XVI. ASIR DİVAN ŞAİRİ SÂDIK’IN (Ö.1588?) “NEVÂÎ DİLİ”YLEYAZDIĞI ŞİİRLER

Bu makalede, III. Murat döneminde Edirne'de yaşamış, sipahi asıllı bir şair olan Sâdık'ın Çağatay Türkçesi ile yazmış olduğu şiirler ele alınmıştır. Sâdık, gerek Dîvân'ında Nevâî'den övgüyle bahsetmesiyle ve gerekse de Çağatayca yazmış olduğu seksen dokuz adet şiirle iyi bir Ali Şîr Nevâî takipçisidir. Sâdık, Ali Şîr Nevâî'yi sadece anmakla kalmamış aynı zamanda onun tarz ve üslubunu da benimsemiştir. Onun Arapça ve Farsça şiirleri, gazel tarzında yazmış olduğu tevhit ve naatlar ve yedi adet divanının olduğuna dair rivayetler bizi Ali Şîr Nevâî'ye götürmektedir. Bilindiği gibi Ali Şîr Nevâî'nin de bilhassa Farsça şiirleri, yedi adet divanı ve gazel tarzında naatları mevcuttur. Özellikle 16. asır Osmanlı şairlerinin Ali Şîr Nevâî etkisinde şiirler yazdığı bilinmektedir. Gerek devrin modası, gerek Ali Şîr Nevâî'nin bu asırdaki şöhreti, gerekse de şairlerin ilim ve edebiyat sahasında hünerlerini gösterme arzusu bu şiirlerin yazılmasına sebep teşkil etmiş olabilir. Hangi saiklerle yazılmış olursa olsun bu şiirler Osmanlının edebi sahada yüzünün daha çok geldiği topraklara yani Doğu'ya dönük olduğunu gösteren işaretlerden biridir. 16. asırda Edirneli bir şair olan Sâdık'ın şahsında Ali Şîr Nevâî'nin Osmanlı sahasındaki etkisini bir yönüyle de olsa gözler önüne sermek, Türklerin Batı'ya doğru yüzyıllar süren yürüyüşünden sonra kaderleri ve dilleri ayrılmış gözüken iki Türk sahasının etkileşimini yeniden keşfetmeye davet olacaktır

THE POEMS WHICH ARE WRITTEN IN NEVÂÎ’S LANGUAGE BY THE 16TH CENTURY DİVAN POET SÂDIK

In this article, the poems written in Chaghatai Turkish by Sâdık, a poet of man at-arms stock during the period of Murat III. , are discussed. Sâdık is a good persecutor of Ali Şîr Nevâî both by his mentioning of Nevâî with praise and with his eighty-nine poems written in Chaghatai language. Sadık, not only made mention of Ali Şîr Nevâî but also adopted his manner and style. His poems and Arabic and Persian, unitings and naats written in the style of ghazals and rumours that he had seven collected poems lead us to Ali Şîr Nevâî. As known, there are poems especially in Persian, seven collected poems and naats in the style of ghazals by Ali Şîr Nevâî. Particularly, Ottoman poets of 16. century are known to write poems under Ali Şîr Nevâî’s affect. Both the period’s fashion and Nevâî’s fame during this period and also the willing of poets to show their talents in literature and science might have caused these poems to be written. Whatever cause they were written these poems show that Ottoman face to the lands they had come from, that is to the East. In the 16. century, capturing the affect of Ali Şîr Nevâî on Ottoman field in the person of the poet Sâdık from Edirne will be an invitation to discover the interaction of two Turkish fields which seem to be parted in terms of their fate and language after Turkish centuries lasting long march towards the West

PDF

___

Abdurrahman Hıbrî, Enîsü’l-Müsâmirîn (Edirne Tarihi 1360/1650), çev. Ratip Kazancıgil, Türk Kütüphaneciler Derneği Edirne Şubesi Yayınları Nu.24, Edirne Araştırma Dizisi: 14, Edirne, 1996.
ADIGÜZEL Niyazi, Ahmet Bâdînin Riyâz-ı Belde-i Edirne Adlı Eserinin Tezkire Kısmı, Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Edirne, 2008.
BÜYÜKAKKAŞ Ahmet, “XVI. Yüzyıl Şairi Râhî’nin Çağatayca Şiirleri”. TÜBAR, XXV, (Bahar/2009) s.41-49.
ÇAVUŞOĞLU Mehmet, “Kanuni Devrinin Sonuna Kadar Anadolu’da Nevayî Tesiri Üzerine Notlar”, Atsız Armağanı, Ötüken Yayınevi, İstanbul, 1976.
ÇETİNDAĞ Yusuf, Ali Şîr Nevâî’nin Osmanlı Şiirine Etkisi, T.C. Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 2006.
ERASLAN Kemal, Çağatay Edebiyatı, TDV İslam Ansiklopedisi, C. VII., ss.168-176. İstanbul, 1993.
EYDURAN Aysun Sungurhan, Beyânî Tezkiretü’ş-şu’arâ, AKM Yayınları, Ankara, 2008.
EYDURAN Aysun Sungurhan, Kınalızâde Hasan Çelebi Tezkiretü’ş-Şu’arâ, Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu AKM Yayınları, Ankara, 2009.
İNALCIK Halil, Devlet-i Aliyye, 36. b., Türkiye İş Bankası Yayınları, Seçme Eserler-II, Osmanlı İmparatorluğu Üzerine Araştırmalar-I, İstanbul, 2009.
İPEKTEN Haluk vd., Tezkirelere Göre Divan Edebiyatı İsimler Sözlüğü, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara, 1988.
İSEN Mustafa, Gelibolulu Âlî Künhü’l-Ahbâr’ın Tezkire Kısmı, Atatürk Kültür Dil ve Tarih Yüksek Kurumu AKM Yayını, S.93, Tezkireler Dizisi S.2, Ankara, 1994.
KAFALI Mustafa, Çağatay Hanlığı (1227-1345), Berikan Yayınevi, Ankara, 2005.
KAHRAMAN Bahattin, “Burhaneddin-i Belhî’nin Çağatayca Şiirleri / The Poems In Cagatay (Language) From Burhaneddin Belhi”, TURKISH STUDIES,-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic 4/2, ISSN: 1308-2140, Volume 4/2, Winter 2009, www.turkishstudies.net, DOI Number: http:// dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.643, p. 639-671.
KARAAĞAÇ Günay, Lutfî Divanı, Atatürk Kültür ve Tarih Yüksek Kurumu TDK Yayınları: 687, Ankara, 1997.
KAYA Önal, Ali Şîr Nevâyî, Fevâdiü’l-kiber, Atatürk Kültür ve Tarih Yüksek Kurumu TDK Yayınları: 670, Ankara, 1996.
KAYABAŞI Bekir, Kafzâde Faizî'nin Zübdetü'l-Eş'ârı, İnönü Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Malatya, 1996.
KURNAZ Cemal, Türkiye-Orta Asya Edebî İlişkileri, Akçağ Yayınları, Ankara, 1999.
KUT Günay, Ali Şîr Nevâyî Garâibü’s-sıgar, Atatürk Kültür ve Tarih Yüksek Kurumu TDK Yayınları: 818, Ankara, 2003.
KUT Günay, Ali Şîr Nevâî, TDV İslam Ansiklopedisi, İstanbul,1989, C. II, s.450. Mehmed Süreyya, Sicilli Osmanî, C.V, haz. Nuri Akbayar, Eski Yazıdan Yeni Yazıya 1, Tarih Vakfı Yurt Yayınları 30, İstanbul, 1996.
MENSUROĞLU Mecdut, “Şeyyad Hamza’nın Doğu Türkçesine Yaklaşan Manzumesi”, TDAYB elleten, 1956 ss.125-144.
ÖLMEZ Zuhal, Çağatay Edebiyatı ve Çağatay Edebiyatı Üzerine Araştırmalar, Türkiye Araştırmaları Literatür Dergisi, C. V, S.9, 2007, ss.173-219.
ÖZDARENDELİ Nursel, “Çağdaşlarının Dilinden Ali Şîr Nevayî / Ali Şîr Nevayî İn Speech of His Contemporaries” TURKISH STUDIES,-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 8/9, Summer 2013, www.turkishstudies.net, DOI Number: http:// dx.doi.org10.7827/TurkishStudies.5533, p.2043-2054
ÖZKAN Selim Hilmi, “Osmanlı Devletinde Yabancı Dil Eğitimi / Foreign Language Education in The Ottoman Empire” TURKISH STUDIES,-International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, ISSN: 1308-2140, Volume 5/3, Summer 2010, www.turkishstudies.net, DOI Number: http:// dx.doi.org10.7827/TurkishStudies.1346, p. 1783-1800.
Riyâzî, Tezkire-i Riyâzî, Millet Kütüphanesi, Nu:765, vr.83a.
Sehi Bey, Tezkire-i Sehi, Matbaʿa-i Âmid, İstanbul, 1325.
SERTKAYA Osman Fikri, “Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Şiirleri I”, S. XVIII, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, 1970, ss. 133-138.
SERTKAYA Osman Fikri, “Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Şiirleri II”, , S. XIX, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, 1971, ss. 171-184.
SERTKAYA Osman Fikri, “Osmanlı Şairlerinin Çağatayca Şiirleri IV”, S. XXII, Türk Dili ve Edebiyatı Dergisi, İstanbul, 1977, ss. 169-189.
SOLMAZ Süleyman, Ahdî ve Gülşen-i Şu’arâsı (İnceleme-Metin), Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yayınları, AKM Yayını 330, Tezkireler Dizisi 10, Ankara, 2005.
TARLAN A. Nihat, Ali Şir Nevayî, İstanbul Üniversite Neşriyatından, Burhaneddin Matbaası, İstanbul, 1942, s.22
TAŞAĞIL Ahmet, “XV. ve XVI. Asırlarda Türk Dünyasının Coğrafyasına Genel Bir Bakış”, ed. Abdulkadir Özcan, XV. ve XVI. Asırları Türk Asrı Yapan Değerler, Tartışmalı İlmî Toplantılar Dizisi 26, Milletler Arası Toplantılar Dizisi 3, Ensar Neşriyat, İstanbul, 1997.
TUMAN Mehmet Nail, Tuhfe-i Naili Divan Şairlerinin Muhtasar Biyografileri, C.I-II, haz. Cemal Kurnaz, Mustafa Tatçı, Bizim Büro Yayınları, Ankara, 2001.
TÜRKAY Kaya, Ali Şîr Nevâyî Bedâyiü’l-vasat, TDK Yayınları, Ankara, 2002.
ÜNLÜ Suat, Çağatay Türkçesi Sözlüğü, Eğitim Yayınevi, Konya, 2013.