Atasözleri ve Kalıp Sözlere Katkılar (Emirdağ / Burunarkaç Köyü)

Çalışmanın amacı, dar bir bölgede, kullanımdan düşmekte olan somut olmayan kültürel miras ürünlerinin (atasözü ve kalıp sözler) Türk folklor hazinesine kazandırılmasıdır. “Atasözleri ve kalıp sözler”, UNESCO’nun somut olmayan kültürel miras tanımı kapsamında da yer almaktadır. Somut olmayan kültürel mirasın önemli unsurları arasında bulunan deyimler, atasözleri ve kalıp sözlerin, yaşatılmak için olmasa bile, kültür hazinesinde kayıt altına alınması, millî hafızanın korunması bakımından önem taşımaktadır. Derlenen sözlerin, kalıp sözler ve atasözü sözlükleri gibi belli başlı kaynaklarda yer almamaları nedeniyle yazıya geçirilmeleri, çalışmanın özgün yönünü oluşturmaktadır. Bu amaçla, idari bakımdan Afyonkarahisar ilinin Emirdağ ilçesine bağlı Burunarkaç Köyü’nde kullanılan atasözleri ve kalıp sözler derlenmiştir. Verilerin elde edilmesi için nitel araştırma modeline uygun olarak “etnografi yöntemi” kullanılmıştır. Etnografi yöntemiyle, belli bir grubun, topluluğun yaşayışlarını, inançlarını, kültürel değerlerini ortaya koymak amaçlanmaktadır. Bu çalışmada araştırmacı, tam katılımcı gözlemci durumundadır. Araştırmacının yaşantılarından kaynaklanabilecek öznelliklerin ayıklanmasına dikkat edilmiştir. Araştırma verileri, gözlemcinin (Musa Çifci) bizzat kendi yaşadığı, doğal bir üyesi olduğu bölgeden elde edilmiştir; gözlemci, aynı zamanda elde edilen atasözü ve kalıp sözlerin doğal kullanıcısıdır. Çalışmada 20 atasözü, 49 kalıp söz yer almaktadır. Elde edilen materyallerin deyim, atasözü ve kalıp söz olarak tasnif edilmesinde literatür tanımlamalarının yanı sıra uzman görüşüne de başvurulmuştur. Veri listesine dahil edilen sözlerin başka bir söz grubuna ait olmadıkları görüş birliği ile kabul edilmiştir. Derlenen bu materyaller, yapılan alan literatürü taramalarında (atasözü ve kalıp söz sözlükleri) rastlanmayan sözlerden ve oluşmaktadır. Atasözü ve kalıp söz olarak kabul edilip çalışmaya dahil edilen sözler, ayrıca deyim sözlüklerinde de benzerlik taramasına tabi tutulmuştur. Sözlerin yazımında tam fonetik alfabe kullanılmamış, sadece ünlü uzunlukları ve art damak n’leri (ñ), kapalı e (é), ve k>g, t>d değişimleri gösterilmiştir. Listede yer alan atasözlerinin önemli bir kısmı hayatın pratiklerine yönelik iş tutma ve bakış açısı oluşturma ilkelerini tasvir ederek öğütlemektedir: “Su gelene kadar kurbağanın gözü gerilir; suyunu tuzunu ver gıdasını havadan alır; eşeğini döğmeyen paltınını döver” gibi. Bir diğer önemli kısmı ise insanın temel niteliklerini anlatmaktadır: “İnat da bir murattır; kadının bildiğini kadın da bilir.” gibi. Çalışmayı öğütleyen atasözleri dikkatimizi çekmektedir: “Allah iş kaygısı versin, düş kaygısı vermesin; canavar erindiği gece yedi ağıl dolaşır; güneş tembelin (aptalın) üzerine doğar.” Kalıp sözlerin ise önemli bir kısmı belli bir durumun ortak koda dayalı olarak tasvir edilmesini amaçlamaktadır: “Kardaş değil, kara taş; kelp kuyruğunu kanırdı; o değilden sor; yavan yaşık geçinip gidiyoruz.” Tersleme, uyarma, azarlama işlevi görenler de sayıca az değildir: “Ayı mı oynatıyorlar; babanın başını ye; ben onun çobanı mıyım.” Elde edilen atasözü ve kalıp sözlerin yazılı kaynaklarda yer almamakla birlikte, Türkiye’nin başka bölgelerinde de kullanılıyor olabileceği kabul edilmektedir.

Contrubitions to the Proverbs And Formulaic Words (Emirdağ / Burunarkaç Village)

The aim of the study is to bring the intangible cultural heritage products (proverbs and formulaic expressions) which are falling out of use to the Turkish folklore treasure in a narrow region. “Proverbs and formulaic expressions” are included in UNESCO's definition of intangible cultural heritage. It is important for the preservation of national memory that the idioms, proverbs and formulaic expressions that are among the important elements of the intangible cultural heritage are recorded in the cultural treasury, even if they are not resurrected. The fact that the compiled words are not included in the main sources such as formulaic expressions and proverb dictionaries constitutes the original aspect of the study. For this purpose, the proverbs and formulaic expressions used in Burunarkaç Village of Emirdağ district of Afyonkarahisar province were compiled. In order to obtain the data, “ethnography method” was used in accordance with the qualitative research model. In the ethnography method, a particular group, community lives, beliefs, cultural values are aimed to be revealed. In this study, the researcher is a full participant observer. Attention has been paid to the elimination of subjectivity that may arise from the researcher's experiences. The research data were obtained from the region where the observer (Musa Çifci) himself was a native member. The observer is also the native user of the proverb and formulaic expressions obtained. There are 20 proverbs and 49 formulaic expressions in the study. In order to classify the obtained materials as idioms, proverbs and formulaic expressions, expert opinions were also used in addition to literature definitions. It was agreed that the words included in the data list do not belong to any other group. These compiled materials consist of words that are not found in the literature surveys (proverbs, idioms and formulaic expressions dictionaries).The words that were accepted as the proverb and formulaic expressions were also subjected to similarity search in proverb, idiom and formulaic expressions dictionaries. Full phonetic alphabet was not used in the writing of the words, only vowel lengths and velar n’s (ñ), closed e (é), and k> g, t> d variations are shown. A large number of proverbs in the list give advice by describing the principles of doing deeds and creating a perspective for life's practices such as “Su gelene kadar kurbağanın gözü gerilir.”, which could be literally translated as “The frog's eye is stretched until the water comes.” Another important part describe the basic qualities of man: “İnat da bir murattır (Persistence is a wish.)” Proverbs that preach people the importance of working are also important: “güneş tembelin (aptalın) üzerine doğar (the sun rises on lazybones).” A significant part of the aim to describe a particular situation based on common code: “kardaş değil, kara taş (not a brother, blackstone).” Those which express rebuffing are also common: “Ben onun çobanı mıyım? (am I the shepherd of him/her?). Although the proverbs and formulaic expressions obtained for this study are not recorded in written sources, it is accepted that they might be in use in other regions of Turkey as well.

PDF

___

Aksan, D. (1995). Her Yönüyle Dil – Ana Çizgileriyle Dilbilim. Türk Dil Kurumu Yayınları.
Aksan, D. (1996). Türkçenin Söz Varlığı. Engin Yayınevi.
Aksoy, Ö. A. (1984). Ataözleri ve Deyimler Sözlüğü 3 – Dizin ve Kaynakça. Türk Dil Kurumu.
Akyalçın, N. (2012). Türkçemizin İncileri - Atasözlerimiz. Eğiten Kitap.
Akyalçın, N. (2013). Son Dönemde Atasözleri Ve Deyimler Üzerine Yapılmış Çalışmalardan İkisi Üzerine Bir Değerlendime, Ramazan Gülendam” Adlı Yazı Üzerine Açıklama. Dil Dergisi, 94-113.
Alali, F., & Schmitt, N. (2012). Teaching Formulaic Sequences: The Same as or Different From Teaching Single Words? TESOL Journal 3 (2), 153-180.
Aliyeva, M. (2001). Ahıska Türklerinin Ağzında Atasözleri. Türk Dünyası Dil ve Edebiyat Dergisi, Sayı: 12(2), 585-590.
Altaylı, S. (2010). Atasözü ve Deyimler Arasındaki Farklar. Karadeniz Araştırmaları Sayı: 25, 125-134.
Altun, M. (2004). Türk Atasözleri Üzerine Sentaktik Bir İnceleme. Akademik Araştırmalar Dergisi, (Journal of Academic Studies), Mayıs-Temmuz, Yıl: 6(21), 79-91.
Alvesson, M. (2003). Methodology For Close Up Studies – Struggling With Closeness And Closure. Higher Education 46: 167–193., 167–193.
Aydın, İ., Katırcıoğlu, N., & Karaca, A. (2017). 5 ve 6. Sınıf Öğrencilerinin Deyim ve Atasözlerini Algılama Düzeyi Üzerine. International Journal of Language Academy. Volume 5(6), 57- 75.
Aydın, S. (2013). Kültürel Bir Miras Olarak Atasözlerinin Kullanımı Üzerine Türkçe Öğretmenlerinin Görüşleri. Cyprus International University, Folklor/Edebiyat, 19(75), 173-192.
Baş, B. (2002). Türkçe Temel Dil Becerilerinin Öğretiminde Atasözlerinin Kullanımı. Pamukkale Üniversitesi Eğitim Fakültesi Dergisi, 2(12), 60-68.
Baş, B. (2011). Söz Varlığı İle İlgili Çalışmalarda Kullanılacak Ölçütler. TÜBAR-XXIX, 27-61.
Başbakanlık Arşivleri Daire Başkanlığı. (1714). 69 Numaralı Şikâyet Defteri. Vakıflar Genel Müdürlüğü Kültür ve Tescil Daire Başkanlığı.
Bulut, M. (2013). Türkçe Eğitimi Ve Öğretiminde Dil Ve Kültür Aktarımı Aracı Olarak Atasözleri Ve Deyimlerin Önemi. Turkish Studies, Volume 8(13),(559-575).
Bulut, S. (2012). Anadolu Ağızlarında Kullanılan Kalıp Sözler Ve Bu Kalıp Sözlerin Kullanım Özellikleri. Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7(4), 1117-1155.
Celce-Murcia, M., Zoltan, D., & Thurrel, S. (tarih yok). Communicative Competence: A Pedagogically Motivated Model with Content Specifications. Issues in Applied Linguistics, 6 (2), 5-35.
Çifci, M., & Sezer, Ö. (2017). Derleme Sözlüğüne Katkılar (Emirdağ / Burunarkaç Köyü). Turkish Studies,Volume 12(15), 211-232.
Çotuksöken, Y. (2004). İlköğretim 1 Deyimler Sözlüğü. Toroslu Kitaplığı.
Elçin, Ş. (1998). Halk Edebiyatına Giriş. Akçağ Yayınları, 5. Baskı.
Erenoğlu, D. (2007). Güvâhî’den Günümüze Atasözleri Ve Deyimler. Turkish Studies Volume 2(4), 1150-1167.
Ersoy, H. Y. (2011). Başkurt Türkçesinde Kalıp Sözler. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, Sayı: 30, 1-54.
Fingon, J., & Jimenez, C. (2017). "Cat Got Your Tongue?”; Using English Idioms to Boost Vocabulary Development. The Calıfornıa Reader, 51(1), 17-29.
Gökdayı, H. (2008). Türkçede Kalıp Sözler. Bilig, Kış, (44), 89-110.
Gülüm, K. (2009). Coğrafya Öğretiminde Kullanılabilecek Doğa İçin Söylenmiş Türk ve Türkmen (Türkmenistan) Atasözleri Üzerine Bir Araştırma. Mehmet Akif Ersoy Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 1(1), 51-58.
Gümüşatam, G. (2012). Deyim Bilimi Işığında Deyim Kavramı. The Journal Of Academic Social Science Studies, 5(7), December, 357-364.
Hatiboğlu, V. (1964). Atasözleri ve Deyimler. Türk Dili, (13)152, 468-471.
http://www.emirdag.com.tr/index.php/ahmet-urfal/5960-boynuyogunlu-oymag. (tarih yok). 04 02, 2018 tarihinde alındı
https://ich.unesco.org/en/what-is-intangible-heritage-00003. (tarih yok). Erişim: 04 02, 2019.
İbrahim, N. (2014). Vrapçişte (Makedonya) Türk Atasözleri. TÜRÜK, Dil, Edebiyat ve Halkbilimi Araştırmaları Dergisi, 2(3), 32-45.
İlhan, N. (2017). Dil Öğretiminde Kalıp Sözlerin, Şiirin Önemi/Etkisi. Turkish Studies, 12(22), 401-412.
Kecskes, I. (2016). Deliberate Creativity and Formulaic Language Use. A. C. Eds.Keith Allan içinde, Pragmemes and Theories of Language Use (s. 3-20). Springer.
Li, E., & Hew, H. (2017). Better Learning of Chinese Idioms through Storytelling: Current Trend of Multimedia Storytelling. The Electronic Journal of e-Learning 15(5), 455-466.
Mindivanlı, E., Küçük, B., & Aktaş, E. (2012). Sosyal Bilgiler Dersinde Değerlerin Aktarımında Atasözleri Ve Deyimlerin Kullanımı. Eğitim ve Öğretim Araştırmaları Dergisi, 1(3), 93- 101.
Oğuz, Ö. (2009). Somut Olmayan Kültürel Miras ve Kültürel İfade Çeşitliliği. Milli Folklor 21(82), 6-12.
Özdemir, C. (2015). Bir Kültür Unsuru Olarak Âşık Edebiyatında Kalıp Sözler. Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, 8(38), 286-294.
Parlatır, İ. (2008). Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I – Atasözleri. Yargı Yayınevi.
Patton, M. Q. (2014). Nitel Araştırma ve Değerlendirme Yöntemleri. Pegem Akademi.
Philip, G. (2007). ‘Idioms’ To appear in K. Malmkjaer (ed), The Linguistics Encyclopedia, 3rd edition. Routledge.
Ramonda, K. (2016). Bone of Contention: Teacher Beliefs on the Pedagogical Value of English Idioms for Second Language Learners. Reading Matrix: An International Online Journal, September, 16(2), 131-143.
Richards, J., & Schmidt, R. (2002). Longman Dictionary of Language Teaching & Applied Linguistics. London: Pearson Education Limited.
Rogers, J., Brizzard, C., Daulton, F., Florescu, C., Maclean, I., Mimura, K., Shimadaf, Y. (2014). A Methodology For Identification Of The Formulaic Language Most Representative Of High-Frequency Collocations. Vocabulary Learning and Instruction 3 (1), 51-65.
Saban, A., & Ersoy, A. (2016). Eğitimde Nitel Araştırma Desenleri. Anı Yayıncılık.
Sakaoğlu, S. (2001). Atasözleri İçin Yeni Bir Kaynak: Örnek Dil Cümleleri. I. Uluslararası Atatürk ve Türk Kültürü Sempozyumu Bildirileri. http://ekitap.kulturturizm.gov.tr/TR78673/atasozleri; Erişim: 22.01.2019.
Sakaoğlu, S. (2008). Türk Dünyası Masallarının Başlangıç Kalıp Sözlerinden ‘Bir Varmış Bir Yokmuş’ Üzerine Karşılaştırmalı Bir Deneme. 38. ICANAS Uluslararası Asya ve Kuzey Afrika Çalışmaları Kongresi 10-15 Eylül 2007 Ankara, (s. 1351- 1364).
Schmitt, N. (2017). Vocabulary: Principlers and Practice. English Teaching Professional, Issue 109, March, 4-6.
Sinan, A. T. (2000). Türk Atasözlerinde Geçen Deyimler. Millî Folklor, 13(51), 136-140.
Soehn, J.-P. (2006). On Idiom Parts and their Contexts. Linguistik online 27, 2(06), 11-28.
Stahl, B., & Van Lancker Sidtis, D. (2015). Tapping into neural resources of communication: formulaic language in aphasia therapy. Frontiers in Psychology, Vol. 6, October, Article 1526, 1-4.
Şahbaz, N. K. (2012). Atasözleriyle Okuma-Yazma Öğretimi Üzerine Bir Çözümleme. Mustafa Kemal Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 9(17), 245-258.
Taki, S., & Soghady, M. (2013). The Role of L1 in L2 Idiom Comprehension. Journal of Language Teaching and Research, 4(4), 824-833.
Tan, N. (2013). Atasözü Deyim Ayrımında Daha Sağlam Adımlara Doğru: Türkiye Türkçesinde Yeni Bir Atasözü ve Deyimler Sözlüğü. Türk Dili, CIV(733), 71-77.
Temizyürek, F., & Shirazi, F. (2018). Fars Dillilere Yabancı Dil Olarak Türkçe Öğretiminde Atasözleri ve Deyimlerin Yeri. International Journal of Language Academy, 6(1), 337- 352.
Tepeli, Y., & Arıcı, A. (2012). Lise Öğrencilerinin Atasözlerini Kavrama Düzeyleri Üzerine Nitel Bir Araştırma. Eğitim Bilimleri Araştırmaları Dergisi, 2(2), 223-236.
Torun, Y. (2004). Dokuztekne Köyü’nden Derlenen Atasözleri Ve Deyimler Üzerine Bir İnceleme. Çukurova Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 13(1), 185-192.
Türkay, C. (2001). Başbakanlık Arşiv Belgelerine Göre Osmanlı İmparatorluğu’nda Oymak, Aşiret ve Cemaatlar. İşaret Yayınları.
Türkmen, Ö. (2017). Emirdağ Ağzında Atasözü ve Deyimler. Emirdağ Belediyesi KültürYayını.
Uçar, A. (2005). Anket: Üniversite Öğrenciler ve Atasözleri. Millî Folklor, 17(67), 63-69.
Wood, D. (2015). Fundamentals of Formulaic Language – An Intruduction. Bloomsburry Publishing.
Wright, J. (2002). Idioms Organiser Organised by metaphor, topic and key Word. Publisher/Global ELT: Christopher Wenger.
Yalçın, S., & Çalışır, R. (2012). Elazığ Ağzında Görülen Deyimler Üzerine Bir Değerlendirme. TEKE Dergisi, Sayı: 1(3), 136-157.
Yıldız, F. U. (2017). Yabancı Dil Olarak Türkçede Kalıp Söz Edinci. International Journal of Language Academy,Türkçenin Eğitimi-Öğretimi Özel Sayısı, 5(2), 129-140.
Akyalçın, N. (2012), Türkçemizin İncileri Atasözlerimiz – Tanıklı Sözlük, Eğiten Kitap, Ankara.(NATİAS)
Çotuksöken, Yusuf (2004), İlköğretim 1 Deyimler Sözlüğü, Toroslu Kitaplığı, İstanbul.(YÇİDS)
Gökdayı, Hürriyet (2015), Türkçede Kalıp Sözler, Kriter, İstanbul, 2. Baskı.(HGTKS)
Millî Kütüphane Başkanlığı (2001), Türk Atasözleri ve Deyimleri I, MEB Yayınları, Ankara.(MKTAD I)
Millî Kütüphane Başkanlığı (2001), Türk Atasözleri ve Deyimleri II, MEB Yayınları, Ankara.(MKTAD II)
Parlatır, İsmail (2008), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü I – Atasözleri, Yargı Yayınevi, Ankara.(İPDAS I)
Parlatır, İsmail (2008), Atasözleri ve Deyimler Sözlüğü II – Deyimler, Yargı Yayınevi, Ankara. (İPDAS II)
Sinan, A. Turan (2015), Türkçenin Deyim Varlığı, Kesit Yayınları, İstanbul.(ATSTDV)
TDK (2019), Türkiye Türkçesi Ağızları Sözlüğü, sozluk.gov.tr, Erişim: 24.07.2019.(TTAS)
TDK (2004), Bölge Ağızlarında Atasözleri ve Deyimler, Ankara.(BAAD)
Türkmen, Özcan (2017), Emirdağ Ağzında Atasözü ve Deyimler, Emirdağ Belediyesi Kültür Yayını, Ankara.(TÜRKMEN)
Yurtbaşı, Metin (2013), Sınıflandırılmış Atasözleri Sözlüğü, ex-cel-lencePublishing, İstanbul.(MYSAS)
Yurtbaşı, Metin (2013), Sınıflandırılmış Deyimler Sözlüğü, ex-cel-lencepublishing, İstanbul, 3. Baskı.(MYSDS)

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ