Türk Mitolojisinde Coğrafi İzler

Mitoloji toplumların ve kültürlerin tarihsel arka planını oluşturan önemli yapı taşlarıdır. Mitolojiyi belirleyen birçok faktör bulunmaktadır. Ancak bu faktörlerin içinde insanoğlunun yaşamış olduğu coğrafi çevre önemli bir yere sahiptir. Bu yönüyle coğrafi çevrenin bileşenleri, mitolojik hikâyelerin içerisinde kendilerine önemli ölçüde yer bulmuştur. Bu çalışmanın amacı Türk mitolojisinin içerisindeki coğrafi izleri incelemektir. Bu kapsamda ilgili yazında var olan kaynak ve metinler detaylı bir şekilde incelenmiştir. Elde edilen yayınlar içerisinde mitoloji ile coğrafyayı örtüştürecek hususlar öne çıkarılmaya çalışılmıştır. Eski Türklerin tarihi devirlerde yaşamış oldukları coğrafi bölge, günümüz şartları da dikkate alınarak Türk mitolojisi içerisinde yer alan coğrafi unsurlar belirlenmeye çalışılmıştır. Bu kapsamda Türk mitolojisi incelendiğinde flora ve faunaya, orojenik oluşumlara, hidrografyaya, klimatoloji ve madenlere ait unsurların coğrafi çevre ile ilişkisi kurulmuştur. Sadece Türk mitolojisinde değil dünya mitolojilerinde de doğal çevrede yer alan unsurlar ile mitolojik hikâyeler içerisinde yer alan kutsal varlıkların benzerlik gösterdiği anlaşılmaktadır. Türkler, etrafı dağlar ile çevrili, kurak iklim şartlarının hâkim olduğu, deniz okyanus gibi büyük su kaynaklarından uzakta yaşamlarını sürdürmüşlerdir. Maden bakımından ise demir madeni rahatlıkla ve bol miktarda bulabilmişlerdir. Bu doğal şartlara bağlı olarak Türk mitolojisinde ağırlıklı olarak dağlara kutsallık atfedilmiş, başta kayın olmak üzere Orta Asya Bölgesi’nde var olan ağaç türleri kutsal sayılmıştır. Deniz ve okyanuslar ile ilgili mitolojik kahramanların sayısı ise az olmuştur.

Geographical Traces in Turkish Mythology

Mythology is an important building block that forms the historical background of societies and cultures. One of the important factors determining mythology is the geographical environment in which mankind lived. Therefore, the components of the geographical environment have found their place in mythological stories. The aim of this study is to examine the geographical traces within Turkish mythology. In this context, the sources and texts present in the relevant article are examined in detail. In the publications obtained, issues that will overlap mythology and geography have been tried to be highlighted. It was tried to determine the geographical factors within Turkish mythology by taking into account the geographical region where the ancient Turks lived in historical times and the conditions of today. In this context, when Turkish mythology was examined, the relationship of elements belonging to flora and fauna, orogenic formations, hydrography, climatology and mines with the geographical environment was established. It has been observed that the elements in the natural environment and the sacred beings in mythological stories are similar not only in Turkish mythology but also in mythologies around the World. The Turks lived in a quite the distance from large water sources such as the sea, oceans and usually in places surrounded by mountains and dominated by arid climatic conditions. In terms of mines, they were able to find the iron ore easily and abundantly. Due to these natural conditions, in Turkish mythology, sanctity is predominantly attributed to the mountains, and the tree species that exist in the Central Asian Region, especially beech, are considered sacred. The number of mythological heroes related to the sea and oceans has been few

PDF

___

Altun, Z. (2019). Türk kültüründe "kurt kavramı" üzerine bir inceleme, 21. Yüzyılda Eğitim ve Toplum, 8(22), 91-107.
Arda, Z. (2014). Türk mitolojisinde dağlar ve çağdaş Türk resmine yansımaları, Akdeniz Sanat Dergisi, 7(13), 26-47.
Armutak, A. (2004). Doğu ve Batı mitolojilerinde hayvan motifi, İstanbul Üniversitesi Veterinerlik Fakültesi Dergisi, 30(2), 143-157.
Arslan, S. (2014). Türklerde ağaç kültü ve "hayat ağacı", Uluslararası Sosyal ve Eğitim Bilimleri Dergisi 1(1), 59-71.
Avşaroğlu, N. (2020a). Mitoloji ve madencilik, https://www.researchgate.net/publication/344284022_MITOLOJI_VE_MADENCILIK
Avşaroğlu, N. (2020b). Demirin tanrıları, https://www.researchgate.net/publication/344284039_DEMIRIN_TANRILARI
Bayat, F. (2020a). Türk mitolojik sistemi 1, Ötüken Neşriyat.
Bayat, F. (2020b). Türk mitolojik sistemi 2, Ötüken Neşriyat.
Bayat, F. (2020c). Kadim Türklerin mitolojik hikâyeleri, Ötüken Neşriyat.
Buldur, D.A., Meydan, A. & Güngör, Ş. (2016). Dede Korkut destanlarının kültür coğrafyası, Gaziantep University Journal of Social Sciences, 15(3), 925-947. https://doi.org/10.21547/jss.256701
Can, Ş. (1994). Klasik Yunan mitolojisi, İnkılap Kitabevi.
Çobanoğlu, Ö. (2013). Türk mitolojisinin Orta Asya kökenleri, Türk edebiyatının mitolojik kaynakları, Anadolu Üniversitesi, 32-58.
Çoruhlu, Y. (2020). Türk mitolojisinin ana hatları, Ötüken Neşriyat.
Diamond, J. (2018). Tüfek, mikrop ve çelik, Pegasus Yayınları.
Eberhard, W. (2000). Çin simgeleri sözlüğü, Kabalcı Yayınevi.
Efe, R. (2011). Biyocoğrafya, MKM Yayıncılık.
Eliade, M. (2003). Dinler tarihine giriş, Kabalcı Yayınları.
Erdemir, Palaz, H.(2011). Eski Türklerde su ve su ulaşımı, Turkish Studies, 6(2), 819-836. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.2271
Erkoç, H.İ. (2020). Bozkır halklarında su kültü, Tarih ve Kültür Penceresinden Su ve Sağlık Uluslararası Sempozyumu, 69-108.
Ergun, P. (2012).Türk kültüründe ağaç kültü, Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Fiske, J. (2014). Mitler ve mitleri yapanlar, İlya İzmir Yayınevi.
Gıyılmanov, G. (1996). Tatar Mifları I. Tatarstan Kitap Näşriyatı.
Gökyay, O.Ş. (1980). Dede Korkut hikâyeleri, Tercüman 1001 Temel Eser.
Gömeç, S. Y. (2018). Tarihi Türk coğrafyasının genel hatları, Türk Dünyası Araştırmaları, 120(237), 103-114.
Güleç, Ç. (2018). Coğrafya eğitiminde mitolojinin kullanılması, Eğitim ve Toplum Araştırmaları Dergisi, 5(1), 162-179.
Gülşen, H. (2013). Kurt motifi üzerine bir inceleme, Akademik Bakış Dergisi, 39
Hasson, S. (1984). Humanistic geography from the perspective of Martin Buber's philosophy, The Professional Geographer, 36(1), 11-18.
Hattstein, M. (2015). ( J.V.Laffert Ed.), Mitoloji Avustralya ve Okyanusya Mitolojisi, Ntv Yayınları.
İlgen, A. (2005). Bozkır göçebelerinde sosyo-ekonomik yapı, Sosyal Siyaset Konferansları Dergisi, 49, 817-840.
İnan, A. (1986). Tarihte ve bugün Şamanizm, materyaller ve araştırmalar, Türk Tarih Kurumu Yayınları.
İnce Yakar, H.G. (2019). Mitolojik çağlardan Anthropocene: Doğa ve insan ilişkisi. Journal of Human Sciences, 16(3), 712-720. https://doi.org/10.14687/jhs.v16i3.5124
Jacobsen, T. (1977). The ıntellectual adventure of ancient man: an essay of speculative thought in the ancient near east, University of Chicago Press.
Jordan-Bychkov, T.G. & Domosh, M. (2005). The human mosaic: a thematic introduction to cultural geography, Macmillan.
Kafesoğlu, İ. (2000). Türk milli kültürü, Ötüken Neşriyat.
Kumru, C. (2017). Eski Türk kültüründe kartal simgesi, I. Uluslararası Türklerin Dünyası Sosyal Bilimler Sempozyumu, 401-417.
Kurt, S.N. (2020). Türk mitolojisi evreninde geyik motifi üzerine genel bir inceleme, Simit Çay Betik, 2, 60-73.
Mackinder, H.J. (2013). Tarihin coğrafi kalbi, Doğu Kütüphanesi.
Nisbett, E.R. (2013). Düşüncenin coğrafyası, Varlık Yayınları.
Ögel, B. (1995). Türk mitolojisi, II. cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Ögel, B. (1998). Türk mitolojisi, I. cilt, Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Özey, R. (2011). Türk dünyası coğrafyası, Aktif Yayınevi.
Özgen, N. (2010). Bilim olarak coğrafya ve evrimsel paradigmaları, Ege Coğrafya Dergisi, 19(2), 1- 26.
Özgen, N. (2011). Coğrafya öğretmen adaylarının coğrafya algıları: Türkiye Örneği, E Journal of New World Sciences Academy, 6(4), 2569- 2587.
Özgüç, N. & Tümertekin, E. (2000). Coğrafya: geçmiş-kavramlar-coğrafyacılar, Çantay Kitabevi.
Şahin, C. & Belge, R. (2016). İbn Haldun’da Coğrafi Determinizm, Akademik Bakış Dergisi, 57, 439-467.
Şanlı, M. (2020). Evren, yaratılış ve köken mitleri, Ötüken Neşriyat.
Şeşen, R. (2019). İbn Fadlan Seyahatnamesi, Yeditepe Yayınları.
Tanrıkulu, M. (2018). Türk kültür coğrafyasında Oğuz Kağan Destanı, Social Sciences Studies Journal, 4(27), 5910-5929. http://dx.doi.org/10.26449/sssj.1074
Tansü, Y.E. & Güvenç, B. (2015). Eski Türk mitolojisinde hayvan motifleri üzerine düşünceler, Türk Dünyası Araştırmaları, 218, 1-16.
Tanyu, H. (1968). Türklerde taşla ilgili inançlar, Ankara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları.
Taşağıl, A. (1988). Gök-Türk ülkesine gelen Çinli elçilerin raporlarına göre Gök-Türk-Çin ilişkileri (552-630), [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], İstanbul Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Taşağıl, A. (2020). Kök Tengri'nin çocukları, Bilge Kültür Sanat.
Temiz, C. (2007). Rüzgâr, şimşek ve yıldırım ile ilgili Türk âdet ve inanmaları üzerine bir araştırma, [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi], Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Türkyılmaz, A. (2013). İslamiyet öncesi Türklerde su kültü ve günümüze yansımaları, Bilim ve Kültür Uluslararası Kültür Araştırmaları Dergisi, 4, 83-100.
Uçar, H. (2020). Bir kültün özellikleri: Türklerde su kültü, Kültür Araştırmaları Dergisi, 7, 24-47. https://doi.org/10.46250/kulturder.779430
Vasiliyev, Y. (Cargıstay), (1997), Saha Türkleri (Üniversiteliler İçin Ders Kitabı).
Yavan, N. (2005). Bilim felsefesi bakımından coğrafyada pozitivist yaklaşım, Ulusal Coğrafya Kongresi Bildiriler Kitabı, 405-411.
Yılmaz, A. (2015). Gök Türk tarihi coğrafyası, Cihannüma Tarih ve Coğrafya Araştırmaları Dergisi, 1, 27-65. https://doi.org/10.30517/cihannuma.283489

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ