TÜrk hiciv edebiyatının sıradışı bir şairi: Küfrî - İ bahâyî ve eserlerinden örnekler

İlk örneklerini XI. asırda vermeye başlayan klasik Türk edebiyatındaaşk, sevinç, özlem, heyecan vb. duyguların sevkiyle yazılmış lirikşiirler; edebiyatın ahlâkî yönünü vurgulayan hikemî eserler; Hz.Peygamber, bazı din ve devlet büyüklerine duyulan muhabbetinsonucu kaleme alınan övgü dolu manzum ve mensur metinler önemlibir yekûn teşkil eder. İnsanın hislerine hitap eden, beğeni ve takdiriniamaçlayan bu edebî mahsullerin gölgesinde kalmış olsa da ihmaledilmemesi gereken bir de hiciv edebiyatımız vardır. Gerek sosyal ve siyasî hadiselerin tesiri gerek şahsî husumetlerinetkisiyle vücuda getirilen hiciv numunelerine ilk olarak XIV. ve XV.asırlarda kaleme alınan eğitici eserlerde rastlanmaktadır. ÖzellikleXVI. asırdan itibaren hiciv edebiyatı ürünleri ve temsilcilerindemühim bir artış görülmektedir. XVII. yüzyıl ise Türk hicivedebiyatının en renkli simalarının yaşadığı bir dönem olarak kabuledilmektedir. Başta hem kaside hem de hiciv alanında edebiyattarihimizin en meşhur şairlerinden Nefʻ î olmak üzere Kaf-zâde Fâizî,Ganî-zâde Nâdirî, Veysî, Nevʻ î-zâde Atâyî, Mantıkî, Riyâzî, Fehîm,Bahâyî, Tarzî, Tıflî bu asrın hiciv ve hezel sahasında şiirler kalemealmış şahsiyetleridir. Bunlar içinde Küfrî-i Bahâyînin ayrı bir yerivardır. Bahâyî, Dîvân ının hemen hemen tamamını hiciv, hezel veküfür ihtiva eden manzumelere ayırmıştır. Ayrıca şair bununla dayetinmemiş, mesleği olan müneccimlik gereği hazırladığı Takvîmül-Kavîm ( Ahkâm-ı Külliye) adlı mensur eserini de hiciv ve tehziletahsis etmiştir. Bu çalışmada, başta şairin hayatı üzerinde durulacak,eserlerinin nüshaları ve muhtevası incelenerek Takvîmül-Kavîm veDîvân-ı Hezeliyyâttan örnekler sunulacaktır.

An extraordinary poet of Turkish satiric literature: Küfrî - İ bahâyî and examples from his works

Giving its first examples in the 11 th century, Classical Turkish Literature presents awide scope of works ranging from lyric poetry written with emotions of love, joy,longing, and excitement etc., advice examples emphasizing the moral characteristicsof literature, to prose and poetic works praising The Prophet Muhammed, and someother religious and government men. Turkish Satiric Literature, since regarded ashaving lesser importance than those texts underlining feelings, admiration andappreciation, has not been appreciated fully.Written under the influence of both social and political developments, and individualconflicts, the first satiric examples have origins in the didactic works of 14th and 15 thcenturies. Especially after 16th century there is a certain increase in the number ofwriters and satires. 17th century is widely accepted as the era of most unique authors.One of the leading poets of both kaside and satire in Turkish Literature Nefi, andKaf-zâde Fâizî, Ganî-zâde Nâdirî, Veysî, Nev î-zâde Atâyî, Mantıkî, Riyâzî, Fehîm, Küfrî-i Bahâyî, Tarzî, Tıflî wrote poems of satire and parody in the era. Among them Bahayi has a significant place. Bahayi s Ddivan contains examples of satire, parody and curse. His another important book Takvîmü l-Kavîm ( Ahkâm-ı Külliye),a humorous pamphlet (risale), contains satire and curse. In this study, the life of the poet will be introduced in the first place, and then presenting examples from Takvîmü l-Kavîm and Dîvân-ı Hezeliyyât, the contents and their versions will be discussed.

PDF

___

ABDULKADİROĞLU, Abdülkerim (haz.), İsmail Beliğ Nuhbetül-Âsâr Li- Zeyli Zübdetül-Eşâr. AKMB Yay., Ankara 1999.
AKBAYAR, Nuri (haz.), Mehmed Süreyya, Sicill-i Osmânî, Tarih Vakfı Yurt Yay., İstanbul 1996.
AKKUŞ, Mehmet- YILMAZ, Ali (haz.), Hüseyin Vassâf, Sefîne-i Evliyâ, Kitabevi Yay., İstanbul 2011.
AKKUŞ, Metin (haz.), Nefî Divanı, Akçağ Yay., Ankara 1993.
AKKUŞ, Metin (haz.), Nefî ve Sihâm-ı Kazâ, Akçağ Yay., Ankara 1998.
APAYDIN, Mustafa, Türk Hiciv Edebiyatında Ziya Paşa, Kültür Bak. Yay., Ankara 2001.
AYDÜZ, Sâlim, Müneccimbaşı, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 32, İstanbul 2006.
AYDÜZ, Sâlim, Osmanlıda Müneccimbaşılık, Osmanlı Bilimi Araştırmaları, S. 1, 1995.
BATUR , Atilla (haz.), Sürûrî Divanı: Hayatı, Edebî Kişiliği ve Divanın Tenkitli Metni, (İnönü Üniversitesi, SBE, Doktora Tezi )
CEYHAN, Âdem, 17. Asra Ait İki Kitapçık: Nasreddin Hoca Hikâyeleri ve Türk Atasözleri, CBÜ Sosyal Bilimler Dergisi, C. 9, S. 2, 2011.
CUNBUR, Müjgan, Bahâî, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi, AKMB Yay., Ankara 2002.
ÇAPAN, Pervin (haz.), Mustafa Safâyî, Tezkire-i Safâyî, AKMB Yay., Ankara 2005.
ÇAVUŞOĞLU, Mehmed, Zâtînin Letâyifi II, İ. Ü. Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi 22 (1974).
ÇİFTÇİ, Hasan, Klâsik İslâm Edebiyatında Hiciv ve Mizah, AÜ Türkiyat Araştırmaları Dergisi, S. 10, 1998.
DEMİREL, Gamze, Klâsik Türk Edebiyatında Hiciv, TALİD Eski Türk Edebiyatı II, 2007.
EKİNCİ, Ramazan, Küfrî-i Bahâyî Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay =501 [erişim tarihi: 10.09.2014] ERGUN, Sadeddin Nüzhet, Türk Şairleri, C. 2.
ESİR, Hasan Ali, Lâmiî Çelebiye İsnat Edilen Bir Eser: Risâle-i Nefsül- Emr-i Lâmiî, İlmî Araştırmalar, S. 12, İstanbul 2001.
GENÇ, İlhan (hzl.), Esrâr Dede, Tezkire-i Şuarâ-yı Mevleviyye, AKM Yay., Ankara 2000.
GÜVEN, Hikmet Feridun, Klasik Türk Edebiyatında Hiciv ve Mizah, Türk Edebiyatı Tarihi, Kültür Bakanlığı Yay., İstanbul 2006.
GÜVEN, Hikmet Feridun. Klasik Türk Şiirinde Hiciv , (Gazi Üniversitesi, SBE, Basılmamış Doktora Tezi) Ankara 1997.
Hevâyî, Dîvânçe-i Kubûrîzâde Hevâyî, Süleymaniye Ktp. Ali Nihat Tarlan Yazmaları 10/2.
İPEKTEN, Haluk, vd. Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür Bak. Yay., Ankara 1988.
KAHRAMAN, Seyit Ali vd. (haz.), Evliyâ Çelebi b. Derviş Mehemmed Zıllî, Evliyâ Çelebi Seyâhatnâmesi, Yapı Kredi Yay., İstanbul 2011.
KILIÇ, Filiz (hzl.), Âşık Çelebi, Meşâirüş-Şuarâ, İstanbul Araştırmaları Enstitüsü, C. 1-2, İstanbul 2010.
Komisyon, Bahâî, Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, Dergâh Yay. C.1., İstanbul 1977.
KORTANTAMER, Tunca, Kuruluşundan Tanzimata Kadar Osmanlı Dönemi Türk Mizahının Kısa Bir Tarihi, Türkler, C. 11., Yeni Türkiye Yay., 2002.
KÖKSAL, M. Fatih, Divan Şiirinde Türk, Journal of Turkish Studies, (Orhan Okay Armağanı), Vol. 30/11.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türklerde Halk Hikâyeciliğine Ait Bazı Maddeler, Edebiyat Araştırmaları 1, Akçağ Yay., Ankara 2004.
LEVEND, Agâh Sırrı, Divan Edebiyatında Gülmece ve Yergi, TDAY Belleten 1970.
Müstakim-zâde Süleymân Sadeddin Efendi, Mecelletün-Nisâb, (Tıpkıbasım), Kültür Bak. Yay., Ankara 2000.
Mütercim Asım, Kāmûs Tercümesi, Matbaatül-Osmâniye, C. III, 1305.
OKAY, Orhan, Hiciv, Diyanet İslâm Ansiklopedisi, C. 17, İstanbul 1998.
ÖZTUNA, Yılmaz, Türk Mûsikîsi Ansiklopedisi, Kültür Bak. Yay., C.II, Ankara 1990.
Sürûrî, Hezeliyyât-ı Sürûrî, İ. Ü. Ktb. TY 3005.
Şeyhî Mehmed Efendi, Vekâyiül-Fuzalâ,. (tıpkıbasım: A. Özcan), Çağrı Yay., İstanbul 1989.
TUMAN, Mehmed Nâil, Tuhfe-i Nâilî, Bizim Büro Yay., C. 1, Ankara 2001.
YILMAZ, Kâşif (haz.), Güftî ve Teşrîfâtüş-Şuarâsı, AKMB Yay., Ankara 2001.
YILMAZ, Mehmet, Kültürümüzde Âyet ve Hadisler, Kesit Yay., İstanbul 2013.
ZAVOTCU, Gencay (haz.), Rıza Tezkiresi, Sahhaflar Kitap Sarayı, İstanbul 2009.