Molla Nasreddin Dergisi’nde Yer Alan Karikatürlerin Kültürel ve Tarihsel KodlarBağlamında Göstergebilimsel Analizi

Toplum hafızasında fıkraları ve nükteleriyle yer edinmiş olan mizah ustası Molla Nasreddin (NasrettinHoca), yaşadığı dönemde toplumu bilgilendirerek aydınlatmak, din istismarlığının önüne geçmek amacıylainsanları güldürürken düşündürmüş bir bilge, dünyaca ünlü efsanevi bir karakter olmuştur. Azerbaycan’da1906-1931 yılları arasında bu halk bilgininin adıyla yayınlanan mizah dergisi “Molla Nasreddin” ise,yayımlandığı dönemde ve bölgede (Azerbaycan, Kafkasya ve İran) mizah sanatının ve mizah edebiyatınınönemli bir parçası olan karikatür sanatının ortaya çıkmasında önemli rol oynamıştır. Toplumundamodernleşmenin öncüsü olan ve siyasi hicivleriyle bilinen Molla Nasreddin Dergisi, yayınladığıkarikatürlerle toplumu bilinçlendirmeyi ve eğitmeyi amaçlamıştır. Bu çalışmada, siyasi ve toplumsalhicivleriyle yayınlandığı döneme damgasını vuran Molla Nasreddin Dergisi’nde yayınlanan karikatürlerindönemin toplumunu eğitme sürecinde nasıl bir rol oynadığı ortaya konulmaya çalışılmıştır. Bu amaçla,dergide yayınlanan eğitim ve modernleşme / aydınlanma temalı oniki (12) adet karikatür göstergebilimselmetod kullanılarak analiz edilmiştir. Çalışmada Molla Nasreddin’in (Nasreddin Hoca) demokrasinininşasında karikatürlerde nasıl ve ne şekilde yansıtıldığı ele alınmıştır. Karikatürlerde tarihsel ve kültürel /toplumsal kodlar, mitler ve simgeler kullanılmış, mesajlar toplumun kesimlerini ve şer odaklarını temsil edenmetonimlerle biçimlendirilmiştir. Çalışma genel olarak değerlendirildiğinde, Çarlık Rusyası iktidarı veemperyalizm tehdidi altındaki Azerbaycan’da (ve derginin yayımlandığı bölgede) gericilerin ve emperyalistideolojinin etkisinin azaltılmasında Molla Nasreddin (Nasreddin Hoca) karikatürlerinin toplumu eğitme,modernleştirme, aydınlatma, ilerletme, demokratikleştirme ve çağdaşlaştırma amacında önemli bir rolüstlendiği söylenebilmektedir. Çalışmada elde edilen bulgular çerçevesinde, Molla Nasreddin Dergisi’nde yeralan karikatürlerde dil, din, İslam coğrafyası, özgürlük, köylü ve işçi hakları, kadının toplumdaki yeri veeğitimdeki aksaklıkların tema olarak seçildiği; geleneklerin toplumu gericiliğe ittiği, din adamlarının çıkarlarıuğruna dini sömürdükleri, idarecilerin Azerbaycan Türkleri üzerinde hâkimiyet kurmak istediği veemperyalist ideolojiye karşı savaşılması gerektiği mitlerinin inşa edildiği görülmüştür.

The Semiotic Analysis of Cartoons in the Journal of Molla Nasreddin in the Context of Culturaland Historical Codes

Molla Nasreddin Magazine, which is a pioneer of modernization in its society and known for itspolitical satire, aimed to raise awareness and educate the society with the cartoons it published. In this study,the role of cartoons published in Molla Nasreddin Magazine, which left its mark on the period it waspublished with political and social satires, was tried to be revealed in the process of educating the society ofthe period. For this purpose, twelve (12) cartoons with the theme of education and modernization /enlightenment determined according to the purposeful sampling method were analyzed using the semioticmethod. In the study, how and how Molla Nasreddin (Nasreddin Hodja) is reflected in cartoons in theconstruction of democracy is discussed. Historical and cultural / social codes and symbols were used in thecartoons, and the messages were shaped with metonym representing the segments of the society and thecenters of evil. When the study is evaluated in general, Molla Nasreddin (Nasreddin Hodja) cartoons play animportant role in reducing the influence of reactionaries and imperialist ideology in Azerbaijan (and theregion where the magazine was published) under the threat of Tsarist Russia and imperialism. can be said to have undertaken. Within the framework of the findings obtained in the study, language, religion, Islamicgeography, freedom, peasant and workers' rights, the place of women in society and the problems ineducation were chosen as themes in the cartoons in Molla Nasreddin Magazine; It has been observed that thetraditions push society to reaction, that the clergy exploits religion for their sake, the rulers want to dominatethe Azerbaijani Turks and that the imperialist ideology must be fought against.

PDF

___

Adıgüzel, S. (2007). Tiflis edebi muhitinde Molla Nasreddin Dergisi ve dergide tartışılan konular. Bilig, Bahar, 41. 1-21. http://bilig.yesevi.edu.tr/yonetim/icerik/makaleler/2851- published.pdf
Atay, A. (2021). Hikâyelerindeki mizah unsurları izleğinde Anar ve Molla Nasreddin geleneği. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 51, 261-282.
Barmanbay, A. (2020). Celil Memmedguluzâde’nin hayatı ve mücadelesi. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 68.197-212.
Barthes, R. (1979). Göstergebilim ilkeleri. (Çev. Berke Vardar ve Mehmet Rifat). Kültür Bakanlığı Yayınları.
Barthes, R. (1999). Göstergebilimsel serüven. (Mehmet Rifat ve Sema Rifat). Kaf Yayıncılık.
Bayraktar, Z. (2012). Nasreddin Hoca ve Timur konulu fıkraların gülmede üstünlük kuramı açısından değerlendirilmesi. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 1(1), 265-274.
Bayraktar, Z. (2013). Nasreddin Hoca fıkralarının metin merkezli halk bilimi kuramlarından yayılma ve gelişme kuramlarına göre tahlili. Eskişehir Osmangazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 14 (Özel Sayı), 141-152.
Caferov, İ. (2010). Bahtiyar Vahapzade’nin yaratıcılığında “Molla Nasreddin edebî ekolun gelenekleri. Erdem İnsan ve Toplum Bilimleri Dergisi, 57, Bahtiyar Vahapzade Özel Sayısı, 021-026. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/669975
Çalışkan, S. (2020). Nazi Almanyası işgali altındaki Sırbistan'da komünizm karşıtı kullanılan propaganda posterlerinin göstergebilimsel analizi. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 5(9), 96-112.
Çakı, C. (2018). Adolf Hitler'in kült lider inşasında kullanılan propaganda posterlerinin göstergebilimsel analizi. Abant Kültürel Araştırmalar Dergisi, 3(6), 24-38.
Demirel, B. (2020). Molla Nasreddin Dergisi’nde söz varlığı incelemesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Karabük Üniversitesi Lisansüstü Eğitim Enstitüsü.
Gahramanlı, N. (2021). Molla Nasreddin Dergisi’nin iki önemli yazarı: Mirza Celil ve Sabir. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 9(26), 52 – 68.
Habibbeyli, İ. (2015). Molla Nasreddin Dergisi’nde Asya ve Afrika. 789-795. https://www.ayk.gov.tr/wp-content/uploads/2015/01/HAB
Hüseyinoğlu, A. Ş. (2008). Molla Nesreddin mizah dergisinin yaranmasının nedenleri ve dergide latifelerden istifade. 21. Yüzyılı Nasreddin Hoca İle Anlamak Uluslararası Sempozyum, Akşehir, 8-9 Mayıs 2008, Bildiriler, Atatürk Kültür Merkezi, Ankara 2009, 357-367. https://ali-shamil.tr.gg/-g-Molla-Nesreddin-g--mizah-dergisi-.--.-.htm
Koç, E. (2018). Çarlık dönemi Azerbaycan matbuatı üzerine bir inceleme. Atatürk Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, 60, Haziran, 181-196.
Kolikpınar, E. (2016). Azerbaycan edebiyatında ilk mizah dergisi Molla Nasreddin üzerine bir inceleme, [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. http://earsiv.atauni.edu.tr/xmlui/handle/123456789/4480
Mehmet İ. (2015). XX. Yüzyıl Azerbaycan demokratik basını. Türk Tarihi ve Kültür Araştırmaları, https://www.altayli.net/xx-yuzyil-azerbaycan-demokratik-basini.html
Morkoç, A. (2016). Molla Nasreddin edebî mektebi üyelerinden Ali Nazmî’nin eserlerinde tenkit ve hiciv. III. Uluslararası Türk Dünyası Araştırmaları Sempozyumu, https://static.ohu.edu.tr/uniweb/media/dosya/tudas/tudas3-1.pdf
Öncül, K., & Çaykıran, G. (2019). Ermenistan’da Nasrettin Hoca algısı ve açıklamalı kaynakça. Avrasya Uluslararası Araştırmalar Dergisi, 7(16), 1169-1177.
Özcan, Ö. (2008). Nasreddin Hoca’dan Molla Nasreddin’e. Türk Yurdu Dergisi, Yıl: 97, Sayı: 255. https://www.turkyurdu.com.tr/yazar-yazi.php?id=3451
Özkan, S. (2012). Azerbaycan'ın ilk mizah dergisi: Molla Nasreddin. http://www.gunceltarih.org/2012/09/azerbaycann-ilk-mizah-dergisi-molla.html
Şenocak, E. (2016). Nasreddin Hoca fıkralarında insanı anlama/mak. Akra Kültür Sanat ve Edebiyat Dergisi, (10), 143-152. https://dergipark.org.tr/en/download/article-file/324576
Tağızade, V. (2021). Azerbaycan halkının sosyokültürel düşüncesinde millî ideal mefkûresinin şekillenmesi ve “Molla Nasreddin”ciler (C. Memmedkuluzade ve Ö. F. Nemanzade’nin sanatları temelinde). Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, 51, 283-300.
Tuncer, S. (2003). Gazete ve dergilerde yer alan mobil telefon reklamlarının göstergebilimsel çözümlemesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uygur, E. (2006). Molla Nasreddin Dergisi’nde Felyetonlar. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 3(3), 7-21.
Uygur, E. (2007). Füyûzat ve Molla Nasreddin dergilerinde edebî dil tartışmaları. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, 4(4), 53-64. http://mtad.humanity.ankara.edu.tr/III-3_Eylul2006/39_MTAD_3-3_EUygur_7-21.pdf
Yıldırım, İ. M. (2015). Molla Nasreddin Dergisi ve Türkiye. Uluslararası Türkçe Edebiyat Kültür Eğitim Dergisi, 4(2), 658-666.
Yılmaz, B. (2016). Nasreddin Hoca’nın elektronik kültür ortamında bir eleştirmen olarak yeniden yaratılması. Türk Edebiyatında Mizah Sempozyumu, https://tdk.gov.tr/wpcontent/uploads/2019/12/T%c3%bcrk-Edebiyat%c4%b1nda-Mizah.pdf URL-1: https://tr.wikipedia.org/wiki/Nasreddin_Hoca. URL-2: https://www.aqra.az/az/molla-nasreddin-dergisi-hakkinda-birkac-soz-ve-egitim-meselleri/ URL-3:https://bpakman.wordpress.com/baku-2010-fotograflar/ozgun-kultur-ozgunsanatcilar/mollanasred/ URL-4: https://islamansiklopedisi.org.tr/nasreddin-hoca URL-5: https://www.milliyet.com.tr/kultur-sanat/mizahin-dunyaca-unlu-ustasi-989526 URL-6: https://www.yenisafak.com/ramazan/nasreddin-hoca-2483535 URL-7: http://www.gunceltarih.org/2012/09/azerbaycann-ilk-mizah-dergisi-molla.html

ISSN: 2667-5617
Yayın Aralığı: Yılda 6 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ