Yabancılara Türkçe Öğretiminde Efsane Türü Metinlerden Hareketle Kültür Aktarımı
Çok kültürlülüğün egemen olduğu son yüzyılda kültürümüzün, bilgi ve becerilerimizin gelişmesi, çağın düşüncesini yakalamamız, ona ayak uydurmamız yahut onun gelişmesine katkıda bulunmamız gibi etkenler yabancı dil öğretiminde kültür olgusunu ve kültürlerarası yaklaşımı zorunlu hâle getirmektedir (Aktaş, 2007: 61). Dil kültür taşıyıcısı olma özelliğiyle sahip olduğu kalıp ifadeler, atasözü ve deyim gibi dil zenginliklerini de kapsamaktadır. Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenen kişi, aynı zamanda Türk kültürünü öğrendiğine göre öğrenme ortamı da Türk kültürünün anlatıldığı, yansıtıldığı bir ortam olmalıdır. Yazınsal (edebî) eserler, yabancı dil öğretim sürecinde kültür aktarımının sağlanması amacına hizmet edebilecek niteliktedir. Herhangi bir dönemde yazılmış olan edebî metinler incelendiğinde, o döneme ait sosyal meselelere, bunların toplum üzerindeki etkilerine ve o döneme dair pek çok bilgiye ulaşmak mümkün olacaktır. Bu noktadan yola çıkan Byram, yabancı dil öğretimi sürecinde kültürü gizli müfredat şeklinde açıklamakta ve “dil öğretimi kültür öğretimidir” demektedir (Byram, 1989: 42). Bu çalışmada, yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde, kültür aktarımı amacıyla efsanelerin kullanılabilirliği ve kültür aktarımını gerçekleştirme durumu saptanmaya çalışılmıştır. Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi sürecinde efsane türünün kullanımına dair yeterli sayıda bilimsel çalışma bulunmamaktadır. Çalışmada, Türkçeyi yabancı dil olarak öğrenenlere efsane metinleri aracılığıyla Türk kültürünü aktarmak amacıyla seçilen 10 adet efsane üzerinden veri toplanmıştır. 7 ana öge ve 9 alt ögeden oluşan “Yabancı Dil Öğretiminde Metinlerde Bulunması Gereken Kültürel Öge ve Alt Ögeler” başlıklı tablo, alanyazın taraması (Okur& Keskin, 2013; Byram vd., 1994) ve Avrupa Birliği Ortak Öneriler Çerçeve Programı’nda (2000; akt. Er, 2006) yer alan sosyo-kültürel unsurlar baz alınarak araştırmacılar tarafından oluşturulmuştur. Efsanelerde bulunan kültürel ögelere dair elde edilen veriler betimsel istatistik yöntemiyle analiz edilmiş ve tabloda yer alan her bir ögeye yönelik frekans değerleri ve yüzdelik dilim değerleri çıkarılmıştır. İncelenen efsanelerde bulunan kültürel ögeler en çoktan en aza doğru şu şekilde sıralanmıştır: Efsanelerde %28,08’lik oranla “toplumsal gelenekler, ritüeller ve folklor” , %26,4’lik oranla “kişiler arası ilişkiler” , %13,6’lık oranla “değerler, inanışlar, tutumlar” , %13,6’lık oranla “coğrafya ve mekân” , %12’lik oranla “günlük yaşam”, %3,2’lik oranla “edebiyat, sanat ve müzik” , %2,4’lük oranla “evrensel kültür unsurları” ögelerinin olduğu belirlenmiştir. Araştırma sonuçlarına göre efsanelerde yer alan kültür unsurları değerlendirildiğindeen fazla“toplumsal gelenekler, ritüeller ve folklor” ögesine ait örneklerin tespit edildiği görülmektedir. Bu durum efsanelerin toplum hayatının bir yansıması olduğunu, yüzyıllar boyu devam eden geleneklerin güçlü bir göstergesi sayılabileceğini, toplumsal inanışların ve buna bağlı ritüellerin insanları ne şekilde etkilediğini göstermeye yetecek nitelikte olduğunu kanıtlamaktadır. İncelenen efsanelerde “evrensel kültür unsurları” ögesine ait örneklerin diğer ögelere oranla en az orana sahip olduğu saptanmıştır. Bu durum efsanelerin yerel bir halk ürünü olduğunu ve ortaya çıktığı bölgeyle sınırlı kaldığını göstermektedir. Efsaneler içerik itibarıyla olağanüstülüklerle dolu büyüleyici bir dünyaya (taş kesilme olayı, Ay’ın bedduası, yılanlarla kurulan dostluk) ve mistik motiflere (keramet sahibi olma, ak sakallı nur yüzlü kişi, Hıdırellez, kırk sayısı, dervişlik kavramı) sahiptir. Bu yönüyle de dikkat çekicidir ve öğrenciler üzerinde ilgi uyandırıcıniteliktedir. İlgi uyandırıcı bir metin türünü ders materyali olarak kullanmanın derse yönelik motivasyonu artıracağı düşünülmektedir. Efsanelerait olduğu topluma dairkültürel kodlar içermektedir, araştırma kapsamında ele alınan tüm efsanelerde Türk kültürüne dair –az ya da çok– bulguya rastlanılmıştır. Bu yönüyle efsanelerin kültür aktarımı için elverişli bir yazınsal tür olduğu söylenebilir. Bu bağlamda bu çalışma, yabancı dil öğreticilerine kültür aktarımı amacıyla efsane türü metinlerden de yararlanılabileceği hususunda rehberlik edecektir.
Evaluation of Cultural Transmission in Legend Genre in Teaching Turkish as a Foreign Language
In the last century, where multiculturalism is dominant, such factors as the development of our culture, knowledge and skills, our catching up with the thought of the era, our keeping up with it or our contributing to its development make the phenomenon of culture and intercultural approach obligatory in foreign language teaching (Aktaş, 2007: 61). A language, which is a bearer of culture, covers such linguistic riches which it possesses as formulaic expressions, proverbs and idioms as well. Considering the fact that a person learning Turkish as a foreign language also learns Turkish culture, the learning environment should be an environment in which Turkish culture is taught and reflected. Literary works possess the characteristic of serving the purpose of achieving cultural transmission in the process of foreign language teaching. When literary texts written in any period are examined, it will be possible to reach plenty of information about a given period, social issues in that period and their effects on the society. Starting from this point, Byram explains culture as secret curriculum in the foreign language teaching process and states that "teaching of language is the teaching of culture" (Byram, 1989: 42). The present study aims determine the availability and the transferability of legends for cultural transmission in the process of teaching Turkish as a foreign language. The study data was collected from 10 legends selected to transfer Turkish culture to individuals learning Turkish as a foreign language. The table entitled "Cultural Elements and Sub-Elements Which Need to Exist in Texts in Foreign Language Teaching" was formed by the researchers based on the literature review (Okur & Keskin, 2013; Byram et al., 1994) and the socio-cultural elements included in the Common European Framework of Reference for Languages (2000; cited by Er, 2006). The obtained data was analyzed via descriptive statistical method and the frequency and the percentage values were calculated for each element. The study results will guide foreign language teachers that legendary type of texts can also be used with the aim of cultural transmission.
___
- Akpınar, M. (2010). Deyim ve atasözlerinin yabancılara Türkçe öğretiminde kullanımı üzerine bir araştırma [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
- Aksan, D. (1977). Her yönüyle dil: Ana çizgileriyle dilbilim I. Türk Dil Kurumu Yayınları.
- Aktaş, T. (2007). Yabancı dil öğretiminde kültürlerarası yaklaşım (Türkiye’de Yabancı Dil Eğitimi Ulusal Kongresinde sunuldu).
- Avrupa Konseyi (Telc çeviri komisyonu). (2012). Diller için Avrupa ortak öneriler çerçevesi (AOÖÇ): Öğrenim, öğretim ve değerlendirme. Frankfurt/Main: telc GmbH.
- Ayhan, M. S. & Arslan, M. (2014). Edebî metin olarak masalların yabancılara Türkçe öğretiminde dilsel ve kişisel becerilerin gelişimine etkisi. Hitit Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 7(2), 543-559.
- Aytekin, Ö. P. (2009). Yabancı dil olarak Türkçe derslerinde kültürlerarası iletişim yetisi kazandırma amaçlı karikatür kullanımı [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Barın, E. (2004). Türk soylulara Türkiye Türkçesinin öğretiminde deyimler ve atasözlerinin önemi. Hacettepe Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 1(2004), 22-26.
- Bölükbaş, F. & Keskin, F. (2010). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde metinlerin kültür aktarımındaki işlevi. Turkish Studies, 5(4), 221-235.
- Bulut, M. (2013). Türkçe eğitimi ve öğretiminde dil ve kültür aktarımı aracı olarak atasözleri ve deyimlerin önemi. Turkish Studies, 8(13), 559-575. http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.5993
- Byram, M. (1989). Cultural studies in foreign language education. Multilingual Matters.
- Byram, M.& Morgan, C. (1994). Teaching and learning language and culture. Multilingual Matters.
- Council of Europe. (2000). A Common European framework of reference for languages: learning, teaching assessment. Cambridge Universite Press.
- Çetinkaya, Y. (2008). Yabancı dil öğretiminde kültürel öğelerin etkisi ve bu öğelerin yabancı dil kitaplarında uygulanış biçimi [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
- Demir, A. (2010). Yabancılara Türkiye Türkçesi öğretiminde kültürlerarası yaklaşımdan hareketle metinlerin incelenmesinde dikkat edilecek noktalar [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
- Dilidüzgün, Ş. (1995). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde yazınsal metinler [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İÜ Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Er, K. O. (2006). The effects of culture in foreign language curriculum. Ankara Üniversitesi Eğitim Bilimleri Dergisi, 39(1), 1-14.
- Erdal, K. (2018). Yabancılara Türkçeyi öğretirken Türkiye’yi öğretmek: Ulutömer Örneği. Uludağ Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 31(Özel Sayı), 81-94.
- Erdem, M. D., Gün, M. & Karateke, B. (2015). İleri seviye için hazırlanan İstanbul yabancılara Türkçe öğretim setinin kültür aktarımı açısından incelenmesi. International Journal of Language Academy, 3(1), 8-17.
- Gökmen, E. (2005). Yabancı dil öğretiminde kültürlerarası iletişimsel edinç. Dil Dergisi,128, 69-78.
- Güler, A. (2001). Toplumsal bilincin oluşumunda Türkçenin gücü ve dilin düşünce boyutu. Türk Yurdu, 21(162),167-170.
- İşcan, A.& Yassıtaş, T. (2018). Yabancı dil olarak Türkçe öğretimi ders kitaplarında kültür aktarımı: Yedi İklim Türkçe Öğretim Seti örneği (B1-B2 düzeyi). Aydın Tömer Dil Dergisi, 3(1), 47-66.
- İşci, C. (2012). Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde kullanılan “Yeni Hitit” ders kitabının dört temel dil becerisi ve kültür açısından incelenmesi [Yüksek lisans tezi]. Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
- Kalfa, M. (2013). Yabancılara Türkçe öğretiminde sözlü kültür unsurlarının kullanımı. Millî Folklor, 25(97), 167- 177.
- Kaplan, M. (2001). Kültür ve dil. Dergâh Yayınları.
- Keskin, F. (2010). Yetişkinlere yönelik yabancı dil olarak Türkçe derslerinde yazınsal metinlerle kültür aktarımı [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Kramsch, C. (1993). Context and culture in language teaching. Oxford University Press.
- Kudat, C. (1996). Yabancı dil öğretiminde yazınsal metinlerin kullanımı. Tömer Dil Dergisi,43, 32- 42.
- Kutlu, A. (2015). Yabancılara Türkçe öğretiminde kültürün araç olarak kullanımı: Gazi yabancılar için Türkçe öğretim seti örneği (B1- B2 seviyesi). K.Ü. Kastamonu Eğitim Dergisi, 23(2), 697-710.
- Melanlıoğlu, D. (2008). Kültür aktarımı açısından Türkçe öğretim programları. Eğitim ve Bilim Dergisi, 33(150), 64-73.
- Mc Kay, S. L. (2003). The cultural basis of teaching English as an international language. TESOL Matters, 13(4), 2.
- Mutlu, H. H.& Set, G. (2020). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kullanılan C1 seviye ders kitaplarındaki kültür unsurlarının incelenmesi (Gazi yabancılar için Türkçe - İstanbul yabancılar için Türkçe). Dil Dergisi, 171(1), 91-108.
- Okur, A.& Keskin, F. (2013). Yabancılara Türkçe öğretiminde kültürel ögelerin aktarımı: İstanbul yabancılar için Türkçe öğretim seti örneği. Turkish Studies,6(2), 1619-1640.
- Ökten, C.& Kavanoz, S. (2014). Yabancı dil olarak Türkçe öğretimini hedefleyen ders kitaplarında kültür aktarımı. Turkish Studies, Volume 9(3), 845-862.
- Özışık, C. (2004). Yabancı dil öğretiminde kültürel farkındalık: New headway ders kitaplarının kültür aktarımı açısından incelenmesi ve değerlendirilmesi [Yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Pehlivan, F. (2007). Yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kültürlerarası etkileşim odaklı yaklaşım uyarınca metin çalışmaları [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Sarıtaş, H.& Akkaya, N. (2015). Kültürlerarası iletişim odaklı yaklaşımın Türkçenin yabancı dil olarak öğretiminde uygulanması ve öğrenci görüşleri. International Journal of Languages Education and Teaching, 1299-1332.
- Şimşek, M.& Dündar, E. (2015). Yabancı dil olarak Türkçe ders kitaplarının kültürel içeriğinin üç çevre modeline göre çözümlenmesi. Turkish Studies, 10(3), 891-906.
- Thanasoulas, D. (2001). Theimportance of teaching culture in the foreign language classroom. Radical Pedagogy, 3(3), 1-25.
- Tüm, G.& Sarkmaz, Ö. (2012). Yabancı dil Türkçe ders kitaplarında kültürel ögelerin yeri. Hacettepe Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 43, 448-459.
- Uyar, Y. (2007). Türkçe öğretiminde kültür aktarımı ve kültürel kimlik geliştirme [Yüksek lisans tezi]. Gazi Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü.
- Uygur, N. (2001). Felsefenin çağrısı. Yapı Kredi Yayınları.
- Ülker, N. (2007). Hitit ders kitapları örneğinde yabancı dil olarak Türkçe öğretiminde kültür aktarımı sürecine çözümleyici ve değerlendirici bir bakış [Yayınlanmamış yüksek lisans tezi]. İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
- Yıldırım, A. & Şimşek, H. (2011). Sosyal bilimlerde nitel araştırma yöntemleri. Seçkin Yayıncılık.
- Yılmaz, F.& Taşkın, M. (2014). Hacivat Karagöz oyunları ile Türkçenin yabancı dil olarak öğretimi ve kültür aktarımı. Akademik Sosyal Araştırmalar Dergisi, 2(5), 270-288.
- Yılmaz, İ.& Şeref, İ. (2013). Araplara Türkçe öğretmek amacıyla hazırlanmış Kaşgarlı Mahmut Türkçe öğretim setinde kültür aktarımı. Turkish Studies, Volume 8/4 Spring,1479-1498