Klasik Türk Şiirinde Gelenek Çizgisi Dışında Âşık ve Sevgilinin Yeri

Âşık ve sevgili, rakiple birlikte konusu aşk olan şiirlerin en önemli tiplerindendir. Başta gazeller olmak üzere birçok nazım şekliyle yazılmış şiirde aşk konusu işlenmiş, âşık ve sevgili farklı hayaller ve benzetmelerle anlatılmıştır. Bu benzetmeler ve hayallerin çoğu klişe hâline gelmiş, gelenek çizgisi içinde farklı şairlerce işlenmiştir. Bunların dışında klasik Türk şiirindeki genel aşk anlayışının ve şiirlerde anlatılan aşk çizgisinin dışına taşan örnekler de vardır. Bu türden örnekler sayıca, gelenek içerisindeki örneklere nazaran az olmakla birlikte, âşık ve sevgili tipinin standart kalıpların dışındaki formlarını yansıtması bakımından önem arz eder. Âşık ve sevgilinin gelenek çizgisi dışındaki yerine dair şiir örneklerine, 18 ve 19. yüzyıl divanlarında daha fazla rastlanır. Bununla birlikte bu türden şiir örneklerine önceki yüzyıllarda da tesadüf edilir. Bu şiirlerdeki aşk, daha beşerî ve maddi olup mahallileşme akımının da önemli oranda etkisi görülür. Gelenek çizgisi dışındaki şiir örnekleri aşk noktasındaki muhteva ve zihniyet değişimlerini göstermesi bakımından önemlidir. Bu çalışmada daha önce konuyla ilgili yapılmış çalışmalardan ve konuyla ilgili var olan literatürden de istifade edilerek, klasik Türk şiirindeki âşık ve sevgilinin gelenek çizgisi dışındaki yeri farklı yüzyıllardan şairlerin şiirlerinden hareketle belirlenmeye çalışılmıştır. Mümkün olduğunca fazla şiir örneğine bakılarak, bunlardan örneklemler seçilmiştir. Örneklemler üzerinden âşık ve sevgilinin gelenek çizgisi dışındaki yeri, farklı açılardan, alt başlıklarla ortaya konulmuştur.

The Place of “Lover” and “Beloved” out of the Traditional Line of Classical Turkish Poetry

Along with rival, lover and beloved are among the most important characters of love poems. The subject of love is treated in many poems written in verse especially in odes and lover and beloved are described through various imagination and similes. Most of these similes and imagination have become stereotypes and are treated by different poets within the frame of tradition. Apart from these, there are also examples that step out of the line of love concept which is represented in poems regarding classical Turkish poetry approach to love. This type of examples are fewer compared to the ones within the tradition; however, they are important in terms of reflecting untraditional lover and beloved concepts. The place of lover and beloved out of the traditional frame can be encountered in the 18th and 19th century divans. In addition to this, poems of this kind can be traced back to previous centuries. Love in these poems are more human and material in which one can feel the significant impact of indigenization movement. Examples of untraditional poems are essential in terms of indicating the content and mentality changes. In this study we have tried to establish the place of lover and beloved out of the traditional frame of classical Turkish poetry through the poems of different centuries making use of previous studies and relevant literature on this topic. Examples were selected after in-depth examination of as many poems as possible. Through these examples, the place of lover and beloved out of the traditional frame has been presented from different perspectives under subheadings.

PDF

___

Adıgüzel, N. (2019). Klasik Türk şiirindeki vefa kavramının Mahmûd Nedîm Paşa Divanı'nda tezahürü. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (17), 191-20. 191-205.
Akün, Ö. F. (1994). Divan edebiyatı. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi. Cilt 9, 389-427.
Akyüz, K., Yüksel S., Beken, S., & Cunbur, M. (1958). Fuzûlî Türkçe divan. Türk Tarih Kurumu Basımevi.
Arı, R. (2018). Klasik Türk şiiri gazel geleneğinde duygularla ilişkisi itibariyle aşk -Fuzûlî örneği-. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi. (20), 71-100.
Armutlu, S. (2017). Klasik Arap, Fars ve Türk şiirinde güzel/sevgili prototipleri. Doğu Esintileri Dergisi, (7), 1-68.
Atacan, M. (2014). Hâfız Mehmet Tahir Efendi divanı (inceleme-metin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ayan, H. (1990). Nesimî divanı. Akçağ Yayınları.
Aydemir, Y. (2010). Klasik şiirimizde aşk ve sadakat. Turkish Studies, 5(3), 48-62.
Babacan, İ. (2010). Şeyh Gâlip’in gazellerinde vasuht tarzı aşkın izleri. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi, (28), 57-68. Başpınar, F. Beyânî divanı inceleme-metin A (e-kitap). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10598,beyani-apdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 20.02.2021).
Behzad, S. (2017). Türk ve Fars edebiyatlarında sevgiliden yüz çevirme. Littera Turca Journal of Turkish Language and Literature. 3(1), 56-73.
Başer, R. (2018). Bolulu Hanif Divanı. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Batislam, H. D. (2000). Divan Şiiriyle Halk Şiirinde Ortak Bir Söyleyiş Biçimi (Mürâca’â-DedimDedi). Folklor/Edebiyat Dergisi, 6(22), 201-211.
Çavuşoğlu, M. & Tanyeri, M. (1989). Üsküplü İshak Çelebi divanı. Mimar Sinan Üniversitesi Yayınları.
Çeltik, H. (2004). Divan sahibi Rumelili şairlerin şiir dünyası [Yayımlanmış doktora tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Çeltik, H. (2010). Âşığın trajik ikilemi: vuslat ve ayrılık. Turkish Studies, 5 (3), 135-145.
Çetin, İ. (1993). Derzî-zâde Ulvî (hayatı, edebî şahsiyeti, divanının tenkidli metni) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Değer, M. B. (2020). Klasik Türk şiirinde âşığın sevgili ile vuslatı. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 101 (8), 115-134.
Demirel, G. (2019). Klasik Türk şiirinde aşk başkadır. Journal of Turkish Language and Literature, 4 (5), 587-595.
Dursun, M. (1990). Nihânî Divanı (İnceleme-Metin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Erdoğan, A. (2009). Nedim Divanı’nda Uçarı Aşk Anlayışı ve Anlam Çerçevesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Ergin, A. Ş. (1996). Yozgatlı Fennî divanı. Yozgat Belediyesi Yayınları.
Erünsal, İsmail E. (2018), Tâcî-zâde Ca‘fer Çelebi divanı, Ankara: T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü (e-kitap). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/59332,taci-zade-cafer-celebi-divanipdf.pdf?0 [Erişim Tarihi: 29.07.2020].
Gönel, H. (2010). 15.-16. yüzyıl divanlarına göre divan şiirinde sevgili [Yayımlanmamış doktora tezi], Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
İsen, M. (1990). Usûlî divanı. Akçağ Yayınları.
Kaplan, M. (2007). Tip tahlilleri: Türk edebiyatında tipler. Dergâh Yayınları.
Hünerli Dalbudak, D. (2013). Nihânî (Nacak Fâzıl) divanında sevgili tipi. Uluslararası Dil ve Edebiyat Çalışmaları Konferansı 14-16 Kasım 2013 Tiran Arnavutluk, Bildiri Kitabı 1.cilt. s.78-93.
İpekten, H. (1974). İsmetî divanı edisyon kritik. Atatürk Üniversitesi Yayınları.
İsen, M. vd. (2011). Eski Türk edebiyatı el kitabı. Grafiker Yayınları.
Kaplan, M. (1996). Neşâtî divanı. Akademi Kitabevi.
Kavruk, H. (?). Şeyhülislam Yahyâ divanı (e-kitap). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10655,seyhulislamyahyadivanihasankavrukpdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 20.02.2021).
Keklik, M. (2014). Üsküplü İshak Çelebi divan (metin-çeviri-açıklamalar-dizin) [Doktora Tezi]. Kırgızistan-Türkiye Manas Üniversitesi.
Kızıltaş, M. (2014). Besnili Lüzûmî dîvânı (tahlil-transkripsiyonlu metin-dizin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Bingöl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Koç, N. İ. (2003). XVII. Yüzyıl Divan Şairi Şerif Nehcî hayatı, eserleri, edebî kişiliği ve divanının tenkidli metni [Yayımlanmış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Köksal, M. F. (2002). Eski şiirimizin nâdîde güzelleri. Türklük Bilimi Araştırmaları Dergisi. (11), 161-168.
Kurnaz, C. (2005). Halk şiiri ve divan şiirinin müşterekleri. Gazi Kitabevi.
Kurnaz, C. (2009). Divan edebiyatı ve Türk kimliği. Ayvaz Gökdemir'e Armağan-2. Ötüken Neşriyat, 203-239.
Kurnaz, C. (2010). Vuslat yolculuğu. Turkish Studies, 5 (3), 447-461.
Kurtoğlu, O. (2017). Diyarbakırlı Lebîb divânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü (e-kitap). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55756,lebibdivanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 15.03.2021).
Küçük, S. (2019). Bâkî divânı. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Kürkçüoğlu, M. A. (2003). Mahmûd Nedim Paşa divanı inceleme, transkripsiyonlu metin, sözlük. [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Macit, M. (2017). Nedîm Dîvânı. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları (e-kitap). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56214,nedim-divanipdf.pdf?0 (Erişim Tarihi: 20.02.2021).
Nazik, S. (2012). Bâkî Divanı’nda sevgilinin otorite sahibine teşbihi. Turkish Studies, 7 (3), 1859- 1883.
Özket Ç. İ. (2014). Sıdkî Derviş Mehmed divanı (metin- inceleme) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Ondokuz Mayıs Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Pala, İ. (2002). Ansiklopedik divan şiiri sözlüğü. Leyla ile Mecnun Yayıncılık.
Rashid, A. N. (2019). Sivaslı İzzet Osman Divanı (İnceleme-Metin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Şahin, K. K. (2020). Klasik Türk şiirinde çirkin ve çirkinlik. Ulakbilge Sosyal Bilimler Dergisi, (51), 869-883.
Tanrıbuyurdu, G. (2012). Mu’îdî divan (metin-çeviri) [Yayımlanmamış doktora tezi]. Kocaeli Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tarlan, A. N. (1992). Necâtî Bey divanı. Akçağ Yayınları.
Taştan, E. (2019). Nedim’in şiirlerinde vâsûht tarzı aşkın izleri. Rumelide Dil ve Edebiyat Araştırmaları Dergisi, (16), 445-459.
Tavukçu, O. K. (?). Dede Ömer Ruşenî-hayatı, eserleri, edebî kişiliği ve divanının tenkidli metni. Kültür ve Turizm Bakanlığı Kütüphaneler ve Yayımlar Genel Müdürlüğü (e-kitap). https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10601,dede-omer-rusenipdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 15.03.2021).
Uzun, M. İ. (1993). cân, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, cilt 7, 138-139.
Uzun, S. (2020). Trabzonlu Hazîne-dâr-zâde Âgâh Osman Paşa divanı (inceleme-tenkitli metin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü.
Üzgör, T. (1991). Fehîm-i Kadîm, hayatı, sanatı, divanı ve metnin bugünkü Türkçesi. Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Turan, L. (1999). 19. yüzyıl divan şiirinde yenileşme temayülleri. Atatürk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü Dergisi, (12), 153-161.
Yerdemir, F. (2021). Mehmet Emin Bey’in gazelleri ve bu gazelleri ve bu gazellere yönelik Muallim Naci’nin değerlendirmeleri. Türklük Bilimi Araştırmaları Journal of Turkology Research, (49), 169-188.
Yılmaz, A. (2010). Nûrî hayatı edebî kişiliği divanı ve divanının incelemesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Afyon Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Zülfe, Ö. (2010). Hecrî divanı. Kültür ve Turizm Bakanlığı (e-kitap) https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/10618,hecripdf.pdf?0 (Erişim tarihi: 06.02.2021).

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ