İslam/Türk devlet ve toplum geleneği nde renkler ve anlamları

Birçok İ slam ve Türk devletlerinde renkler, politik ve toplumsal birtemsil unsuru olarak kullanılmış tır. Kaynaklar, dikkatle incelendiğizaman görülecektir ki, İslam ve Türk gelene ğinde renkler, çoğu zamankeyfi ve rastgele olmanın dış ında bilakis devletin ve o devlete ba ğlıtoplumun bir ş ekilde aidiyet ve sembol unsuru olarak kullanılmış tır.Spesifik bir konu olması ve tarihi kaynaklarda da ğınık bulunmasısebebiyle, İslam/Türk devlet ve toplumlarında köklü bir gelene ği ifadeeden bu konu pek incelenmemiş veya yalnızca siyasi anlamlarıüzerinde durulmuş tur. Oysaki İslam/Türk toplumlarında renklerin yerigeldikçe sosyal, dini ve fikri anlamları da olduğunu, bazen bir iletiş imaracı olarak, bazen de yas, sevinç, samimiyet duygularını ifade etmekiçin kullanıldığını, uğur ya da uğursuzluk addedildiğini görmekteyiz.Bugün renklerle ilgili birçok alış kanlıklarımıza da temel te ş kil etmesibakımından bu tarihsel gelene ğin aydınlatılması önem ta ş ımaktadır.Bu makalede, kaynaklar ış ığında, İslam/Türk devlet ve toplumanlayış ında renklerin ifade ettiği siyasi, toplumsal, manevi ve temsilianlamları üzerinde durulacaktır.

Colours and their meanings in the customs of islamic/Turkish state and society

In all the Islamic and Turkish states and societies, colours have aspecial significance. When the sources are analyzed, we see thatcolours, in Islamic and Turkish state traditions, are generally used assymbolic element and are not simply arbitary. Because of being aspecific matter and existing in a range of scattered historical sources,this topic, which has a long tradition in Islamic/Turkish state andsociety, hasn t been emphasized enough and then only in politicalmeanings. However we see that colours have in places social andintellectual meanings, even used as a communication tool. It isimportant to clarify this historical tradition because many of our habitsabout colours today are based on these. So, in this article I touch onthe political, social, spiritual and representative meanings of colours inIslamic/Turkish states and socities in the light of the sources.

PDF

___

_____________, Alem, İslam Ansiklopedisi, C. I, MEB Yayınevi, Eskiş ehir, 1997, s. 297-298.
A Spanish Franciscan, Book of The Knowledge, (Published 1st time: Marcos J. De La Espada, in 1877), ( İ ng. Sir Clements Markham), Hakluyt Society, London, 1912.
Ahmet Cevdet Paş a, Kısas-ı Enbiya ve Tevarih-i Hulefa, (Sad. A. Arslan) C. II, Bedir Yayınevi, İstanbul, 1981.
Ahmet Eflakî, Ariflerin Menkıbeleri, C. I-II, (çev. T. Yazıcı), MEB Yayınevi, İ stanbul, 2001.
Aknerli Grigor, Mo ğol Tarihi, (çev. H. D. Andreasyan), İ ÜEF Yayınları, İstanbul, 1954.
Aksarayi, Müsameratül Ahbar ve Müsayeratül Ahyar, (çev. M. Öztürk), TTK Yayınevi, Ankara, 2000.
Alaaddin Ata Melik Cüveynî, Tarih-i Cihangüşa, (Çev. M. Öztürk), C. I, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1988; İngilizcesi Alâaddin 'Ata-Malik Juvainî, The History Of The World-Conqueror, (Terc. J. A. Boyle), Harvard Universty Press, 1958.
Anonim, Baypars Tarihi, (çev. Ş. Yaltkaya), TTK Yayınevi, Ankara, 2000. Anonim, Mo ğolların Gizli Tarihi, (çev. A. Temir), TTK Yayınevi, Ankara, 1995.
Âşık Paş azade, Osmanoğullarının Tarihi, (Haz. K. Yavuz-M. A. Y. Saraç), K Kitaplığı, İ stanbul, 2003.
BARTHOLD, V. V. Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (Haz. H. D. Yıldız), TTK Yay., Ankara, 1990.
BARTHOLD, W., İslam Medeniyeti Tarihi, (Baş langıç, İzah ve Düzeltmeler M. Fuad Köprülü), Diyanet Yayınları, Ankara, 1977.
BAYKARA, Tuncer, Türkiyenin Sosyal ve İktisadi Tarihi (XI-XIV. Yüzyıl), Ankara, 2000.
BAYRAKTAR, Nesrin, Kara ve Siyah Renk Adlarının Türkçedeki Kavram ve Anlam Boyutu Üzerine, TÖMER Dil Dergisi, Sayı 126, Ekim-Kasım- Aralık 2004, s. 56-77.
CAHEN, Claude, Osmanlılardan Önce Anadolu, Tarih Vakfı Yurt Yayınları, Ankara, 2002.
Comnena, (Komnene), The Alexiad, (Edited and translated by Elizabeth A. Dawes), London, 1928.
De GROOT, A. H., Sandjak-ı Sherif, Encyclopedia of Islam2 , vol. IX, Leiden, 1997, s. 13-15.
DİVİ TÇ İOĞLU, Sencer , Kök Türkler (Kut, Küç ve Ülüg), Ada Yayınları, İ stanbul, 1987.
Ebu Abdullah Muhammed İ bn Battuta Tancî, İbn Battuta Seyahatnâmesi, (Çev. A. S. Kazancıgil), C. I. Yapı Kredi Yayınları, İ stanbul, 2010.
el-Belazurî, Fütuhul Büldan, (çev. M. Fayda), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2002.
Firdevsî, Şahnâme, (Çev. N. Lugal), Kabalcı Yayınevi, İ stanbul, 2005. GORDLEVSKI, V, Anadolu Selçuklu Devleti, (çev. A. Yaran), Onur Yayınları, Ankara, 1988.
GÜNALTAY, Ş emseddin, İslam Tarihinin Kaynakları, Tarih ve Müverrihler, Endülüs Yayınları, İstanbul, 1991.
Hamdullah Mustawfi-i Qazwinî, Tarikh-i Guzida, (Trans. E. G. Browne-R. A. Nicholson), E. J. W. Gibb Memorial, Leiden & London, 1913.
İ bn Bibî, el- Hüseyin b. Muhammed b. Ali el-Caferi er-Rugadi, el- Evâmirül-Alâiyye fil Umuril-Alaiyye, (Selçuknâme), (çev. M. Öztürk), II Tercüme, TTK Yayınları, Ankara, 2014
İbn Bibî, Selçuknâme, (çev. M. H. Yinanç), (Haz. Refet Yinanç-Ömer Özkan), Kitabevi Yayınları, İ stanbul, 2010.
İ bn Fazlan, İbn Fazlan Seyahatnâmesi, (Haz. R. Şeş en), Bedir Yayınevi, Ankara, 1975.
İbn Haldun, Mukaddime, (çev. S. Uludağ), C. I, Dergah Yayınları, İ stanbul, 1988.
İbnul Esir, el-Kamil fit Tarih, (çev. Y. Apaydın-A. Özaydın-A. Ağırakça), C. V, IX,-XII, Bahar Yayınları, İ stanbul, 1986-1987.
John of Pian de Carpini, The Journey (1245-1247), Contemporaries of Marco Polo, (ed. M. Komroff), Liveright Publising Corp., New York, 1937.
KAFALI, Mustafa, Türk Kültüründe Renkler Yörtürk Dergisi (Mart-Nisan 2002), Sayı 42, s. 39-41.
KAFESOĞLU, İ brahim Türk Millî Kültürü, Bo ğaziçi Yayınları, İstanbul, 1984.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Bayrak, İslam Ansiklopedisi, C. II, MEB Yayınevi, Eskiş ehir, 1977, s. 401-420.
KÖPRÜLÜ, M. Fuad, Türkiye Tarihi, Akçağ Yayınları, Ankara, 2005. LEWIS, Bernard, Abbasids, Encyclopedia of Islam2 , vol. I, Leiden, 1986, s. 15-23.
LIGETI, L., Bilinmeyen İç Asya, (Çev. S. Karatay), C. I-II, MEB Yayınevi, İ stanbul, 1991.
Marco Polo, The Travels of Marco Polo, (İ ng. Çev. H. Murray), Oliver and Boyd, Tweeddale Court, Edingburg, 1845.
MERÇ İL, Erdo ğan, Selçuklularda Hükümdarlık Alâmetleri, TTK Yayınları, Ankara, 2007.
MEVDUDÎ, Selçuklular Tarihi, (çev. A. Genceli), Hilal Yayınları, İstanbul, 1971.
Nizamülmülk, Siyasetnâme, (Haz. S. Yalsızuçanlar), Lacivert Yayıncılık, İ stanbul, 2007.
ORAL, M. Zeki, Selçukîlerde Giyim E ş yası, Türk Etnografya Dergisi, Sayı V, TTK Basımevi, Ankara, 1963, s. 14-20.
ÖGEL, Bahaeddin, Türk Kültürünün Gelişme Ça ğları, C. II, MEB Yayınevi, İ stanbul, 2001.
ÖZ, Mustafa, Mukanna el-Horasânî, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 31, Diyanet Yayınları, İ stanbul, 2006, s. 124-125.
PAKALIN, Zeki, Alem Osmanlı Tarih Deyimleri ve Terimleri Sözlüğü, C. I, İ stanbul, 1993, MEB Yayınevi, s. 47-49.
Ravendî, Muhammed b. Ali b. Süleyman, Râhat-üs-Südûr ve Âyet-üs Sürûr,(Gönüllerin Rahatı ve Sevinç Alameti), (çev. A. Ateş ), C. II, TTK Yayınları, Ankara, 1999.
Sadruddin Ebul Hasan Ali İ bn Nasir İbn Ali el-Hüseyni, Ahbarüd- Devletis-Selçukiyye, (çev. N. Lugal), TTK Yayınları, Ankara, 1999.
SÜMER, Faruk, Oğuzlar, İslam Ansiklopedisi, C. IX, MEB Yayınevi, Eskiş ehir, 1997.
Sıbt İbnul Cevzî, Miratüz Zaman fi Tarihil Ayanda Selçuklular, (Seçme, Tercüme ve Değerlendirme Ali Sevim), TTK Yay., Ankara, 2011.
Süryani Mihail, (çev. H. D. Andreasyan), (Yayınlanmamış TTK nüshası), Ankara, 1944. Şemseddin Samî, Kamus-ı Türkî, Çağrı Yayınları, İ stanbul, 1996.
TANER İ , Aydın, Celaluddin Harizmşah ve Zamanı, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1977.
TANER İ , Aydın, Çetr, Diyanet İslam Ansiklopedisi, C. 8, Ankara, 1993, s. 293-294.
TURAN, Osman, Selçuklular ve Türk İslam Medeniyeti, Boğaziçi Yayınları, İ stanbul, 1998.
TURAN, Osman, Selçuklular Zamanında Türkiye, Boğaziçi Yayınları, İ stanbul, 1996.
TURAN, Osman, Türk Cihan Hâkimiyeti Mefkûresi Tarihi, C. I, Bo ğaziçi Yayınları, İ stanbul, 1998.
TURAN, Osman, Türkiye Selçukluları Hakkında Resmi Vesikalar (Metin, Tercüme ve Ara ştırmalar), TTK Yayınevi, Ankara, 1988.
UZUNÇAR ŞILI, İ . Hakkı, Osmanlı Devlet Teşkilatına Medhal, TTK Yayınevi, Ankara, 1988.
WELLHAUSEN, J., Arab Devleti ve Sükutu, (çev. F. I ş ıltan), Ankara Üniversitesi Basımevi, Ankara, 1963.
YALTKAYA, Şerafeddin, Tarihte Renk, Türkiyat Mecmuası, C. VII-VIII, İ stanbul, 1942, s. 41-47.
Yusuf Has Hacib, Kutadgu Bilig, C. I, (Metin R. Rahmeti Arat), TDK Yayınları, Ankara, 1999.
YİNANÇ, M. Halil, Akkoyunlular, İslam Ansiklopedisi, C. I, MEB Yayınevi, Eskiş ehir, 1997.
ZEYDAN, Corci, İslam Medeniyeti Tarihi, , (çev. N. Gök), İletişim Yayınları, İstanbul, 2004.