(U)t EKİNİN FARKLI BİR ANLAMSAL İŞLEVİ ÜZERİNE

Bu makalede, Türkçedeki yapım eklerinden fiilden isim yapma eki olan -(U)t eki, türettiği kelimelere kazandırdığı anlamlar açısından incelenmiştir. Türk dilinin tanıklı ilk safhalarından günümüze kadar olan tarih süreci içerisinde sahip olduğu yapım ekleri, çeşitli araştırmacılar tarafından farklı şekillerde tasnif edilmiştir. Bu tasniflerin büyük bir kısmı daha çok eklerin biçimsel işlevleri üzerine yapılmıştır. Çalışmada daha önce yapılan ek tasnifleri değerlendirilip biçimsel ve anlamsal işlevlerinin nasıl ele alındığı sorgulanmıştır. Fakat bazı araştırıcıların eklerin anlamsal işlevleri üzerinde birkaç tespit yaptıkları belirlenmiş ve bu tespitlerdeki yapım eklerinin anlamsal işlevleri değerlendirilmiştir. Araştırıcılar tarafından ortaya konulan -(U)t yapım ekinin kelimeye kattığı anlamlar bir araya getirilerek toplanmıştır. Ancak bu aşamada makalede öne sürülecek olan anlamsal işlevlere yer verilmediği de ortaya çıkmıştır. Divan-ı Lügati't-Türk ve Kutadgu Bilig'de yer alan -(U)t eki ile yapılmış yiyecek isimleri tespit edilmiştir. Veriler ışığında sözü geçen yapım eki ile türetilmiş yiyecek isimlerinin nasıl yapıldığı ve yapılış safhaları gösterilmiştir. Belirlenen yiyecek isimlerinin yapılma süreci içerisindeki aşamalarının, sözü geçen isimlerin ortak noktaları olduğu görülmüştür. Dolayısıyla üzerinde durulan yapım ekinin diğer araştırıcıların belirlediği anlamsal işlevlerden daha farklı bir işlevi kendi bünyesinde ihtiva ettiği sonucu ortaya çıkmıştır. Sonuç olarak -(U)t; fiil kök veya gövdesinden yiyecek isimleri yaparken yiyeceklerin bekletilme ve kurutulma safhalarından geçtiğini gösterdiği tespit edilmiştir. Bu sonuçtan hareketle Türk dilindeki eklerin her birinin özel olarak anlamsal işlevi üzerinde durulması gerektiği vurgulanmıştır

ON A DIFFERENT SEMANTIC FUNCTIONAL OF -(U)t SUFFIX

In this article, -(U)t suffix making nouns from verbs in Turkish construction of additional was examined. The construction of additional was classified differently by various researchers in the process of history from witnessed the first phase of the Turkish language. A large of these classifications was made mostly about formal functions of suffixes. In this study, additional classifications made earlier were evaluated, quetioned how the formal and semantic functions were discussed. However, It was stil found out that some researchers identified on several semantic function of suffixes and semantic functions of construction of additionals in this detection were evaluated. Meanings that construction of additionals added to words by researchers were collected by combining. But, at this stage, that semantic function which will be put forward in the article was not given was also emerged. Food names made with -(U)t suffix in Divan-ı Lügati't-Türk and Kutadgu Bilig was identified. In the light of datas, derived by food names with said construction of additionals of construction phases was shown. It was understood that food names designated in the process of performing the step are their common points. Therefore, it was understood that emphasized construction of additional have more different semantic function than semantic functions which other researchers revealed. As a result, -(U)t has been found that it shows that while it makes food names from verb stem or body, it passes the drying and holding phases. In line with this result, it was emphasized that it needs to focus on particularly each of suffixes in the Turkish language in point of their semantic functions

PDF

___

ARAT, ReĢit Rahmeti; Kutadgu Bilig, Kabalcı Yayınları, Ġstanbul, 2008
ATALAY, Besim; Divan-ı Lügati't-Türk, c.1, TDK Yayınları, Ankara, 1986
ATALAY, Besim; Divan-ı Lügati't-Türk, c.2, TDK Yayınları, Ankara, 1986
ATALAY, Besim; Divan-ı Lügati't-Türk, c.3, TDK Yayınları, Ankara, 1986
ATALAY, Besim; Türk Dilinde Ekler ve Kökler Üzerine Bir Deneme, TDK Yayınları, Ġstanbul, 1941
BENZĠNG, J. ; "ÇuvaĢça", Türk Dünyası İncelemeleri Dergisi, V/2, Ġzmir, 2005, s. 303-309
BOZ, Erdoğan; Türkiye Türkçesi Biçimsel ve Anlamsal İşlevli Biçimbilgisi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2013
BÜYÜKKANTARCIOĞLU, Nalân; "Türkçe Sözcük Biçimlenmesinde Düzlemler ve Türetmeler", Hacettepe Üniversitesi Edebiyat Fakültesi Dergisi, c.17, Ankara, 2000, s.81-94
CLAUSON, Sir Gerard; An Etymological Dictionary Of Pre-Thirteenth-Century Turkish, Oxford University Press, Oxford, 1972
Divan-ı Lügati't-Türk Dizin, TDK Yayınları, Ankara, 1972.
ECKMANN, Janos; Çağatayca El Kitabı (Çev. Günay Karaağaç), Kesit Yayınları, Ġstanbul, 2013
ERASLAN, Kemal; Eski Uygur Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara, 2012
ERCĠLASUN, Ahmet Bican; "Türk Dilinde Ek-Ses ĠliĢkisi", Türk Dili Araştırmaları Yıllığı Belleten, Ankara, 1997, s.41-47
ERDAL Marcel; Old Turkic Word Formation, Otto Harrassowitz, Wiesbaden, 1991
ERGĠN, Muharrem; Türk Dilbilgisi, Bayrak Yayınları, Ġstanbul, 2009
GABAĠN, A. Von ; "Codex Cumanicus'un Dili", Tarihî Türk Şiveleri (Çev. Mehmet Akalın), Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları, IV, Ankara, 1988, s. 67-109
GABAĠN, A. Von; Eski Türkçenin Grameri (Çev. Mehmet Akalın), TDK Yayınları, Ankara, 2003
GEDĠZLĠ, Mehmet; "Türkçede Tek ġekilli ve Çok ĠĢlevli Yapım Ekleri", Turkish Studies, Volume 7/4, Ankara, 2012, s. 3351-3369
GÜLSEVĠN, Gürer; BOZ, Erdoğan; Eski Anadolu Türkçesi, Gazi Kitabevi, Ankara, 2004
HAZAR; Mehmet; "Türk Dilindeki Fiilden Ġsim Yapan -cAk Eki Hakkında", Dil Araştırmaları, c.8, Ankara, 2011, s. 141-153
KĠRĠġÇĠOĞLU, Fatih; Saha (Yakut) Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara, 1994
KORKMAZ, Zeynep; " Türk Dilinde -Ça Eki ve Bu Ek Ġle Yapılan Ġsim TeĢkilleri Üzerine Bir Deneme", Türk Dili Üzerine Araştırmalar, c.1, Ankara, 1995, s.41-68
KORKMAZ, Zeynep; Gramer Terimleri Sözlüğü, TDK Yayınları, Ankara, 2007
KORKMAZ, Zeynep; Türkiye Türkçesi Grameri, TDK Yayınları, Ankara, 2003
MANSUROĞLU, Mecdut ; "Karahanlıca", Tarihî Türk Şiveleri (Çev. Mehmet Akalın), Türk Kültürünü AraĢtırma Enstitüsü Yayınları, IV, Ankara, 1988, s. 133-171
ÖNER, Mustafa; Bugünkü Kıpçak Türkçesi, TDK Yayınları, Ankara, 1998
YILMAZ, Emine; Çuvaşça Çok Zamanlı Morfoloji Bir Deneme, Grafiker Yayınları, Ankara, 2002