Fatma Aliye Hanım’ın Refet Romanında İlk Dârülmuallimîn ve Maarif-i Umumiye Nizamnamelerinin İzleri

Tanzimat dönemindeki Batılılaşma hareketiyle Osmanlı Devleti’nde eğitim sahasında önemli değişiklikler olmuştur. Özellikle yeni okulların kurulması ve Batılı tarzda eğitimin benimsenmesi gibi birçok yenilik eğitimde yerini almıştır. Tanzimat Dönemi’nin ünlü siyaset ve fikir adamı Ahmet Cevdet Paşa’nın, 16 Mart 1848 yılında açılan ve ilk öğretmen okulu olma özelliği taşıyan Dârülmuallimîn’e müdür olarak atanmasının ardından bir dizi yenilik de planlanmıştır. Bu yeniliklerden biri olan Dârülmuallimîn Nizamnamesi ile bu kurumların işleyişinde düzenlemelere gidilmiştir. Dârülmuallimîn Nizamnamesi’nin yanı sıra, 1857 yılında Maarif-i Umumiye Nezareti kurulmuş ve bir nizamname hazırlanarak eğitim ve öğretimdeki yenileşme hareketleri devam etmiştir. Ahmet Cevdet Paşa’nın kendisi gibi dönemin aydın isimlerinden olan kızı Fatma Aliye Hanım’ın Refet romanında da bu yenileşmenin izlerine rastlanmaktadır. Romanın kahramanı Refet, öğretmen olabilmek için kız öğretmen okulu olan Darülmuallimat’a gitmekte ve burada öğretmenlik için gereken tüm eğitimleri almaktadır. Bu kapsamda Fatma Aliye Hanım’ın kaleme aldığı Refet romanınında baş kahramanın aldığı eğitimin, dönemin önemli okullarından Dârülmuallimînler için yazılmış, bu okulların kurallarını içeren Dârülmuallimîn Nizamnamesi ve dönemin eğitim sistemini düzenleyen kuralların bulunduğu Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ile örtüşen yönlerinin belirlenmesi amaçlanmıştır. Çalışmada, nitel araştırma yöntemlerinden doküman analizi yöntemi kullanılmıştır. Romanda inşa edilen eğitim sistemi ile nizamnamelerle tesis edilen sistem arasındaki benzerlik ve/ya da farklılıkların bulunmasına çalışılmıştır. Çalışmanın sonucunda Refet romanında, Dârülmuallimîn Nizamnamesi ve Maarif-i Umumiye Nizamnamesinde yer alan kurallar ve uygulamaların benzerlerine yer verildiği tespit edilmiştir.

Traces of Darülmuallimin and Maarif-i Umumiye Ordinances on Ms. Fatma Aliye’s Novel Tıtled Refe

Significant changes occurred in the field of education in the Ottoman Empire with the Westernization movement during the Tanzimat period. Many innovations have taken part in education, especially the establishment of new schools and the adoption of Western-style education. A series of innovations were also planned after the appointment of Ahmet Cevdet Pasha, the famous politician and intellectual of the Tanzimat Period, to Dârülmuallimîn, which was opened on 16 March 1848 and was the first teacher school. With the Ordinance of Dârülmuallimîn, being one of these innovations, arrangements were made in the operation of these institutions. In addition to the Ordinance of Dârülmuallimîn, the Ministry of Education was established in 1857, and a reform was prepared by continuing a regulation. Traces of this innovation are also found in the novel, Refet, of Ms. Fatma Aliye, the daughter of Ahmet Cevdet Pasha, who was one of the intellectual names of her period. The protagonist of the novel, Refet, goes to Darülmuallimat, a girls' school for teachers, and receives all the necessary training for teaching. In this context, it is aimed to determine the similar aspects of the education the heroine received in the novel with “Ordinance of Dârülmuallimîn”, which includes the rules of these schools, and “Maarif-i Umumiye Ordinance”, which contains the rules of the education system of the period. In the study, document analysis method, one of the qualitative research methods, was used. In the novel, it was tried to find similarities and / or differences between the education system built and the system established by regulations. As a result of the study, the rules, practices and information contained in the Ordinance of Dârülmuallimîn and Maarif-i Umumiye Ordinance were found in the novel Refet.

PDF

___

Akyüz, Y. (1990). Dârülmuallimîn'in ilk nizamnamesi (1851), önemi ve Ahmet Cevdet Paşa. Milli Eğitim Dergisi, 95, 3-20.
Akyüz, Y. (2006). Türkiye’de öğretmen yetiştirmenin 160. yılında Dârülmuallimîn’in ilk yıllarına toplu ve yeni bir bakış. Ankara Üniversitesi Osmanlı Tarihi Araştırma ve Uygulamaları Merkezi Dergisi, 20, 17–58.
Akyüz, Y. (2013). Türk eğitim tarihi M.Ö. 1000- M.S. 2013 (24. Basım). Pegem Akademi.
Aydoğdu-Çelik, M. (2019). Tanzimat’tan bir kadın profili: Fatma Aliye Hanım’ın Refet öğretmeni. RumeliDE Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, 5, 146-157. http://dx.doi.org/10.29000/rumelide.606101
Argunşah, H. (8-9 Mart 2016). Tanzimat'tan Cumhuriyet'e kadın yazarlar ve kadınla ilgili konular. Tanzimat'tan Cumhuriyet'e Kadın Şair ve Yazarlar Sempozyum ve Sergisi’nde sunulan bildiri,İzmir.https://www.humed.org.tr/eskisite/TR/Genel/Prof.Dr.HulyaArgunsah169d.pdf ?DIL=1&BELGEANAH=329&DOSYAISIM=Prof.Dr.HulyaArgunsah.pdf
Babaoğlu-Bekmez, M. (2019). Türk Edebiyatı'nın ilk romancı kadını Fatma Aliye'nin direnen kadınları. (Yüksek Lisans Tezi). Manisa Celal Bayar Üniversitesi.
Çağır, M. & Türk İ. C. (2017). 1869 Maarif-i Umumiye Nizamnamesi ve Türk eğitim tarihindeki yeri. Avrasya Sosyal ve Ekonomi Araştırmaları Dergisi, 4(11), 62-75.
Demir, H. (2013). Fatma Aliye Hanım’ın çerçevesinden kadın haklarının sınırları. Turkish Studies, 8 (9), 1059-1068. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5526
Er, D. (2011). Fatma Aliye (Topuz) Hanım (1862-1936) ve kadının toplumdaki yeri hakkındaki fikirleri. E-Journal of New World Sciences Academy, 6(2), 380-395.
Fatma Aliye Hanım (2019). Refet (Günümüz Türkçesine uyarlayan: Senem Timuroğlu). İş Bankası Kültür Yayınları.
Gençtürk-Demircioğlu T. (2010). Hayattan kurmacaya: Fatma Aliye Hanım’ın dört romanında metinlerarası ilişkiler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 3(13), 104-109.
Gündüz, M. (2015). Eğitimci yönüyle Ahmed Cevdet Paşa. Doğu Batı Yayınları.
İlikli Y. (2010). Osmanlı’dan Cumhuriyet’e öğretmen yetiştirme sorunu (dârülmuallimîn ve darülmuallimatlardan öğretmen okullarına. (Yüksek Lisans Tezi). Gazi Üniversitesi.
Karaca, Ş. (2011). Fatma Aliye Hanım’ın Türk kadın haklarının düşünsel temellerine katkıları. Karadeniz Araştırmaları, 31, 93-110.
Karaca, Ş. (2012). Toplumsal cinsiyet bağlamında Türk romanında kadın öğretmen kimliği Tanzimat ve Cumhuriyet Dönemi romanlarına karşılaştırmalı bir yaklaşım. Karadeniz Sosyal Bilimler Dergisi, 1 (15), 1-15.
Karaca, Ş. (2013). Fatma Aliye ve Emine Semiyye’nin kadının toplumsal kimliğinin kazandırılmasındaki öncü fikirleri, The Journal of Academic of Social Sience Studies, 6 (2), 1481-1499. http://dx.doi.org/10.9761/jasss_760
Koç, E. M. (2017). Ahmet Cevdet Paşa ve Osmanlı Devleti’nde eğitimin modernleşmesi. (Yüksek Lisans Tezi). İstanbul Sabahattin Zaim Üniversitesi.
Koç, M. (2012). ‘Üdebâ-yı nisvânın yardımcısı’ Ahmed Midhat Efendi ve Fatma Aliye Hanım. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, 48, 191-216.
Koçer, H. A. (1991). Türkiye’de modern eğitimin doğuşu ve gelişimi (1773-1923). Millî Eğitim Basımevi.
Kodaman, B. (1991). Abdülhamid devri eğitim sistemi. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Oklay, E. (2014). Ahmet Cevdet Paşa'nın Türk eğitim tarihi açısından önemi üzerine bir inceleme. Tarih İncelemeleri Dergisi, XXIIX (1), 233-251. https://doi.org/10.18513/egetid.69168
Özakın, D. (2019). Fatma Aliye Hanım’ın Udi romanında kadın özgürleşmesinin sınırları: ‘iffet dairesinde’ çalışan kadınlar ve ‘ötekiler’. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 64, 271-281. https://doi.org/10.14222/Turkiyat3944
Özcan, A. (1992). Tanzimat Döneminde öğretmen yetiştirme meselesi, 150.yılında Tanzimat. Türk Tarih Kurumu Yayınları.
Özdemir, M. & Alevli, O. (2016). Fatma Aliye Hanım’ın romanlarında din algısı. Turkish Studies, 11(2), 1013-1028. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9253
Özdemir, M. & İdi-Tulumcu, F. (2017). Değerler eğitiminde edebi eserlerden yararlanma: Fatma Aliye’nin Muhadarat romanı örneği. Sakarya University Journal of Education, 7 (4), 720- 729. http://dx.doi.org/10.19126/suje.377548
Özger, Z. (2019). Fatma Aliye Hanım’ın felsefî görüşleri. (Yüksek Lisans Tezi). Ankara Yıldırım Beyazıt Üniversitesi.
Tanpınar A. H. (2011). Edebiyat üzerine makaleler (haz. Zeynep Kerman). Dergâh Yayınevi.
T.C. Başbakanlık Devlet Arşivleri Genel Müdürlüğü [BDAGM] (2014). Arşiv belgelerine göre Osmanlı eğitiminde modernleşme. Osmanlı Arşivi Daire Başkanlığı Yayın Nu: 134 https://www.devletarsivleri.gov.tr/varliklar/dosyalar/eskisiteden/yayinlar/osmanli-arsiviyayinlar/134_OSMANLI%20E%C4%9E%C4%B0T%C4%B0M%C4%B0NDE%20Moder nle%C5%9Fme.pdf
TDV (2018). TDV İslam Ansiklopedisi. https://islamansiklopedisi.org.tr/fatma-aliye-hanim
Yıldırım A. & Şimşek H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri (8. Basım). Seçkin Yayıncılık.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ