Hz. İsa’ya Methiye: Ahmedî’nin “ʿÎsî” Redifli Kasidesini Mitoloji ve Dinler Tarihi Üzerinden Okuma Denemesi

Klasik Türk edebiyatında sıklıkla telmih konusu olan Hz. İsa, dünyada geçirdiği sürede gösterdiği pek çok mucize dolayısıyla şairlerin dikkatini çekmiş bir peygamberdir. Bilhassa hastaları iyileştirmesi, ölüleri diriltmesi gibi mucizeleri ve göğe yükselmesi gibi insanüstü eylemleri dolayısıyla klasik edebiyat metinlerinde yer bulmuştur. Pek çok şair, onun bu özelliklerini çeşitli sanatlar vasıtasıyla ele almış ve yorumlamışlardır. XIV. yüzyılın önde gelen şairlerinden Ahmedî de Hz. İsa’nın çeşitli özelliklerine telmihte bulunan şairlerden biridir. Dîvân’ında yer verdiği olağanüstü özellikler gösteren şahıslardan biri de, hemen her mucizesiyle şairlerin dikkatini çekmiş olan Hz. İsa’dır. Klasik Türk edebiyatında henüz başka bir örneğine tesadüf edilmemiş olan “ʿÎsî” redifli kasidesinde ve Dîvân’da yer alan diğer bazı beyitlerinde Ahmedî, Hz. İsa’nın pek çok mucizesinden söz etmiştir. Genellikle Kur’an-ı Kerim kaynaklı olduğu dikkat çeken bu mucizelerin yanı sıra şair, mitoloji ve dinler tarihi zemininde okumaya müsait beyitler de söylemiştir. Kasidede ve Dîvân’da yer alan Hz. İsa ile ilgili bazı beyitlerde, Kur’an ve peygamberler tarihi eserlerinin yanı sıra kanonik İnciller, apokrif metinler ve de bilhassa mitoloji kaynakları ışığında değerlendirilmesi gereken bir muhtevanın olduğu dikkat çekmektedir. Şairin Hz. İsa’ya dair bazı tasavvurları, muhtelif kültürlerin mitolojisinde yer alan ve Hz. İsa ile ilişkilendirilen Temmuz (Dumuzi) tipi ölen ve dirilen bahar tanrılarına dair sembolleri hatırlatmaktadır. Bu çalışmada da Ahmedî’nin “ʿÎsî” redifli kasidesi ve Dîvân’ında yer alan bazı beyitleri, dinler tarihi kaynakları ve mitolojik veriler ışığında açıklanmaya çalışılacaktır.

Praise to Jesus: An Attepmt to Read Ahmedî's Ode with Repeated-voice “ʿÎsî” through Mythology and History of Religions

Jesus, who is often the subject of reference in classical Turkish literature, is a figure who attracted the attention of poets with many miracles he showed during his life on the earth. His place in the classical literature is predominantly due to his miracles such as healing the sick, resurrecting the dead, and his ascension to the sky. Poets have discussed and reinterpreted these through various ways. Ahmedî, a leading poet in the 14th century, is one of the poets who referenced to miracles and characteristics of Jesus. In his divan, he talked about many figures and prophets who showed extraordinary characteristics. One of them is Jesus, who attracted the attention of poets with almost every miracle he performed. In his ode and in some other couplets in his divan, Ahmedî mentioned many miracles of Jesus. He used the repeated-voice “ʿÎsî”, which there is yet to be found any other example. In addition to these miracles which draw attention as they usually originated from the Qur’an, the poet also wrote couplets that are suitable for reading in light of mythology and history of religions. It is noteworthy that in some couplets about Jesus in his ode and divan, there is a content that should be examinated in light of the canonical holy books, apocryphal texts and especially mythology sources, as well as the Qur’an and history of prophets works. Some of the portrayals of Jesus in poet’s couplets resemble symbols which are included in mythologies of various cultures, such as Temmuz/Dumuzi-like spring and fertilty deities. In this study, we explain Ahmedî's ode with repeated-voice “ʿÎsî” and some couplets in his divan in the light of historical sources of religions and mythological data.

PDF

___

Akar, M. (1987). Türk edebiyatında manzum mi’râc-nâmeler. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Akdoğan, Y. (1988). Ahmedî Dîvânından seçmeler. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
Akdoğan, Y. (t.y.). Ahmedî, Dîvân. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/TR-78357/ahmedi-divani.html [Erişim tarihi: 07.06.2021]
Akdemir, S. (2017). Kitâb-ı Mukaddes ve Kur'ân-ı Kerîm'e göre Hz. Îsâ. Kuramer Yayınları.
And, M. (2018). Minyatürlerle Osmanlı-İslam mitologyası. Yapı Kredi Yayınları.
Armstrong, K. (2017). Mitlerin kısa tarihi (Çev. Dilek Şendil). Alfa Yayınları.
Atâurrahîm, M. (1994). Bir İslam peygamberi olarak Hz. İsa (Çev. Kürşat Demirci). İnsan Yayınları.
Çelebioğlu, A. (1999). Türk Edebiyatı’nda Mesnevi (XV. yy’a kadar). Kitabevi Yayınları.
Çığ, M. İ. (2019). İbrahim Peygamber: Sümer yazılarına ve arkeolojik buluntulara göre. Kaynak Yayınları.
Demir, Ş. (2019). Mitoloji, Kur'an kıssaları ve tarihi gerçeklik. Beyan Yayınları.
Eliade, M. (2014). Dinler tarihine giriş (Çev. Lale Arslan Özcan). Kabalcı Yayınları.
Eliade, M. (2017). Mitler, rüyalar ve gizemler (Çev. Cem Soydemir). Doğu Batı Yayınları. Eliade, M., & Couliano, I. (2018). Dinler tarihi sözlüğü (Çev. Ali Erbaş). İnsan Yayınları. Frazer, J. G. (2018). Doğu dinleri tarihi araştırmaları I: Adonis, Attis, Osiris (Cilt I) (Çev. İsmail Hakkı Yılmaz). Pinhan Yayıncılık. Frazer, J. G. (2018). Doğu dinleri tarihi araştırmaları II: Adonis, Attis, Osiris (Cilt II) (Çev. İsmail Hakkı Yılmaz). Pinhan Yayıncılık. Gezgin, İ. (2018). Sanatın mitolojisi. Sel Yayıncılık. Harman, Ö. F. (2000). İdrîs. İslâm ansiklopedisi (Cilt 21, s. 478-480). TDV.
Henderson, J. L. (2018). Kadim mitler ve modern insan (Çev. Hatice Mukaddes İlgün). C. G. Jung, İnsan ve sembolleri içinde (s. 100-153). Kabalcı Yayınları.
Hooke, S. H. (2015). Ortadoğu mitolojisi (Çev. Alâeddin Şenel). İmge Kitabevi.
Horata, O. (1998). Esrâr Dede: Hayatı, eserleri, şiir dünyası ve dîvânı. Kültür Bakanlığı Yayınları.
İbn Arabî. (2016). Fütûhât-ı Mekkiyye: Peygamberler, melekler (Çev. Ekrem Demirli). Litera Yayıncılık.
İmâmî, S. (2019). Farsça tefsir metinlerinde mitoloji (Çev. Betül Yeşil). Hece Yayınları.
Jung, C. G. (2018). İnsan ve sembolleri (Çev. Hatice Mukaddes İlgün). Kabalcı Yayınları.
Kiraz, S. (2014). Türk İslam edebiyatında bir peygamber portresi: Hz. İsa. EKEV Akademi Dergisi 18(60), 261-280.
Koçoğlu, T. (2020). Hz. İsa’nın iki hikâyesini anlatan, Çağatay Türkçesi ile yazılmış bir mesnevi: Hikâyet-i Mhiter-i İsa. Uluslararası Türk Lehçe Araştırmaları Dergisi (Türklad) 2(2), 315- 344. https://doi.org/10.30563/turklad.798714
Kramer, S. N. (2015). Tarih Sümer'de başlar (Çev. Hamide Koyukan). Kabalcı Yayınları.
MacDonald, D. R. (2018). Homeros destanları ve Markos İncili (Çev. Selen Ak). İthaki Yayınları.
Mevlânâ. (2015). Mesnevî (Çev. Adnan Karaismailoğlu). Akçağ Yayınları.
Öztürk, M. (2014). Kıssaların dili. Ankara Okulu Yayınları.
Öztürk, Ö. (2016). Dünya mitolojisi. Nika Yayınları.
Sarıkçıoğlu, E. (2016). Diğer İnciller (Apokrif İnciller). Fakülte Kitabevi.
Sarmış, İ. (2015). Hz. İsa ve mesih inancı. Düşün Yayınları.
Schimmel, A. (2017). Dinler tarihine giriş (Çev. Recep Kibar). Külliyat Yayınları.
Sinanoğlu Za'îfî. (2015). Mucizeler kitabı: Klasik Türk edebiyatında müstakil mu’cizât metinleri / mu'cizât-ı enbiyâ tercümesi ve mu'cizât-ı Mustafa metinleri. (Haz. Müjgan Çakır). Büyüyen Ay Yayınları.
Şentürk, A. A. (1994). Osmanlı edebiyatında felekler, seyyâre ve sâbiteler (burçlar). Türk Dünyası Araştırmaları (94), 131-180.
Taberî. (2007). Tarih-i Taberî (Cilt II) (Çev. M. Faruk Gürtunca). Sağlam Yayınevi.
Taberî. (2007). Tarih-i Taberî (Cilt I) (Çev. M. Faruk Gürtunca). Sağlam Yayınevi.
Uğur, F. (2021). Ahmedî Dîvânı’nda tarihî, efsanevî, mitolojik şahıslar ve arketipleri [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Hacettepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uhlig, H. (2018). Sümerler (Çev. Nilgün Ersoy). Totem Yay.
Unat, Y. (2004). Batlamyus. A. Cevizci, Felsefe ansiklopedisi içinde (Cilt 2, s. 192-195). Etik Yayınları.
Waardenburg, J. (2004). Mesih. İslâm ansiklopedisi içinde (Cilt 29, s. 306-309). TDV.
Waardenburg, J. (2011). Teslîs. İslâm ansiklopedisi içinde (Cilt 40, s. 549-552). TDV.
Wilkinson, R. H. (2016). Eski Mısır'ın bütün tanrı ve tanrıçaları (Çev. Ahmet F. Yıldırım). Alfa Yayınları.
Yıldırım, N. (2017). Fars mitolojisi sözlüğü. Kabalcı Yayınları.
Yavuz, Y. Ş. (2002). Kürsî. İslâm ansiklopedisi içinde (Cilt 26, s. 572-573). TDV.
Yazır, M. H. (2010). Hak dini Kur'an dili tefsiri (Cilt 8). Akçağ Yayınları.
Yazır, M. H. (2010). Hak dini Kur’an dili tefsiri (Cilt 3). Akçağ Yayınlar

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ