198118

XVII. YÜZYILDA POLİSİYE ROMANIN İZLERİ: NÂBÎ’NİN HAYRÂBÂD’I

Alımlayıcıların merak, heyecan gibi beklentilerini karşılayan ve onlara keyifli bir oyalanma ve kaçış zevkini yaşatan polisiye roman, iki değişmez öğesi olarak kabul edilen suç ve merak unsurları itibariyle tarih kadar eskidir. Tarih boyunca problemlerin sebeplerini merak edenler, sürekli olarak "suçlu" ya da "sebep" aramışlar, bu arayış onları birtakım maceralara yönlendirmiştir. Bu anlamda polisiyenin tarihi bazı kuramcılar tarafından mitoloji ve masallara; Habil'le Kabil'e kadar götürülür. Aynı şekilde, polisiye romanın Türk edebiyatında ortaya çıkış tarihi XIX. yy. olarak kabul edilse de, bu türün izlerine sözlü edebiyat ürünlerinde ve mesnevîlerde rastlamak mümkündür. Bir dönemin kurmaca eser ihtiyacına cevap veren mesnevîler, Türk edebiyat geleneğinde polisiye romana da kaynaklık etmiştir. Macera konulu bir mesnevî olan Nâbî'nin Hayrâbâd'ı Feridü'd-dîn Attâr'ın İlâhî-nâme'sindeki bir hikâyenin genişletilmiş hâlidir. Eserde polis/dedektif gibi bir tip yer almasa da, başkahraman Çâlâk adlı bir hırsızdır. Hayrâbâd, döneminde bu tür hikâyelerden hoşlanan alımlayıcıların beğenisini toplamış, popüler bir mesnevi olarak uzun yıllar şiir meclislerinde okunmaya devam etmiştir. Hoşsohbetliği ve nüktedanlığı sebebiyle döneminde bu meclislerin aranılan kişilerinden olan Nâbî, akıcı üslûbu ve yaratıcılığı ile gelenekte var olan bir kısa hikâyeyi polisiyeye yaklaştırmıştır. Bu çalışmada, polisiye roman, özellikleri ve çeşitleri hakkında bilgi verilecek; Hayrâbâd, anlatı birimlerine ayrılarak olay örgüsünün ayrıntılı bir biçimde görülmesi sağlanacaktır. Hayrâbâd'ın polisiye romana yaklaşan veya ondan ayrılan özellikleri ile bu türe kaynaklık etme yönü incelenecektir

TRACES OF DETECTIVE NOVELS IN 17TH CENTURY: NÂBÎ’S HAYRÂBÂD

Detective novels sustaining curiosity and excitement in their readers and providing recreation and get away, are as old as the history depending upon its two constant elements as crime and excitement. Throughout the history, people who are curious about the reasons of the problems, always looked for “offender” or “reason” and this quest led them to some kinds of In this manner, the history of detective is conveyed to mythology and tales, to Habil and Kabil, by some of the theorists. Though the date of emergence of detective novels in Turkish literature is accepted to be 19th century, it is possible to see the traces of this genre can be found in oral literature and mesnevies. Mesnevies meeting the need for fictional texts for a period of time laid the ground for detective novels in Turkish literature. An adventurous mesnevi, Nâbî’s Hayrâbâd is an extended version of a story in Feridü’d-dîn Attâr’s İlâhî-nâme. In this work, though there is not a character standing for a police officer or detective, the leading character is a thief called Çâlâk. Hayrâbâd is a work liked by the readers who liked that type of works and read in poetry communities for a long time as a populer mesnevi. Nabi who was greatly demanded in such communities as he was talkative and funny person transformed a traditional tale into something like a detective story. In this study, it was intended to provide knowledge about detective novels, its features and its varieties and a detailed look will be provided by dividing Hayrabad into units of narratives. We will analyze the similarities between Hayrâbâd and a real detective novel and its contribution to the development of this genre

PDF

___

AÇIL Berat (2006). “Esrar-ı Cinayat‟ın Sırları”. Merhaba Ey Muharrir, (haz. Nüket Esen-Erol Köroğlu), Ġstanbul: Boğaziçi Üniversitesi Yayınevi.
AKTAş ġerif (1983). “Roman Olarak Hüsn ü AĢk”. Türk Dünyası AraĢtırmaları, S. 27, Ġstanbul.
ALPARSLAN Gonca GÖKALP (2002). XIX. Yüzyıl Yazılı Anlatılarında Sözlü Kültür Etkileri,Ankara: Kültür Bakanlığı Yayınları.
BAYRAM Yavuz (2009). “Tahkiye Esaslı Metinlerin Çözümünde Biçimbilimsel Yöntem ve Hüsnü AĢk Örneği”. TUBA Journal of Turkish Studies, S. 33/I.
DiRĠÖZ Meserret (1994). Eserlerine Göre Nâbî, Ġstanbul: FEY Vakfı.
ELiADE Mircea (1994). “Sözlü Yazın” (çev. Mehmet Rifat-Sema Rifat). Kuram, S. 6.
EROĞLU Yelda (2009). “Ölümü NesneleĢtiren Edebiyat Polisiye”.
http://kitapzamani.zaman.com.tr/kitapzamani/newsDetail_getNewsById.action?newsId=1762
FELSKĠ Rita (2010). Edebiyat Ne ĠĢe Yarar, Ġstanbul: Metis Yayınları.
FERİDÜDDÜN ATTAR (1993). İlâhiname (çev. Abdülbaki Gölpınarlı), Ġstanbul: Milli Eğitim Bakanlığı Yayınları.
KAHRAMAN Mehmet (2013). “Nevâî ve Roman”. Avrasya Etüdleri, S. 43, s. 159-175.
KARAHAN Abdülkadir (1987). Nâbî, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara.
KOÇAK Orhan Kemal (2003). Sözlü Kültürden Yazılı Kültüre Anlatı Geleneği ve Popüler Bir MitOlarak Polisiye Roman, Marmara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, İstanbul.
LEVEND Agâh Sırrı (2008). Türk Edebiyatı Tarihi GiriĢ, Ankara: Türk Tarih Kurumu.
MAZIOĞLU Hasibe (1992). “Divan Edebiyatında Hikâye”. Doğumun Yüzüncü Yılında Ömer Seyfettin, Ankara: TDK Basımevi, s. 19-34.
MENGİ Mine (1991). Divan ġiirinde Hikemî Tarzın Büyük Temsilcisi Nâbî, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
__________ (1998). “Hayrâbâd”. Ġslâm Ansiklopedisi, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları,(C. 17: 54-55).
MORAN Berna (2003a). Türk Romanına EleĢtirel Bir BakıĢ II, Ġstanbul: iletişim Yayınları. __________ (2003b). Türk Romanına EleĢtirel Bir BakıĢ III, Ġstanbul: ĠletiĢim Yayınları.
MUSTAFA SAFÂYÎ EFENDĠ (2005). Tezkire-i Safâyî Nuhbetü‟l-âsâr min Fevâ‟idi‟l-eĢ‟âr) inceleme-Metin-indeks (haz. Pervin Çapan), Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Yayınları.
ÖZGÜL M. Kayahan (2000). “Hikâyenin Romanı”. Hece, S.46-47, s. 33-41.
SAĞIR ġakir (1971). Hayrâbâd Mesnevîsinin Transkripsiyon ve Edisyon Kritiği, İstanbul Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Türk Dili ve Edebiyatı Bölümü Mezuniyet Tezi.
SAĞLIK Şaban (2010). Popüler Roman Estetik Roman, Ankara: Akçağ Yayınları.
ŞEYH GÂLİB (2006). Hüsnü Aşk (haz. Orhan Okay- Hüseyin Ayan), istanbul: Dergâh Yayınları.
ÜLGER Sibel (1996). Nâbî-Hayrâbâd Ġnceleme-Metin, Yüzüncü Yıl Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü YayımlanmamıĢ Yüksek Lisans Tezi, Van.
ÜMİT Ahmet (1995). “Polisiyenin Vazgeçilmez Keyfi”. Cumhuriyet Kitap, 28.06.1995, S. 280.
ÜNVER Ġsmail (1986). “Mesnevî”, Türk Dili Türk ġiiri Özel Sayısı II (Divan ġiiri). S. 415-416- 417/Temmuz –Ağustos-Eylül, Ankara: Türk Dil Kurumu Yayınları, s. 430-563
ÜYEPAZARCI Erol (2008). Korkmayınız Mister Sherlock Holmes –Türkiye‟de Polisiye Romanın 125 Yıllık Öyküsü (1881-2006)-, C.1, Ġstanbul: Oğlak Yayıncılık.
YAHYA KEMAL (1977). Mektuplar/Makaleler, Ġstanbul: Ġstanbul Fetih Cemiyeti