Turabi), Litera yay., İ stanbul 2004.
KÂM İ LOĞLU, Ramazan, Ahmedoğlu Şükrullah ve Edvâr-ı Mûsikî Adlı Eseri, (AÜSBE, Doktora Tezi), 2007.
Kutbuddîn-i Şîrâzî, Dürretüt-Tâc ın, Ayasofya nu. 2405 (müellif hattı vr. 198a-b), Ragıp Paş a nu, 838 (vr. 166b-167a), Damad İ brahim nu. 815, (vr. 358b-359a) Damad İbrahim nu. 816, (vr. 160a-b)
MADAZLI, Ahmet, Kurân Okuma Âdâbı, Kayseri 2001.
Nasîru'd-dîn et-Tûsî, Risâle Der Resm Vo Âyîn-e İlhânî,(Devlet Finansı Üzerine Düşünceler) (Farsça Metin ve Türkçe İ ngilizce Trc. Mehmet Bayraktar), Ankara, 1988.
NEUBAUER, E., Safi al-Din al-Urmawi, EI, X, Leiden 1995, 806.
OLGUNER, Fahreddin, Üç Türk-İslam Mütefekkiri İbn Sîna, Fahreddin Râzî, Nasireddin Tûsî Düşü
ncesinde Varolu ş, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yay, Ankara 1985. ÖZTUNA, Yılmaz, Türk Musikisi, Teknik ve Tarih, İ stanbul 1987.
POPESCU-JUDETZ, E., Türk Musıki Kültürünün Anlamları, (Çev. Bülent Aksoy), Pan yay., İstanbul 1998.
POPESCU-JUDETZ, Kevserî Mecmuası (Çev. Bülent Aksoy), Pan 1998.
RANDEL, Don M., Al-Fār ābī and the Role of Arabic Music Theory in the Latin Middle Ages, Journal of the American Musicological Society, 29/2 (Summer 1976), s. 173-188.
Rauf Yekta, Türk Sazları Milli Tetebbular Mecmûası, C. II, S. 5, s. 236- 239.
Rauf Yekta, Kitâbet-i Mûsikîyye Târihine Bir Nazar II, Şehbal, s. 11 (14 Eylül 1909).
RIZVANOĞLU, M. İ smail, Fârâbîde İka´ Teorisi, (MÜSBE, Doktora Tezi), 2007.
SÂDIK, Muhiddin, Mûsikî Nazariyyâtı, Suhûlet Kütüphanesi, İ stanbul 1927.
SARTON, George, Introduction to the History of Science, II, 1017-1020
ŞERBETÇ İ, Azmi, Kutbuddîn-i Ş îrâzî, DİA, XXVI, s. 487.
SHİ LOAH, Amnon, The Theory of Music in Arabic Writings, München 1979.
ET-TAYYÂN, Muhammed Hassân Araplarda Sesbilim (Fonetik), (Trc. Ahmet Yüksel), OMÜİFD, S. 17, Samsun 2004, s. 301-319.
TEKİN, Hakkı, Ladikli Mehmet Çelebi ve er-Risâletü'l-Fethiyye'si, Basılmamı ş Doktora Tezi, Niğde, 1999, s. 72-73.
THIEMEL, Matthias, Dynamics, The New Grove Dictionary of Music and Musicians, C. VII, 2002, s. 820-824.
TEMEL, Nihat, Kırâat ve Tecvîd Istılahları, İstanbul 1997.
TET İ K, Necati, Kıraat İlminin Talimi, İş aret Yay., İstanbul 1990.
TURA, Yalçın, Türk Musikisinin Meseleleri, İstanbul, 1988.
TURAB İ, A. Hakkı, Fârâbinin Mûsiki Alanındaki Görüş leri ve Eserleri, Uluslararası Fârâbi Sempozyumu Bildirileri, Elis Yay., Ankara 2005.
TURAB İ, A. Hakkı, Gevrekzâde Hafız Hasan Efendi ve Mûsikî Risâlesi, Rağbet Yayınları, İ stanbul 2005.
TURAN, Osman, Selçuklular Tarihi ve Türk- İslam Medeniyeti, Ötüken, İ stanbul 2003.
TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Ötüken, İ stanbul 2005, s. 541.
Uluslararası İbn Türk, Harezmi, Fârâbî, Beyruni ve İbn Sînâ Sempozyumu, AKM yayını, Ankara 1990, s. 61-105.
UYGUN, Nuri, Safiyyüddîn Abdülmümin Urmevî ve Kitâbül-Edvârı, Kubbealtı Yay., İ stanbul 1999.
UYMAZ, Şehbalde Mûsikî Yazıları, YLT, İ zmir 2005.
ÜNGÖR, Etem, Farabi ve Arel, Musiki Mecmuası, S. 219 (Haziran 1966), s. 83-85.
ÜNVER, Süheyl, Fârâbînin Udu, Musiki Mecmuası, No: 146 (Nisan 1960), s. 419-421.
WRIGHT, O., Qutb al-Dīn [Mahmūd ibn Mas' ūd al-Shīr āzī], The New Grove Dictionary of Music and Musicians, XX, s.691-692.
WRIGHT, O., The Modal System of Arab and Persian Music, London 1978. YÜKSEL, Ahmet, İlk Dönem Arap Dilcilerinde Fonetik Çalış malar: el- Halil b. Ahmed el-Ferâhidî Örneği, OMÜİFD, S., 24-25, Samsun 2007, s. 135-151.
YUSUF, Zekeriyya, Risâletu Nasîriddîn et-Tûsî fî İlmi'l-Mûsikâ, Kâhire 1964.