208110

OSMANLI TIP METİNLERİNDE GEÇEN HASTALIK ADLARI ÜZERİNE

Terimler üzerine yapılan araştırmalar bilim tarihi çalışmalarına önemli katkılar sağlamaktadır. Bilindiği gibi yazı dili, bilimin gelişmesinde büyük bir öneme sahiptir ve dil, bilginin edinilmesinde önemli bir unsur olarak karşımıza çıkmaktadır. Bilimsel kavramlar kişilere göre değişmez, çünkü bilginin sonraki kuşağa aktarılabilmesi için kavramlar üzerinde anlaşmak bir zorunluluktur. Türk bilim tarihine baktığımız zaman tarihi tıp metinlerinin önemli bir yer kapladığını görürüz. Öte yandan tarihi tıp metinleri üzerinde yapılan çalışmalarda karşılaşılan güçlüklerden biri metinlerde geçen tıbbî terimlerin açıklanması konusundadır. Araştırmacıların kolaylıkla ulaşabilecekleri birkaç Osmanlıca sözlük ile yetinmeleri tıbbî terimleri açıklamaya yetmediği bilinmektedir. Tıbbî terimler içinde hastalık adları önemli bir yer kaplamaktadır ve bu terimler sadece Türk terim bilimi için değil tarihsel tıp araştırmaları için de önemlidir. Anadolu'da 14. yüzyıldan itibaren tıp konulu metinlerin arttığı görülmektedir. Klasik tedavi yöntemlerine dayanan ve hastanın hayatını tehlikeye atmamak için yeni tıbbî tedavi ve müdahaleye mesafeli olan, Arap ve Fars kaynaklarını izleyen Osmanlı tıbbı, yeni tedavi yöntemleri ve bilgi arayışında olan Avrupa tıbbına yetişemedi. 19. yüzyılla birlikte Batıya yönelen Osmanlı tıbbı bu sefer tamamen yabancısı olduğu yeni bilgiyi takip edebilmek için Batı dillerini bilhassa Fransızcayı öğrenmeye başladı. İşte başlangıçta Anadolu sahasında, Arap ve Fars kaynaklarından beslenen, tıp metinlerinin yaygınlaşmaya başladığı 14. yüzyıldan Batı modeli ile eğitim veren modern tıp mekteplerinin kurulduğu 19. yüzyıla kadar egemen olan tıp anlayışı klasik Osmanlı tıbbı olarak adlandırılabilir. Bu çalışmada Klasik Osmanlı tıp külliyatı içinden 14. ve 18. yüzyıllar arasında yazılmış telif ve tercüme 21 tıp metninde dikkatimizi çeken hastalık adlarına yer verilecektir. Bu çalışmadaki amacımız Türk terim bilimine ve Türkçenin tarihsel sözvarlığı araştırmalarına katkı sağlamaktır

ON THE NAMES OF ILLNESSES IN OTTOMAN MEDICAL TEXTS

Researches on terms provide significant contributions to the studies of the history of science. As is known, the written language has a great importance in the development of science, and language is encountered as an essential element in gaining the knowledge. Scientific concepts do not change according to people, because it is an obligation to agree on terms in order to transfer knowledge to next generations. When we look at the Turkish history of science, we see that historical texts of medicine have a prominent place. On the other hand, one of the difficulties encountered while studying on historical texts of medicine is about explaining medical terms seen in texts. It is known that if researchers try to confine themselves to few Ottoman dictionaries available, this will not be enough for explaining medical terms. In these terms, names of illnesses have an important place and they are not only important for Turkish terminology, but also in historical medical researches. It is seen that the texts on medicine have increased since the 14th century in Anatolia. Ottoman medicine, which was based on classical treatment methods and was distant to new medical treatment and intervention to avoid putting the life of the patient in danger and was following Arabic and Persian sources, could not reach European medicine searching new treatment methods and knowledge. Ottoman medicine, which tended towards the West in 19th century, began to learn Western languages, especially French, in order to follow the new knowledge that it was completely foreign. The understanding of medicine which began in Anatolian land, nourished from Arabian and Persian sources, and which was dominant from the 14th when medical texts started to become widespread until 19th century when modern medical schools instructing with the Western model were established was called classical Ottoman medicine. In this research, names of illnesses from copyright and translated 21 medical texts from Classical Ottoman Corpus which were written in 14th and 18th centuries will be given place. Our aim in this study is to make a contribution to Turkish terminology and the researches of historical vocabulary of Turkish language

PDF

___

Canpolat Mustafa, Önler Zafer (2007). İshâk bin Murâd Edviye-i Müfrede. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Derleme Sözlüğü (1963-1982). 12 c. Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları.
Dinar, Talat (2013). Müderris Hasan Efendi’nin Ġāyetü’l-Müntehā Fį-Tedbįri’l-Merzā’sı (Hastalıkların Tedavisinde En Son Nokta) (İnceleme-Metin-Dizinler). Denizli. [Doktora Tezi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
Doğan, Şaban (2009). Terceme-i Akrabadin Sabuncuoğlu Şerefeddin (Giriş-İncelemeMetinDizinler). Sakarya. [Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
Erdağı Doğuer, Binnur (2015). “Halk Dilini Yansıtması Açısından Edebiyat Dışı Metinler: Tarihî Tıp Metinleri Örneklemesi.” Edebiyat Fakültesi Dergisi/ Journal of Faculty of Letters. Cilt/Volume 32. Sayı/Number 1. s. 133-138.
Gümüşatam, Gürkan (2009). Haźā Kitābu ĥükemā-yı Tertįb-i MuǾālece Adlı Eser Üzerine Bir Dil İncelemesi. Ankara. [Doktora Tezi. Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
Gümüşatam, Gürkan (2015). “Risâle-i Mu’âlece’ye Göre XVI. Yüzyıl Türkçesinde Tıbbi Bitki Adları.” International Journal of Social Science. sayı 39. s. 23-40.
Gürlek, Mehmet (2011). “Alâ’im-i Cerrâhîn’de Geçen Bitki Adları.” Adıyaman Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. sayı: 7. s. 123 – 145.
Gürlek, Mehmet (2014). "Cerrahiyetü'l-Haniye'de Geçen Türkçe Tıp Terimleri." 11. Milli Türkoloji Sempozyumu. 11-13 Kasım 2014. s.440-452. İBB Yayınları: İstanbul.
Gürlek, Mehmet (2015). "Osmanlı Tıp Metinlerinde Geçen Cerrahî Alet Adları Üzerine." Fırat Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. sayı 25. s. 39-49.
Güven, Meriç (2005). Abdulvehhâb bin Yusuf’un Müntahab-ı Fi’t-tbbı (Dil İncelemesi-MetinDizin). Denizli. [Doktora Tezi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
İslâm Ansiklopedisi (2012). 41. cilt. s.111-112. TDV Yayınları: İstanbul.
Küküker, Pâki (2010). “Lügat-i Müşkilât-ı Eczâ’da Türkçe Bitki Adları.” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi. V: 3/11. s. 401 – 415.
Okun, Zahide (2015). Kitāb-ı Keĥĥāl-nāme-i Nûrü’l-ǾUyūn. (İnceleme-Metin-Dizin-Tıbkıbasım). İstanbul. [Doktora tezi. Marmara Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Enstitüsü].
Önler, Zafer (1990). “XIV ve XV. Yüzyıl Anadolu Türkçesi Botanik Terimleri.” Journal of Turkish Studies, (Fahir İz Armağanı I.) V. XIV. Harvard University. s. 357-392.
Önler, Zafer (1999). Hacı Paşa Müntahâb-ı Şifa II Sözlük. Simurg Yayınları: Ankara
Önler, Zafer (2004). “XIV. ve XV. Yüzyıl Tıp Metinlerinde Türkçe Bitki Adları”, Kebikeç, sayı 14. s. 273- 302.
Shefer, Miri (2014). Osmanlı Tıbbı Tedavi ve Tıbbi Kurumlar 1500-1700 (Çev. Bülent Üçpunar). Kitap Yayınevi: İstanbul.
Şahin, Hatice (2007). “Câmi‘ü’l-Fürs Örneğinde XVI. Yüzyıl Bitki İsimleri.”Turkish Studies / Türkoloji Araştırmaları. Volume 2/2 Spring. s. 570-602.
Tarama Sözlüğü. I-VIII. 2. baskı: 1996. Ankara: TDK Yayınları.
Tokat, Feyza (2012). Hezarfen Hüseyin Efendi’nin Tuhfetü’l-Erîbin-Nâfia Li’r-Rûhânî ve’t-tabîb’i (İncelem-Metin-Dizin). Denizli. [Doktora Tezi. Pamukkale Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
Uçar, İlhan (2009). Hazâ Kitâb-ı Hulâsa-i Tıbb Cerrâh Mes’ûd (Giriş-İnceleme-Metin-Dizinler). Sakarya [Doktora Tezi. Sakarya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü].
Yavuz, Serdar (2013). Anonim Cerrah-nâme. İstanbul: Kesit Yayınları.
Yelten, Muhammed (1993). Mahmûd-ı Şirvânî Kemâliyye. İ.Ü. Edebiyat Fakültesi Yayınları: İstanbul.