Türk Tasavvuf Edebiyatı Örneklerinde Özdenetim Değeri ve Kendini Bilmek
Bu çalışmada, kök değerlerden biri olan öz denetim ve tasavvufî düşüncelerden biri olan ‘kendini bilmek’ kavramından hareketle Türkçe veya Türk Dili ve Edebiyatı ders kitaplarındaki uygun temalı metinlere ‘nefsini denetleyebilen edepli insan’ yetiştirme bağlamında katkı sunma hedeflenmiştir. Buradan hareketle çalışmanın sorusu, öz denetim değerini Türk Tasavvuf edebiyatı örneklerinde ‘kendini bilmek’ kavramından hareketle sınıf seviyesine uygun Türkçe veya Türk Dili ve Edebiyatı ders kitaplarında kullanmak mümkün müdür? şeklinde tasarlanmıştır. Çalışma, temel nitel araştırma yönteminin esasını oluşturan yorum bilim ışığında, doküman analizi tekniği ile ele alınmaktadır. Çalışmanın esas çerçevesini sırasıyla ‘değer, değerler eğitimi, kök değerler; öz denetim değeri, kendini bilmek; tasavvufta kendini bilmek, öz denetim değeri ve kendini bilmek; Türk Tasavvuf Edebiyatı örneklerinde öz denetim değeri ve kendini bilmek’ başlıkları ile tüm bunlardan çıkarılan sonuç ve öneri oluşturmaktadır. Öz denetim kısaca, insanın insan olma yolculuğunda, fiziki olarak hareketlerini, ruhî olarak duygu ve düşüncelerini, eğilimlerini denetim altına alması, kendi kendinin kolluk kuvveti olması, davranışlarının sorumluluğunu üstlenmesi, gerektiğinde davranış değişikliğine gitmesi, af dilemesidir. Nefsini öz denetim altına alan insan edepli olur, edepli insan, aşkın bilinçle kendini ve kendinden ayrı olmayan Rab’bini bilir. İnsanda bu hal ise, insan olma yolculuğunda hep arzulanan son varış noktasıdır. Çalışmadan elde edilen sonuç bağlamında kısaca ifade edilebilir ki, soyut kavramlar olan öz denetim değeri ve kendini bilmek konusunun, somut edebiyat metinlerinden hareketle öğrencide istendik kazanıma dönüşmesini sağlayabilmek mümkündür.
The Self-Control Value and Self-Knowledge In The Examples of Turkish Sufi Literature
In the current study, it is aimed to contribute to the appropriately themed texts in Turkish or Turkish Language and Literature textbooks in the context of training ‘decent people who can control their self’ based on the concept of self-control, which is one of the root values, and ‘self-knowledge’, which is one of important concepts of Sufism. From this point of view, the question of the current study is designed as ‘Is it possible to use the self-control value in Turkish or Turkish Language and Literature textbooks suitable for the relevant grade level, based on the concept of ‘self-knowledge’ in the examples of Turkish Sufi literature?’. The study uses the document analysis technique in the light of hermeneutics, which forms the basis of the basic qualitative research method. The main framework of the study consists of the following sub-headings; ‘value, values education, root values; self-control value; self-knowledge; self-knowledge in Sufism; self-control value and self-knowledge; self-control value in the examples of Turkish Sufi Literature and self-knowledge’ and of all the conclusions and suggestions drawn from all these. In short, self-control is the ability of a person to control his/her physical actions, feelings and thoughts in his/her spiritual journey, to be a law enforcement officer of himself/herself, to take responsibility for his/her behaviours, to change his/her behaviours when necessary, to ask for forgiveness. A person who takes his/her soul under self-control becomes decent; a decent person knows himself/herself and her Lord, who is not separate from himself/herself, with transcendent consciousness. In humans, this state is the final destination that is always desired in the journey of being human. In the context of the results obtained from the study, it can be briefly stated that it is possible to transform the abstract concepts of self-control value and self-knowledge into a desired outcome for the student, based on concrete literary texts.
___
- Afifi, E. A. (1996). Tasavvuf, İslâm’da manevi devrim. (Çev: H. İbrahim Kaçar, Murat Sülün) Risale yayınları.
- Akkuş, Ç. Z. (2020). Üniversite öğrencilerinde özdenetim ile internet bağımlılığı ilişkisi. Trakya Eğitim Dergisi, 10(3), 854-863. http://dx.doi.org/ 10.24315/tred.650932
- Akseki, A. H. (1979). Ahlak ilmi ve İslâm ahlakı ahlak dersleri. (Sadeleştiren: Ali Arslan Aydın) (3. baskı), Nur yayınları.
- Aydın, M. (1997). Hacı Bektâş-ı Velî’de dinî boyut. Milli Bütünlüğümüz ve Hacı Bektaşi Veli, Hazırlayanlar: Ethem Ruhi Fığlalı ve Mehmet Aydın, Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
- Aydın, A. (2007). Düşünce tarihi ve insan doğası. (2. baskı) Gendaş Kültür yayınları.
- Aydın, A. (2015). Felsefe düşünce tarihi. (8. baskı) Pegem A yayıncılık.
- Banarlı, N. S. (1987). Resimli Türk edebiyatı tarihi –I. MEB yayınları.
- Baumeister, R. F. & Alquist, J. L. (2009). Is there a downside to good self-control? Self and Identity, 8(2-3), 115-130.
- Bilgin, M. (2017). Ergenlerin beş faktör kişilik özelliği ile bilişsel esneklik ilişkisi. Elektronik Sosyal Bilimler Dergisi, 16 (62), 945-954.
- Bulut, K. (2021). Ayla Kutlu’nun Merhaba Sevgi adlı çocuk romanının değerler eğitimi ve on kök değer açısından incelenmesi. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, (57), 248-272. http://dx.doi.org/ 10.21764/maeuefd.771465
- Chittick, W. (2003). Tasavvuf (kısa bir giriş). (Çeviri: Turan Koç) İz yayınları.
- Eraslan, K. (1983). Ahmed-i Yesevî Dîvân-ı Hikmet’ten seçmeler. Kültür ve Turizm Bakanlığı yayınları.
- Eraydın, S. (2011). Tasavvuf ve tarikatlar. (9. baskı) Marmara Ü. İlâhiyat Fakültesi yayınları.
- Erol, S. & Erdem, İ. (2020). Ortaokul 6. sınıf öğrencilerinin tema ve değer eğilimlerinin incelenmesi. Turkish Studies- Education, 15(2), 805-815. https://dx.doi.org/10.29228/TurkishStudies.40569
- Fığlalı, E. R. (2006). Türkiye’de Alevilik Bektaşilik. İzmir İlahiyat Vakfı yayınları.
- Gölpınarlı, A. (2000). Mevlânâ Celaleddin hayatı, eserleri, felsefesi, eserlerinden seçmeler. (8. baskı) İnkılap yayınları.
- Gülle, M. (2018). Sporda karşıt görüşe saygı ve öz denetim ölçeği: geçerlik ve güvenirlik çalışması. Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 10(29), 262-279.
- Günay, F. (2018). Arif’in Nüsha-i Âlem Mesnevisinde âlem – insan ilişkisi. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi, 20(1), 339-359.
- Güngör, E. (1982). İslâm tasavvufunun meseleleri. Ötüken yayınları.
- Güzel, A. (2002). Hacı Bektaş Velî ve Makâlât. (Genişletilmiş 2. baskı). Akçağ yayınları.
- Kam, F. (2015). Vahdet-i Vücûd. Kapı yayınları.
- Karahan, F. (2014). Niçin ahlaklı olmalıyım sorunu ve tasavvuftan mükemmel bir cevap: Hacı Bektaş Velî Örneği. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Velî Araştırma Dergisi (72), 189-210.
- Kolaç, E. (2010). Hacı Bektaş Velî, Mevlânâ ve Yunus felsefesiyle Türkçe derslerinde değerler ve hoşgörü eğitimi. Türk Kültürü ve Hacı Bektaş Veli Araştırma Dergisi (55), 193-208.
- Kurudayıoğlu, M. & Şahin, S. (2020). Türkçe dersi öğretim programı’nda yer alan kök değerler açısından Rafadan Tayfa çizgi filminin incelenmesi. Journal of History School (47), 2636- 2656. “Öğretim programlarının amaçları” “Değerlerimiz” “Türkçe dersi öğretim programlarının özel amaçları” ( https://mufredat.meb.gov.tr/)
- Önal, M. N. (2021). Türk Halk Müslümanlığında Miraç algısı. Erdem, (80), 89-110. “Öz denetim” TDK güncel Türkçe sözlük (https://sozluk.gov.tr/) Ridder, D. T. D., Lensvelt-Mulders, G., Finkenauer, C., Stok, F. M. & Baumeister,
- R. F. (2012). Taking stock of self-control: A meta-analysis of how trait self-control relates to a wide range of behaviors. Personality and Social Psychology Review, 16(1), 76-99.
- Sağır, R. (2019). Ergenlerde dindarlık, öz denetim ve hayat memnuniyeti ilişkisi. [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi] Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Störig, H. Joachim (2011). Vedalardan Tractatus’a dünya felsefe tarihi. Almancadan çeviren: Nilüfer Epçeli, Say yayınları.
- Talim ve Terbiye Kurulu Başkanlığı [TTKB] (2017). Müfredatta yenileme ve değişiklik çalışmalarımız üzerine. Millî Eğitim Bakanlığı.
- Tangney, J. P., Baumeister, R. F., & Boone, A. L. (2004). High self-control predicts good adjustment, less pathology, better grades, and interpersonal success. Journal of Personality, 72(2), 271- 324.
- Tatçı, M. (1990). Yunus Emre Divanı, inceleme-I. Millî Eğitim Bakanlığı yayınları.
- Tuna, T. S. (2016). Edebiyat ve felsefe bağlamında dini-tasavvufi Türk edebiyatında insan-13. yüzyıl Anadolu’sunun başlıca mutasavvıfları üzerine bir deneme. Çizgi yayınevi.
- Uludağ, S. (1989). Âlem maddesi (Tasavvuf). Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi, Cilt 2.
- Ulusoy, K. & Dilmaç, B. (2016). Değerler Eğitimi. (4. Baskı) Pegem Akademi.
- Üzgör, T. (1983). Edebiyat bilgileri. Veli yayınları.
- Yazır, Elmalılı M. H. (2006). Hak dini Kur’an dili meâli. (Sadeleştirenler: Lütfullah Cebeci, Sadık Kılıç) Akçağ yayınları.
- Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2004). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. (4. baskı) Seçkin Yayınları.
- Yıldırım, A. (2018). Uyguladığı metodlar yönüyle Hoca Ahmed Yesevî ve insan erğitimi. Uluslararası Hoca Ahmed Yesevî sempozyumu bildirileri. Editör Prof. Dr. Zülfikar Güngör, Aren yayınları.