XVIII. YÜZYILA AİT BİR TIP YAZMASI ÜZERİNE: TERCEME-İ KİTÂB-I EBÛBEKİR RÂZÎ

Anadolu'da Eski Anadolu Türkçesi döneminden itibaren birçok el yazması eser oluşturulmuştur. Yazma eserler, yazıldıkları dönemin diline, kültürüne, yaşam biçimine ışık tutarlar. Bunlar arasında konuları yönünden özel bir terminolojiye sahip alanlara ilişkin olanlarda karakteristik sözcük kullanımına tanık olmak daha çok mümkün olmaktadır. Bu türden yazma eserler arasında tıp yazmalarının önemli bir yeri vardır. Gerek hastalık adları, tedavi uygulamaları ve bu esnada kullanılan maddeler gerekse anatomi terimleri, bitki adları, eczacılık terimleri, bazı macun ve hap adları açısından zengin olan bu eserler ile ilgili yapılan çalışmalar, kültür tarihi ve ilgili diğer alanların araştırmacılarına katkı sağlayacaktır. Anadolu'da kaleme alınan bir kısmı telif, bir kısmı ise tercüme olan tıp konulu eserler üzerinde birçok çalışma yapılmıştır. Ancak XVI. yüzyıl sonrasının, özellikle XVIII. yüzyılda kaleme alınmış tıp yazmalarının araştırmacılar tarafından ihmal edildiği söylenebilir. Bu çalışmada XVIII. yüzyılın ilk yarısında kendisi de bir hekim olan Ali Münşî tarafından tercüme edilmiş Terceme-i Kitâb-ı Ebûbekir Er-Râzî veya Terceme-i Kitâb-ı Ebî Bekr er-Râzî fi't-tıbb adıyla anılan tıp yazmasının tanıtılması amaçlanmaktadır. Eserin tespit edilen üç nüshası tanıtılıp mütercimi Bursalı Ali Münşî Efendi ve yazarı Ebûbekir er-Râzî hakkında bilgi verildikten sonra Râzî'nin hangi kitabının tercümesi olabileceği tartışılmış ve eserin içeriği, diğer tıp yazmalarından ayrılan yönü, yazımı ile belirgin dil özellikleri hakkında bilgiler sunulmuştur

ABOUT THE 18TH CENTURY MEDICAL MANUSCRIPT: TERCEME-I KITÂB-I EBÛBEKIR RÂZÎ

In Anatolia, many manuscripts had emerged since Old Anatolian Turkish period. Manuscripts bring light to language, culture, and lifestyle of the period they were written. Among these, it is possible to witness the usage of characteristic words in the manuscripts related to the fields which have spesific terminology in terms of subject. Manuscripts based on medicine play an important role. The studies carried out about these manuscripts, which are full of both the names of diseases, treatment practises and the materials used during treatment and the terms of anatomy and pharmacy, the names of herbs, some theriac and pills will contribute to the researhers of cultural history and other related fields. Up to the present, many studies on the books written in Anatolia regarding medicine, have been carried and some of these books are compilation and the others are translation. However, it can be said that medical manuscripts written after 16th century, especially the ones written in 18th century are neglected by the researchers. This study aims to introduce the manuscript known as Terceme-i Kitâb-ı Ebûbekir Er-Râzî or Terceme-i Kitâb-ı Ebî Bekr er-Râzî fi’t-tıbb and translated in first half of 18th century by Ali Münşî who was a medicus as well. Three copies of the book are detected. They are introduced and information about the writer of the book, Ebûbekir er-Râzî, and the translater of the book, Ali Münşî, are given. Moreover, which book of Râzî can the book we studied be is argued and information about context, orthography, significant grammatical points and distinctive features from other medical manuscripts are presented

___

  • Acıduman, Ahmet, Arda, Berna (2006). “Er-Râzî ve Hamîdiye 1013 Üzerine Bir İnceleme”, Turkiye Klinikleri J Med Ethics, C. 14, S. 2, s. 83-91.
  • Acıduman, Ahmet (2008). “Dâmâd-Zâde Ebû’l-Hayr Ahmed Efendi ve Çay Risâlesi Üzerine Bir Çalışma”, Türkiye Klinikleri J Med Ethics, C. 16, S. 3, s. 139-147.
  • Acıduman, Ahmet, Şems, Birgül (2012). “Râzî’den Diş Hastalıkları Üzerine Vaka Öyküleri”, Lokman Hekim Tıp Tarihi ve Folklorik Tıp Dergisi, C. 2, S. 3, s. 28-34.
  • Acıduman, Ahmet, Arda, Berna (2012). “Çocuk hastalıkları perspektifinden Razi ve “vaka temelli eseri” Kitâbü’t-Tecârib”, Çocuk Sağlığı ve Hastalıkları Dergisi, C. 55, S. 4, s. 216-234.
  • Adıvar, Abdülhak Adnan (1943). Osmanlı Türklerinde İlim, İstanbul: Maarif Matbaası.
  • Ağırakça, Ahmet (2004). İslâm Tıp Tarihi [Başlangıçtan VII./XIII. Yüzyıla Kadar], İstanbul.
  • “Ali Münşî” (1993). Ana Brittannica (Cilt:I, s. 387), İstanbul: Ana Yayıncılık.
  • Álvarez-Millán, Cristina (1999). “Graeco-Roman Case Histories and their Influence on Medieval Islamic Clinical Accounts”, Social History of Medicine, Vol. 12, No. 1, p. 19-43. Erişim tarihi: 14.01.2016
  • Álvarez-Millán, Cristina (2000). “Practise versus Theory: Tenth-Century Case Histories from the Islamic Middle East”, Social History of Medicine, Vol. 13, No. 2, p. 293-306. Erişim tarihi: 14.01.2016
  • Álvarez-Millán, Cristina (2010). “The Case History in Medieval Islamic Medical Literature: TajÀrib and MujarrabÀt Source”, Med Hist, Vol. 54, No. 2, p. 195-214. Erişim tarihi: 15.01.2016
  • Aydın, Ayten (2004). “Bursalı Ali Münşî’nin Bidâat El-Mübtedî Adlı Eseri ve Osmanlı İyatrokimyasındaki Yeri”, OTAM, S. 16, s. 77-107.
  • Bayat, Ali Haydar (2010). Tıp Tarihi, İstanbul.
  • Bayrakdar, Mehmet (2009). İslâm’da Bilim ve Teknoloji Tarihi, Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
  • Bursalı Mehmed Tahir (2009). Osmanlı Müellifleri I-II-III ve Ahmet Remzî Akyürek Miftâhu’lKütüb ve Esamî-i Müellifîn Fihristi (Birleştirilmiş basım), Ankara: Bizim Büro Basımevi Yayın Dağıtım.
  • İhsanoğlu, Ekmeleddin, Şeşen, Ramazan, Bekar, M. Serdar, Gündüz, Gülcan, Bulut, Veysel (2008). Osmanlı Tıbbi Bilimler Literatürü Tarihi, Cilt: I, İstanbul: IRCICA.
  • İhsanoğlu, Ekmeleddin (Ed.) (1984). Türkiye Kütüphaneleri İslâmî Tıp Yazmaları (Arapça, Türkçe ve Farsça) Kataloğu, İstanbul: İslâm Tarih, Sanat ve Kültür Araştırma Merkezi.
  • İnce, Adnan (2005). Tezkiretü’ş-Şu’arâ Sâlim Tezkiresi, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları.
  • Kâhya, Esin (1999). “XVIII. Yüzyılda İatrokimya Cereyanının Etkileri”, III. Türk Tıp Tarihi Kongresi Kongreye Sunulan Bildiriler, (20-23 Eylül 1993, İstanbul), Ankara: Türk Tarih Kurumu Yayınları, s.69-76.
  • Karaman, Hüseyin (2004/2). Bir Biyografi Denemesi: Ebû Bekir er-Râzî Çorum İlahiyat Fakültesi Dergisi, C. III, S. 6, s. 101-128.
  • Kaya, Elif (2016). Terceme-i Kitâb-ı Ebûbekir Râzî: İnceleme-Metin-Dizin, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi): Çanakkale.
  • Kaya, Mahmut (2007). “Ebû Bekir Râzî”, Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (C:34, s. 479- 485), İstanbul.
  • Küçüker, Paki (2010). “Bursalı Bir Hekim Ali Münşî ve Tuhfe-i Aliyye Adlı Eseri”, Türkçenin Yükseliş Çağında Bursa’da Dil-Kültür ve Edebiyat Bilgi Şöleni Bildiriler, 4-5 Haziran 2010, Bursa: s.67-85.
  • Meyerhof, Max (1935). “Thirty-three Clinical Observations by Rhazes (Circa 900 A.D.)”, Isis, Vol. 23, No. 2, p. 321-372. Erişim tarihi: 10.01.2016
  • Müstakim-zâde Süleyman Sadeddin (2000). Mecelletü’n-Nisâb fi’n-Niseb ve’l-Kunâ ve’l-Elkâb, Tıpkıbasım, Ankara: Kültür Bakanlığı Kütüphaneler Genel Müdürlüğü.
  • Şehsuvaroğlu, Bedi N., Erdemir Demirhan, Ayşegül ve Cantay Güreşsever, Gönül (1984). Türk Tıp Tarihi.
  • Terzioğlu, Arslan (1989). “Ali Münşî” Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, (Cilt:II, s. 421- 422), İstanbul.
  • Uzluk, Feridun Nafiz (1950). “Bursalı Hekim Ali Münşi” DTCF Dergisi, C. VII, S. 3, s. 329-337.