DİVAN ŞİİRİNDE RAKİP VE LEYLA HANIM’IN RAKİP GAZELİ

Rakip divan şiirinin geleneksel tipleri içinde önemli bir yer tutar. Geleneksel Âşık, Sevgili, Rakip üçlüsü içinde dikkat çekici özellikleriyle yer alan rakip bu üçlünün vazgeçilmez tipidir. Rakip denildiği zaman ilk akla gelen onun kötülüğüdür. Rakibin kötülüğü daha çok sevgiliyle âşığı birbirinden ayırmak için yaptıklarıyla ortaya çıkar. Daima âşıkla sevgili arasındaki en büyük engel rakiptir. Bu nedenle rakip engelinin ortadan kalkması bütün âşıkların ortak isteğidir. Divan şairlerinin gazellerinde rakipten söz etmeyeni ve rakibin aradan çekilmesini istemeyeni yok gibidir. Şairlerin rakibe dair sözleri daima olumsuz anlamlar içeren, onun kötülüğüne, arabozuculuğuna, âşıkla sevgiliyi kavuşturmamasına işaret eden sözlerdir. Rakip âşığın baş düşmanıdır. Düşman olarak görüldüğü için diğer düşmanlara yönelik olumsuz duygu ve düşünceler, beddualar vb. rakip için de geçerlidir. Âşık rakibin ölmesini ve tamamen ondan kurtulmayı ister. Divan şiirinin temel tiplerinden olması nedeniyle rakip divan şiiri örneklerinde sıklıkla söz konusu edilmiştir. Özellikle gazellerde geniş yer bulan rakiple ilgili düşüncelerini, örneği çok olmasa da doğrudan rakip redifli gazel yazarak dile getiren şairler de vardır. Bunlardan biri de Leyla Hanım'dır. Leyla Hanım XIX. yüzyıl divan şiirinin kadın şairlerindendir. Diğer divan şairleri gibi Leyla Hanım'ın gazellerinde de rakiple ilgili beyit örneklerinin çokluğu dikkati çeker. Ancak Leyla Hanım rakiple ilgili düşüncelerini sadece divanındaki çeşitli şiirlerinde anlatmakla kalmayıp "rakip" redifli bir de gazel yazar. Şairin rakibe dair düşüncelerinin ne denli güçlü olduğunu göstermesi bakımından başka şairlerde örneği çok olmayan bu gazel ilginçtir. Leyla Hanım Divanı'nda bulunan rakiple ilgili unsurlar ve bunların kullanımları hakkında bilgi verdikten sonra şairin rakip redifli gazelini inceleyeceğiz. Başka rakip redifli gazellerle Leyla Hanım'ın rakip gazelini karşılaştıracağız

ADVERSARY AT DIVAN POEM AND LEYLA HANIM’S ADVERSARY LYRIC POEMS (GAZEL)

Adversary is important in the conventional characters of Divan poems. Adversary is the most typical of the traditional three of Divan poems: Lover, darling, adversary. Adversary’s main characteristic is being bad. Adversary is so bad that he always tries to separate the lover from the darling. So, the adversary is always obstade between lover and darling. That’s why all the lovers want the adversary to be dissapeared. Their worst enemy is adversary; so they want the adversary to die; to get rid of him for good. Adversary is one of the basic typicals of the Divan poem. So it always take place in samples of Divan poems. Not very many of them but, some of the Divan poets has used adversaries in their lyric poems (gazel). And one of these poets is Leyla Hanım, she is Divan poet of 19th century. We see so many samples of poems written by Leyla Hanım telling about adversaries as well as most of the other Divan poets; but additionally Leyla Hanım also had written a lyric poem (gazel); which the repeated words of it is the adversary. This lyric poem (gazel) is very interesting; showing how strong thoughts the poet Leyla Hanım has about adversary. After giving ideas about the characters in Leyla Hanım’s Divan poems telling about adversary; we will also examine the poet’s lyric poem (gazel) about adversary; and we will compare it with other lyric poems of the poet Leyla Hanım

PDF

___

Ahmed-i Rıdvan Divanı, (2011), (haz. Halil Çeltik), Bizim Büro Yay., Ankara.
Ahterî Mustafa Efendi, (2009), Ahterî-i Kebir, (haz. Ahmet Kırkkılıç, Yusuf Sancak), TDK Yay., Ankara.
BATĠSLAM H. Dilek, (2003), “Divan ġiirinde ÂĢık, Sevgili, Rakip Üçlüsü ve Ölüm”, Folklor/Edebiyat, C. IX, S. XXXIV, Ankara, s. 186-199.
BATĠSLAM H. Dilek, (2009), Divanlardaki Şikâyet Şiirleri, Karahan Kitabevi, Adana.
CÖNTÜRK Hüseyin, (2012), Divan Şiiri Üstüne Denemeler, Yayıma haz. Haluk Aker, YKY, Ġstanbul.
ÇAVUġOĞLU Mehmed, (2006), “Rakîb”, Divanlar Arasında, 2. Bas., Kitabevi, Ġstanbul, s. 67-71.
DERDĠYOK Ġ. Çetin, (1994), Cemâlî Hayatı, Eserleri ve Dîvânı, (İnceleme, Tenkidli MetinTıpkıbasım), Sources Of Oriental Languages And Literatures 23, Harvard University.
DEVELLĠOĞLU Ferit, (1986), Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lugat, 7. Bas., Aydın Kitabevi, Ankara.
Halîlî And His Fürkât-nâme, Introduction-Analysis-Critical text-Facsimile, (2008), (Edited by Orhan Kemal Tavukçu), Turkish Sources, LXXVI, Harvard University.
KANAR Mehmet, (2009), Arapça-Türkçe Sözlük, Say Yay., Ġstanbul.
KOÇ KESKĠN Neslihan, (2010), “MâĢuk, ÂĢık ve Rakip Arasındaki HiyerarĢik ĠliĢkiler”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Summer, Volume 5/3, s. 400-420.
KUTLU Mustafa, (1990), “Rakîb” mad., Türk Dili ve Edebiyatı Ansiklopedisi, C. 7, Dergâh Yay., Ġstanbul, s. 274-275.
Leylâ Hanım Divanı, (2003), (haz. Mehmet Arslan), Kitabevi, Ġstanbul.
ÖBEK Ali Ġhsan, (2009), “Habis Bir Tür Yılan ve KarĢıt Yıldız Olarak Rakîb”, Gazi Türkiyat, Güz, S. 5, Ankara, s. 271-302.
PALA Ġskender, (1989), Ansiklopedik Divan Şiiri Sözlüğü, I-II, Akçağ Yayınevi, Ankara.
ġENÖDEYĠCĠ Özer, (2012), “Oedipus Kompleksi Bağlamında Divan ġiirinde ÂĢık-MaĢûk-Rakîb ĠliĢkisine BakıĢ, Gazi Türkiyat, Güz, S. 11, s. 67-77.
ġENTÜRK Ahmet Atillâ, (1995), Klâsik Osmanlı Edebiyatı Tiplerinden Rakîbe Dair, Enderun Kitabevi, Ġstanbul.
TURAN Lokman, (2009), “Türk Mesnevi Geleneğinde Gazelin Kullanımı”, Turkish Studies, Türkoloji Araştırmaları, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/7, s. 636-682.
TURAN Selami, (2000), Erken Dönem Türk Şiirinde Gazel, Gazi Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, YayımlanmamıĢ Doktora Tezi, Ankara.
ULUDAĞ Süleyman, (1996), Tasavvuf Terimleri Sözlüğü, 2. Bas., Marifet Yay., Ġstanbul.
ÜNVER Ġsmail, (2003), “Leylâ Hanım” mad., Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C. 27, Ankara, s. 157.
YILDIRIM Ali, (2009), “Mesihi Divanı‟nda Rakibe Yönelik Sövgü ve Beddua”, Lânet Kitabı, Editör: Emine Gürsoy Naskali, Kitabevi, Ġstanbul, s. 375-388.
YILDIZ AyĢe, (2006), “Rakîb” mad., Türk Dünyası Ortak Edebiyatı, Türk Dünyası Edebiyat Kavramları ve Terimleri Ansiklopedik Sözlüğü, C. 5 , Ankara, s. 122-124.