YAPI BAKIMINDAN TÜMCE TÜRLERİ VE YAN TÜMCE

Dilde yargı birimleri olarak bilinen tümceler öğelerinin yerleri bakımından dilden dile farklı kurulsalar da, bu kuruluş içerisinde yer alan öğeleri bakımından benzerdirler. Bu nedenle her dilde tümcelerin tanımı, işlev ve görevleri aynıdır. Bu aynılıktan dolayı tümce sınıflandırmaları ve çözümlemelerinde göz önüne alınan kıstaslar bütün dillerdeki tümcelere uygulanabilecek evrensel bir nitelik kazanmaktadır. Dilledeki bu genel, evrensel özellikler tümce çözümlemelerinde belirli yöntemlerin ortaya çıkmasını ve kuramsallaşmasını sağlamıştır. Naom Çomsky'nin 'Üretici Dönüşümsel Dilbilgisi Kuramı' tümcenin ve diğer dilbilgisel kategorilerin bütün dillerde benzer olma özelliğine, evrenselliğine dayanmaktadır. Türkçede tümce konusu üzerine bugüne kadar epeyce önemli çalışma yapılmıştır. Bu çalışmaların çoğu, tümce türleri ve tümcenin sentaktik düzeniyle ilgili olmakla birlikte bazıları Türkçenin genel gramerini ele almış ve tümceye de yer vermişlerdir. Çalışmaların çokluğuna rağmen Türkçedeki tümce konusu bütün yönleriyle henüz tam bir açıklığa kavuşturulamamıştır. Özellikle yapı bakımından tümceler ve bu alanı oluşturan terimler üzerinde tam bir birlik sağlanamamıştır. Bu alanın en tartışmalı konuları eylemsilerle kurulu yan tümcelerin durumu, basit ve birleşik tümceler, sıralı tümce ya da tümce üstü birimlerdir. Bu konularda hâlâ devam etmekte olan görüş ayrılıklarına rağmen, bu çalışmada, yapı bakımından tümceler üzerine bugüne kadar söylenmiş olanlardan yola çıkılarak tümce yapısı konusunda toplu bir değerlendirme yapılmaya çalışılmıştır. Karşıt görüşlere ve çelişkili açıklamalara rağmen konuyla ilgili yaygın kabul gören fikirler ön plana çıkarılmış, daha yaygın kullanılan terimler esas alınmıştır

SENTENCE TYPES AND SUBORDINATE CLAUSE IN TERMS OF STRUCTURE

Sentence in the language known as judicial units in terms of the location of the item is founded as discrete from language to language, they are similar in terms of the elements of these organizations. Therefore, each of the sentences in the language definition, functions and duties are the same. Due to this fact and sentence classification criteria taken into account in the analysis can be applied to sentences in all languages is becoming a universal character. In the language of this general, universal properties of specific methods of sentence analysis has led to the emergence and of theoretical. Noam Chomsky's “Manufacturer Transformational Grammar Theory” of sentences and other grammatical categories are similar in all languages of the property, is based on universality. Many studies have been made on the topic sentence in Turkish so far. Although a substantial part of these studies is related to the types of sentence and syntactic order of sentence, some of them handle general grammar of Turkish and give place to the sentence. Despite the multitude of studies, all aspects of the subject in Turkish sentence have not been clarified yet. Especially sentences in terms of structure and on terms that form this area have not provided a complete unity. The most controversial issues of this area are the status of the subordinate clause installed with verbals, simple and compound sentences, sequential sentence and top units of sentences. Taking into account the differences of opinion that is stil ongoing in these issues, in this study, the sentences in terms of structure on the basis of what has been said until now, a collective assessment about sentence structure has been studied. Despite opposing views and conflicting statements, widely

PDF

___

ABASIYANIK, Sait Faik, Medar-ı Maişet Motoru, İş Bankası yay., İstanbul 2014.
AKÇATAŞ, Ahmet, “Türkiye Türkçesinde Yapı, İşlev ve Anlam İlişkileri Açısından Cümle Grupları ve Cümle Türleri Üzerine Bir Deneme-II”, TDAY-Belleten, Ankara 2007-II, s. 7- 13.
ADIVAR, Halide Edip, Me’vut Hüküm, Atlas yay., İstanbul 1968.
AKSAN, Doğan, Her Yönüyle Dil-Ana Çizgileriyle Dilbilim-,TDK Yay., Ankara 1998.
ARPAD, Burhan, Alnımdaki Bıçak Yarası, Doğan Kitabevi, İstanbul 1968.
ATABAY, Neşe- ÇAM, Ayfer-ÖZEL, Sevgi, Türkiye Türkçesinin Sözdizimi, TDK Yay., Ankara 1981.
AYAN, Ekrem, “Kazak Türkçesi ve Türkiye Türkçesinde Birleşik Cümle Yapılarının Karşılaştırılması”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 6/1 Winter 2011, p. 645-651.
AYDIN, İlker; “Türkçede Yan Tümce Türleri ve İşlevleri”, Ankara Üniversitesi Dil Dergisi S. 126, Ankara 2005, s.29-55.
BAHADIROĞLU, Yavuz, Şirpençe, Nesil Yay., İstanbul 2011.
BANGUOĞLU, Tahsin, Türkçenin Grameri, TDK Yay., Ankara 1990.
BAŞKAN, Özcan, “Dilbilimde Yoz-Yorum İşlemi” , TDAY-Belleten, TDK Yay, Ankara 1976, s. 65-80.
BAYATLI, Yahya Kemal, Kendi Gök Kubbemiz, Yapı Kredi yay., İstanbul 2003.
BİLGEGİL, M. Kaya, Türkçe Dilbilgisi, İstanbul 1964.
BOZKURT, Fuat, Türkiye Türkçesi, Hatiboğlu Yay., Ankara 2000.
lgisi, Remzi Kitabevi, İstanbul 1993.
EKER, Süer, Çağdaş Türk Dili, Grafiker Yay., Ankara 2003.
SELLA, Eleni – MAVROPOULOU, Maria, “Türk Dilinde Ortaçlar – Yunan Dilinde İlgi Yantümceleri: Türkçe’de Parasentemler, Yunanca’da Sentagmlar”, Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 Winter 2012, p.1835-1861.
EMRE, Ahmet Cevat, Türk Dilbilgisi, Cumhuriyet Mat., İstanbul 1945.
ERGİN, Muharrem, Türk Dil Bilgisi, Boğaziçi Yay., İstanbul 1985.
GENCAN, Tahir Nejat; Dilbilgisi, TDK yay., Ankara 1971.
GÖĞÜŞ, Beşir, “Türkçede Cümlemsilerin Kuruluşu ve Temel Cümleciğe Bağlanma Şekilleri”, TDAY-Belleten, TDK Yay., Ankara 1968, s. 89-142.
GÜLENSOY, Tuncer, Türkçe Ders Notları II, Elazığ 1985.
_________________, Türkçe El Kitabı, Bizim Gençlik Yay., Kayseri 1994.
GÜNTEKİN, Reşat Nuri, Çalıkuşu, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2007.
GÜRPINAR, Hüseyin Rahmi, Gulyabani, Özgür Yay., İstanbul 2007.
HARTMANN, R. R. K.-STORK, F. C., Dictionary of Language and Linguistics, New YorkToronto 1972, s. 208.
HATİBOĞLU, Vecihe, Türkçenin Sözdizimi, DTCF Yay., Ankara 1982.
KANSU, Ceyhun Atıf, Balım Kız Dalım Oğul, Bilgi Yay., Ankara 2005.
KARAHAN, Leyla, Türkçede Söz Dizimi –Cümle Tahlilleri-, Akçağ Yay., Ankara 1993.
KARAOSMANOĞLU, Yakup Kadri, Zoraki Diplomat, İletişim Yay., İstanbul 1984.
KARAÖRS, Metin, Türkçenin Sözdizimi ve Cümle Tatlilleri, Kayseri 1993.
KESKİN, Raşit, Türkçe Dilbilgisi-Kelime ve Cümle Tahlilleri-, Konya 2003.
KOÇ, Nurettin, Yeni Dilbilgisi, 3. Bas., İnkılap Yay., İstanbul 1996.
KORKMAZ, Zeynep, Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yay., Ankara 1992.
KORKMAZ, Zeynep-ERCİLASUN, Ahmet Bican-AKALIN, Mehmet-GÜLENSOY, TuncerZÜLFİKAR, Hamza-PARLATIR, İsmail-BİRİNCİ, Necat, Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, YÖK Mat., Ankara 1990.
KUDRET, Cevdet, Türk Edebiyatında Hikâye ve Roman, İnkılap Kitabevi, İstanbul 2009.
MEMMEDOĞLU, Alaeddin, “Türk Dilinde Girişik Birleşik Cümle Meselesi”, 3. Uluslar Arası Türk Dil Kurultayı, TDK Yay., Ankara 1999, s. 745-768.
,“Türkiye Türkçesinde Karışık Türlü Bağımlı Birleşik Cümle”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring 2009, s. 1500-1540.
NESİN, Aziz, Bir Sürgünün Anıları, Nesin Yay., İstanbul 2005.
ÖZKAN, Mustafa-SEVİNÇLİ, Veysi, Türkiye Türkçesi Söz Dizimi, İstanbul 2008.
DENİZ YILMAZ, Özlem, Türkiye Türkçesinde Eylemsi, TDK Yay., Ankara, 2009.
PAÇACIOĞLU, Burhan; Türk Dili Dersleri, Cumhuriyet Üniversitesi Yay., Sivas 1987.
PALA, İskender, Babil’de Ölüm İstanbul’da Aşk, Kapı Yay., İstanbul 2004.
PARLATIR, İsmail-BİRİNCİ, Necat, Türk Dili ve Kompozisyon Bilgileri, YÖK Mat., Ankara 1990.
SAFA, Peyami, Sözde Kızlar, Ötüken Yay., İstanbul 1995.
SAYAR, Abbas, Can Şenliği, Ötüken Yay., İstanbul 2006.
SEZER, Ayhan, “Türkçe Tümcelerde Sözdiziminin İşlevi”, Genel Dilbilim Dergisi, C:2, S:5-6, Ankara 1979, s. 53-63.
ŞİMŞEK, Rasim, Örneklerle Türkçede Sözdizimi, Trabzon 1987.
TANPINAR, Ahmet Hamdi, Huzur, Dergâh Yay., İstanbul 1999.
, Saatleri Ayarlama Enstitüsü, Dergâh Yay., İstanbul 1961.
TOSUN, İbrahim, “Latîfî Tezkiresi’nde Seciler ve Tümce Özellikleri” Turkish Studies - International Periodical For The Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 7/1 Winter 2012, p.2003-2016.
UZUN, Nadir Engin, Ana Çizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe, Multilingual Yay., İstanbul 2000.
ÜSTÜNOVA, Kerime, ““Bak-” Eylemiyle Kurulu Eksiltili Cümle Türü Üzerine”, Turkish Studies International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 4/3 Spring 2009, s. 2238-2246.