Klasik Türk Şiirinin Deyim Dünyasında Teşbîh Sanatının Somutlaştırma İşlevi

Edebiyat, dil malzemesini çeşitli çağrışımlar aracılığıyla dönüşüme tabii tutarak okuyucuya farklı bir dünyanın kapılarını aralayan bir sanat dalıdır. Edebiyat ailesinin önemli bir üyesi olarak karşımıza çıkan şiirin yaratılma sürecinde şairler, edebî dili dönüştürürken çeşitli yöntemlere başvurmuşlardır. Türk edebiyatının önemli bir evresi olarak bilinen klasik Türk edebiyatında şairler, yöntem olarak edebî sanatlara başvurarak kullandıkları dil malzemesi üzerinde estetik olarak anlam çağrışımları yaratmışlardır. Somut ögeleri içinde barındıran ancak soyut nitelik kazanmış deyimler, klasik Türk şairinin dünyasında çeşitli edebî sanatlar aracılığıyla hem soyut hem somut anlama gelecek şekilde kullanılmışlardır. Gerçek anlamından uzaklaşarak mecazî bir boyuta bürünen deyimler, sözcüklerle mantık oyunları kuran klasik şairlerin elinde kinâye, hüsn-i ta’lîl, teşbîh gibi sanatlar aracılığıyla işlenerek somutlaştırılmışlardır. Klasik Türk şairlerinin deyim kullanımlarında önemli bir işleve sahip sanatlardan biri olarak nitelendirilebilecek teşbîh sanatı, soyut dünyayı somutlaştırmada ya da somut dünyayı soyutlaştırmada klasik Türk şairi için önemli bir araç niteliğindedir. Klasik Türk şairleri teşbîh sanatının benzetme fonksiyonunu kullanarak deyimlerin bünyesinde bulundurduğu somut anlam ögelerine çağrışım yapmışlardır. Bu çalışmada klasik Türk şiirinin önemli bir malzemesi olan deyimlerin teşbîh sanatı aracılığıyla somutlaştırılması ve somutlaştırılan unsurların deyimlerle olan bağlantısı ortaya konmuştur. Söz konusu somutlaştırma ve teşbîh arasındaki ilişkinin daha iyi anlaşılması için teşbîh sanatının bütün ögelerini barındıran örnek beyitler seçilerek deyimlerin beyit bağlamında kazandıkları somutlaştırmalar açıklanmıştır.

PDF

___

Akdoğan, Y. (1979). Ahmedî Dîvânı ve dil hususiyetleri: gramer, sentaks, sözlük [Yayımlanmamış doktora tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
AKSAN, D. (1995). Şiir dili ve Türk şiir dili. Engin Yayınları.
Aksan, D. (2015). Türkçenin sözvarlığı. Bilgi Yayınevi.
Akyüz, K., Beken S., Yüksel S. & Cunbur, M. (1958). Fuzulî Türkçe Dîvân. İş Bankası Yayınları.
Altun, K. (1999). Gelibolulu Mustafa Âlî ve Dîvânı = Vâridâtü'l-Enîka. Özlem Kitabevi Yayınları.
Aydoğan, S. (2007). Sa’id Paşa Mîzânü’l-Edeb: inceleme-metin-dizin [Yayımlanmamış doktora tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bulut, Ali (2015). Belagat terimleri sözlüğü. Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yayınları. Çavuşoğlu, M. & Tanyeri, A. (hzl.) (1990). Üsküplü İshak Çelebi, Dîvân. Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
Çınar, B. (2009). Edirneli Nazmî’nin Türkî-i Basît şiirlerinin teşbîhler sistemi açısından genel anlayışla mukayesesi. Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/5 Summer 2009, p. 76-98. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.854
Çınar, B. (2008). Teşbîh (Benzetme) sanatına dilbilimsel bir yaklaşım. Modern Türklük Araştırmaları Dergisi, Cilt 5, sayı I, ss. 129-142.
Eliaçık, M. (2013). Bazı belagat kitaplarında “teşbîh” sanatı hakkında tanım ve tasnifler. Turkish Studies International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 8/8 Summer 2013, p. 565-581. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5240
Ersoy, E. & Ümran, A. (2017). Hoca Dehhânî Dîvânı. Türkiye Bilimler Akademisi Yayınları. Ersoylu, İ. Halil (1989). Cem Sultan’ın Türkçe Dîvânı. TDK Yayınları.
Gümüşkılıç, M. (2016). Ahmet Cevdet Paşa-Belâgat-ı Osmâniyye. Kapı Yayınları.
Karaköse, S. (1994). Nev’izâde Atâyî Dîvânı kısmî tahlil-metin [Yayımlanmamış doktora tezi]. İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kavruk, H. (2001). Şeyhülislâm Yahyâ Divânı. MEB Yayınları.
Kaya, A. B. (1996). Azmîzâde Haletî: hayatı, edebî kişiliği ve Dîvân’ının tenkitli metni. [Yayımlanmamış doktora tezi]. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü. Kılıç, F. Âşık Çelebi Divanı. T.C Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayınlar Genel Müdürlüğü.
Küçük, S. (1994). Bâkî Dîvânı. Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu Yayınları.
Kufacı, O. (2005). Adnî Dîvânı [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Mermer, A. (1997). Karamanlı Aynî ve Dîvânı. Akçağ Yayınları.
Orak, K. Y. (2013). Belâgat geleneğimiz ve Belâgat-i Lisân-ı Osmânî. Kitabevi Yayınları.
Öztürk, F. (2016). Recâîzâde Mahmûd Ekrem-Ta‘lîm-i Edebiyyât. Dün Bugün Yarın Yayınları.
Saraç, M. A. Y. (2002). Emrî Dîvânı. Eren Yayınları.
Tarlan, A. N. (1992). Ahmed Paşa Dîvânı. Akçağ Yayınları.
Tarlan, A. N. (1992). Necâtî Beg Dîvânı. Akçağ Yayınları.
Tarlan, A. N. (1992). Hayâlî Bey Dîvânı. Akçağ Yayınları.
Tarlan, A. N. (1970). Zâtî Dîvânı 2. cilt gazeller kısmı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
TDK, Türkçe Sözlük, https://sozluk.gov.tr/
Tulum, M. & Tanyeri, A. (1977). Nev’î Dîvânı. İstanbul Üniversitesi Yayınları.
Üstüner, K. & Ergin, M. (1981). Kadı Burhaneddin Dîvânı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Yanık, N. H., Kılıçlı, M. & Çögenli, M. S. (2017). Hatîb el-Kazvînî, Kur’ân’ın eşsiz belâgatı: Telhîs ve tercümesi. Huzur Yayın Dağıtım Pazarlama.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ