Amel’in Bir Mûsikî Unsuru Olarak Divan Şiirinde Kullanımı

Divan şairinin şiirini inşa ederken seçtiği kelimeler, içinde yaşadığı toplum hayatının ve kendi dünyasının hissî ve fikrî gerçekliğine bağlı olarak şekillenir. Birden fazla mana ihtiva eden bu kelimeler çeşitli söz sanatlarının da yardımıyla zengin bir çağrışım alanı yaratarak şaire geniş bir ifade imkânı sağlamaktadır. Amel de bu kelimelerden biridir. Aslî anlamı itibariyle iş, icra, mahsul, ilgilenmek, hareket etmek, meşgul olmak manalarına gelen Arapça amel kelimesi dinî literatürde ise kulların dünya hayatında şeriatın gereğine uygun olarak sergilediği, neticesinde ceza yahut mükâfat bulunan fiillerinin adıdır. Amel, bütün bu manalarının ötesinde aynı zamanda mûsikîye ait bir terimdir. Ancak amel kelimesinin lügatlerde bir mûsikî terimi olarak bulunmadığı yalnızca bahsi geçen anlamlarıyla yer aldığı görülmektedir. Hakkında mûsikî nazariyatına ait kaynaklarda dahi sınırlı bilgiler bulunan amel, ilk olarak XIII. yy’da görülen ve XVI. yy’ın ikinci yarısı ile birlikte örneklerinin azalmaya başladığı bir mûsikî formunun adıdır. Bununla birlikte amel kelimesi yine bir mûsikî terimi olarak darb-ı Türkî de denilen 14 zamanlı üç vuruşlu bir usuldür. Bu çalışmada, 14-19. yy’lar arasında yazılmış 100’ü aşkın divanda amel’in mûsikîye ait bir kavram olarak kullanıldığı beyitler tespit edilmiş ve bu beyitlerde amelin diğer kelimelerle kurduğu anlam ilgisi ortaya konulmaya çalışılmıştır. Böylece amel kelimesinin klasik şiirin çok katmanlı anlam dünyası içerisine gizlenmiş olan bu manası divan şiiri okurunun dikkatine sunulmuş, beyitleri oluşturan her bir kelimenin üzerinde incelikle durulması gerektiği vurgulanmaya çalışılmıştır.

The Use of Amel as a Musical Element in Divan Poetry

The words chosen by the Divan poet while constructing his poetry are shaped depending on both his emotional and intellectual realities and the realities of the society he lives in. These words, which contain more than one meaning, create a rich connotation area with the help of various figures of speech and provide a wide expression opportunity to the poet. Amel is one of these words. While the Arabic Word amel which originally means deed/work, execution, product, to care, to act, to be busy, it is also man’s worldly actions resulting in punishment or reward in the other world under the requirements of the Shari'ah in religious terminology. Amel, beyond all these meanings, is also a musical term. However, the word amel is not included as a musical term in dictionaries. Amel, about which there is limited information in the sources on the theory of music, is the name of a musical form. In addition, amel as a musical term is also a 14-time measure method and three stroke called darb-ı Türkî. In this study, after analysing more than a hundred divans having been written including the couplets amel was used as a musical concept, it was revealed that there is a relationship of the meaning of amel and other words in these poems. As a result, the meaning of amel hidden within the multi-layered world of meaning of the classical poem was introduced to the reader, it has been tried to emphasize that each word that composes the couplets should be carefully emphasized.

PDF

___

Acar, B. (2020). Konya büyükşehir belediyesi koyunoğlu müzesi ve kütüphanesi’ndeki 13215 numaralı güfte mecmuası ve 14717 numaralı şiir mecmuasının “mecmuaların sistematik tasnifi projesi”ne (MESTAP) göre tasnifi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Necmettin Erbakan Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Akhan, K. K. (2021). Ebubekir ağa güfte mecmuası: Türkçe güfteler (inceleme-transkripsiyonlu metin) [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Mimar Sinan Güzel Sanatlar Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Aras, İ. (2018). Hazîne-i enderûn-ı hümâyûn’dan es-seyyîd mîr Mehmed izzet’in hayatı ve güfte mecmuası’nın incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Gümüşhane Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Bardakçı, M. (1986). Maragalı Abdülkadir. Pan Yayınları.
Behar, C. (2015). Osmanlı/Türk musikisinin kısa tarihi. Yapı Kredi Yayınları.
Behar, C. (2020). Orada bir musıki var uzakta-XVI. yüzyıl İstanbulu’nda Osmanlı/Türk musıki geleneğinin oluşumu. Yapı Kredi Yayınları.
Çavuşoğlu, M. (1982). Helâkî dîvan, tenkidli basım. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Çeltik, H. (1998). Ömer Ferit kam ve âsâr-ı edebiye tetkikatı. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Dankoff, R., Kahraman, S. A. & Dağlı, Y. (2006). Evliyâ Çelebi seyahatnâmesi. 4. Kitap. Yapı Kredi Yayınları.
Ekici, S. (2013). Geleneksel Harput müziğinde kullanılan makamlar, Kültür Evreni Dergisi, (17), 156-168.
Elçin, Ş. (2000). Ali Ufkî, mecmûa-i sâz ü söz. Kültür Bakanlığı Yayınları.
Ergin, M. (1980). Kadı Burhaneddin divanı. İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Yayınları.
Gazimihal, M. R. (1961). Musiki sözlüğü. Milli Eğitim Basımevi. http://www.tebdiz.com
İpekten, H. (1970). Nâ’ilî-i Kadîm divânı. Millî Eğitim Basımevi.
İpşirli, M. (2000). İmza. TDV İslam Ansiklopedisi, 22, 252-255.
Kanari M. (1998). Büyük sözlük Farsça-Türkçe. Birim Yayıncılık.
Kanar, M. (2009). Arapça-Türkçe sözlük. Say Yayınları.
Karadeniz, E. (2013). Türk mûsikîsinin nazariye ve esasları. Türkiye İş Bankası Kültür Yayınları.
Karagöz, İ. (2015). Dinî kavramlar sözlüğü. DİB Yayınları.
Kaya, B.A. (2017). Azmizâde hâletî dîvânı. Erişim Adresi: https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/56159,azmizade-haleti-divanipdf.pdf?0
Kaygısız, Ö. F. (2019). Kazasker mustafa izzet efendi ve güfte mecmuası: inceleme-metin [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Uludağ Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Konya, H. (2013). XIX. yy’da yazılmış olan vâsıf bey’in güfte mecmuasının incelenmesi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Kurnaz, C. (2007). Ahmet Talât onay, açıklamalı divan şiiri sözlüğü. Birleşik Yayınları.
Küçük, S. (2011). Bâkî dîvânı tenkitli basım. TDK Yayınları.
Özbek, M. (2014). Türk halk müziği el kitabı I terim sözlüğü. AKM Yayınları.
Özcan, N. (1988). Abdülkâdir-i Merâgî. TDV İslâm Ansiklopedisi, 1, 242-244.
Özkan, İ. H. (2010). Türk mûsıkîsi nazariyatı ve usûlleri kudüm velveleleri. Ötüken Yayıncılık.
Öztuna, Y. (2006). Türk mûsikîsi ansiklopedik sözlüğü. Orient Yayınları.
Pekşen, A. (2002). Zeynü’l-elhân isimli eserin metin ve sözlük çalışması Ladikli Mehmed çelebi [Yayımlanmamış yüksek lisans tezi] İstanbul Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Redhouse, J. W. (2006). Turkish and english lexicon (3. Baskı). Çağrı Yayınları.
Şemseddin Sami. (1999). Kâmûs-ı Türkî. Çağrı Yayınları.
Sözer, V. (2005). Müzik ansiklopedik sözlük. Remzi Kitabevi.
Tanrıkorur, C. (2005). Osmanlı dönemi Türk mûsikîsi. Dergâh Yayınları.
Tarlan, A. N. (1992). Necatî beg divanı. Akçağ Yayınları.
Tekin, H. (1999). Ladikli Mehmet çelebi ve er-risâletü’l-fethiyye’si [Yayımlanmamış doktora tezi] Niğde Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Tura, Y. (1985). Türk musikisi formları-eski formlar. Kaynaklar, (4), 59-62.
Tura, Y. (2001). Kantemiroğlu kitâbu ilmi’l-mûsikî alâ vechi’l-hurûfât (tıpkıbasım-çeviriyazıçeviri-notlar). C I. Yapı Kredi Yayınları.
Tura, Y. (2006). Nâsır Abdülbâkî Dede, Tedkîk ü Tahkîk. Pan Yayıncılık.
Uslu, R. (2007). Fâtih sultan Mehmed döneminde mûsikî ve şems-i rûmî’nin mecmûa-i güfte’si. İstanbul Fetih Cemiyeti Yayınları.
Uslu, R. (2010). Amel, XV. yüzyıl form ve usûlü, Abdülkadir Meragi’nin Türkçe ameli, Musikişinas, (11), BÜTMK Yay., s. 177-206.
Uslu, R. (2015). Selçuklu topraklarında müzik (hoca Ahmed Yesevî’den Hz. Mevlâna’ya). Konya Valiliği İl Kültür ve Turizm Müdürlüğü Yayınları.
Uygun, M. N. (1996). Safiyyuddîn Abdulmu’min Urmevî ve kitâbu’l-edvârı [Yayımlanmamış doktora tezi] Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Uysal, B. (2021). Hâfız Mustafa dûrbînî-zâde’nin güfte mecmuası (İAEK Şevket rado yazmaları, SR 078) [ Yayımlanmamış yüksek lisans tezi]. Düzce Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü.
Yavuz, K., & Yavuz, O. (2016). Muhibbî dîvânı bütün şiirleri (inceleme-tenkitli metin), C I-II. Türkiye Yazma Eserler Kurumu Başkanlığı Yayınları

Turkish Studies - Language and Literature-Cover

ISSN: 2667-5641
Yayın Aralığı: Yılda 4 Sayı
Başlangıç: 2006
Yayıncı: ASOS Eğitim Bilişim Danışmanlık Otomasyon Yayıncılık Reklam Sanayi ve Ticaret LTD ŞTİ