Klasik Türk Edebiyatının Eğlenceli Tipleri I: Kâsebâz

Sanatın içinde bulunduğu toplumun bir yansıması / aynası olduğu, tarihin en eski dönemlerinden beri yadsınamaz bir gerçektir. Hangi sanat alanı söz konusu olursa olsun toplumdaki siyasal, sosyal, kültürel yahut ekonomik durumlar, sanatçının gözünden sanat eserlerine yansımış ve yaşanılan dünya bazen sanatçının hayal gücüyle bazen de değerlendirmesiyle günümüze kadar varlığını sürdürür hâle gelmiştir. Benzer bir durumun Klasik Türk edebiyatında kaleme alınmış birçok manzum ve mensur eserde de görüldüğü vakidir. Şairin yahut müellifin içinde yaşadığı toplumdan esinlenerek ve hayal gücünü katarak oluşturduğu eserler, dönemin yaşantısına ışık tutmakla birlikte devrin medeniyet dairesini de yansıtmaktadır. Seyirlik oyunlar, sözlü grup ve sözsüz grup olmak üzere ikiye ayrılmaktadır. Kâsebâzlar seyirlik oyunların sözsüz grubuna dâhil edilebilecek dönemin bir tür dansçılarıdır. Bir hüner gösterimiyle birleşen dansların en güzel örneğini dans ederken parmaklarının uçlarında çini tabakları fırıl fırıl döndüren kâsebâzlar temsil etmektedir. Çalışmanın amacı, “Klasik Türk edebiyatı” geleneği çerçevesinde şairlerin eserlerinde devrin mesleklerinden, “kâsebâz”ı, nasıl ele aldıklarını ortaya koymaktır. Bu bağlamda XV. yüzyıldan XIX. yüzyıla kadar yayımlanmış yahut lisansüstü tez olarak hazırlanmış divanlar taranarak söz konusu mesleklerle ilgili örnek şiirlere ulaşılmaya çalışıldı. Yapılan tarama, konunun kapsamı gereği divanlar ile sınırlı tutulmuş, cönkler ve mecmualar dâhil edilmemiştir. Tespit edilen örnekler ışığında, şairlerin toplumun bilfiil içinde bulundukları hâlde toplumdan tamamen soyut eserler meydana getiremeyecekleri tespit edildi ve dönemin sanat eserlerinde eğlenceli bir tip olarak nitelendirilebilecek “kâsebâz” tanıtıldı.

Entertaining Types of Classical Turkish Literature I: Kasebaz

It is an undeniable fact since the earliest periods of history that art is a reflection / mirror of the society in which it is located. Regardless of the field of art, the political, social, cultural or economic situations in the society have been reflected in the works of art from the eyes of the artist, and these situations survived until the world we live in today, sometimes with the imagination of the artist and sometimes with his evaluation. It is the case that a similar situation is seen in many poetic and prose works in Classical Turkish literature. The Works created by the poet or the author by being inspired by the society he lives in and by adding his imagination, reflect the civilization circle of the period as well as shedding light on the life of the period. The spectacle plays are divided into two as verbal group and nonverbal group. “Kasebaz”s are a kind of dancers of the period that can be included in the nonverbal group of theatrical plays. The best example of the dances combined with a demonstration of skill is represented by the bowlers who spin the china plates on their fingertips while dancing. The aim of the study is to reveal how poets handled a profession of the period, “kasebaz”, in their works with in the framework of Classical Turkish literature. In this context, it was tried to reach sample poems about “kasebaz” and “kasebaz” profession by scanning the literature in “divan”s published from the XV century to the XIX century or prepared as a graduate thesis. The scan was limited to the “divan”s due to the scope of the subject, “cönk”s and “mecmua”s were not included. In the light of the found examples, it was aimed to show that the poets could not create completely abstract works from the society even though they were actually in the society, and “kasebaz”, which can be described as an entertaining type in the art works of the period, was introduced.

PDF

___

Aksoyak, İ. H. (2006). Gelibolulu Mustafa Âlî divanlar ı. divan ıı. vâridâtüʾl-enîka ııı. lâyıhâtüʾlhakîka ıv. Divan. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/58695,gelibolulu-mustafa-ali-divanipdf.pdf?0
And, M. (1982). Osmanlı şenliklerinde Türk sanatları. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları.
And, M. (2000). 40 gün 40 gece Osmanlı düğünleri, şenlikleri, geçit alayları. Creative Yayıncılık.
And, M. (2019). 16. yüzyılda İstanbul kent-saray-günlük yaşam. Yapı Kredi Yayınları.
Arslan, M. (2008). Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri ı: manzûm sûrnâmeler. Sarayburnu Kitaplığı.
Arslan, M. (2009). Osmanlı saray düğünleri ve şenlikleri ıı: İntizâmî sûrnâmesi. Sarayburnu Kitaplığı.
Erdoğan, M. (2013). Gedizli Kabûlî ve dîvânı. Gediz Belediyesi Kültür Yayınları.
Kırkkılıç, H. A. (2012). Murâdî divanı. Yazma Eserler Kurumu.
Kırkkılıç, H. A. (2015). Murâdî dîvânı inceleme-tenkitli metin. Yazma Eserler Kurumu.
Kocaaslan, M. (2019). Osmanlı haremi’nde geleneksel seyirlik oyunlar. Millî Folklor, 16(124), 136- 146. https://dergipark.org.tr/tr/download/article-file/907528
Kurnaz, C. & Tatçı, M. (2001). Ümmî divan şairleri ve Enverî divanı. Millî Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Mengi, M. (2014). Mesîhî dîvânı. Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
Oener, L. (2019). Bosnalı Aleaddin Sâbit dîvânı’nın tahlili. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Okuyucu, C. (2004). Ereğlili Türâbî divanı, Fatih Üniversitesi Yayınları.
Özkul, Y. (2019). Azmî-zâde Hâletî dîvânı’nın tahlili. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Özmen, V. (2017). Derzizâde Ulvî dîvânı’nın tahlili. [Yayınlanmamış doktora tezi]. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Pakalın, M. Z. (1983). Osmanlı tarih deyimleri ve terimleri sözlüğü, C. II. Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
Sevim, S., Özüdoğru, Ş. & Eğin, M. (1992). Kültürel iletişimde seramiğin yeri (mayolika ve delft seramikleri üzerine araştırma). Kurgu Dergisi. 10, 213-235.
Sungurhan, A. (2017). Beyânî tezkiretü’ş-şu’arâ. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları. https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55835,beyani-tezkiresipdf.pdf?0
Şenödeyici, Ö. (2015). Nâilî divani sözlüğü bağlamlı dizin ve işlevsel sözlük. C. II. Serüven Kitabevi.
Tarlan, A. N. (1968). Zâtî divanı (edisyon kritik ve transkripsiyon) gazeller kısmı: C. I. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Tarlan, A. N. (1970). Zâtî divanı (edisyon kritik ve transkripsiyon) gazeller kısmı: C. II. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Tulum, M. & Tanyeri, M. A. (1977). Nev’î divanı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Zülfe, Ö. (2009). On altıncı yüzyıl şairi Selîkî ve şiirleri. Kültür Bakanlığı Yayınları.

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ