KUR’AN-I KERİM’İN TÜRKÇE TERCÜMELERİNDE BESMELE

Türk kültüründe her işin başı ve başlangıcı olarak kabul edilen besmelenin Kur'an-ı Kerim tercümelerinde yazılışına çok önem verilmiştir. Elimizdeki belgelere göre ilk besmele çevirisi, Karahanlı Türkçesi dönemine aittir. Türkçenin diğer tarihi dönemlerinde de besmele tercümeleri yapılmıştır. Bazı âlimler, tam olarak tercüme edilemeyeceğini söyleyerek besmeleyi Türkçeye çevirmeden Arapça orijinal şekliyle bırakmışlardır. Âlimlerin bir bölümü Kur'an-ı Kerim'deki diğer ayetler gibi besmelenin çevirisini yapmışlardır. Bu çeviriler bazı eserlerde kelime kelime olmuş bazı eserlerde açıklamalı olarak verilmiştir. Türkçe tercümelerin bir kısmında ise hem besmelenin Arapça orijinal şekli hem de Türkçe tercümesi birlikte yazılmıştır. Besmeleyi oluşturan dört unsur başlıca "b'ism", "Allah", "rahman" ve "rahim" kelimeleridir. Kur'an-ı Kerim'in Türkçe tercümelerinde "b'ism", atı birle adıyıla, ism-i şerifiyle, adına, ismiyle şekillerinde yer almıştır. "Allah" kelimesi Ugan, İdi, Tañrı, Tañrı Te'âlâ, Allâh-ı Te'âlâ olarak Türkçeye çevrilmiştir. "Rahman" kelimesi için bagırsak, üküş rahmetlig, rûzî bergen, ulug bahşişlıg, yarlıkagan, merhametli, esirgeyen, esirgeyici gibi karşılıklar verilirken, "Rahim" kelimesi bagışlaguçı, ulaşu yarlıkagan, yarlıkaguçı, rahmeti lâzım, rahmat kılıcı, rahmet edici, bağışlayıcı olarak açıklanmıştır. Mahfuz fiili olarak besmelelerde başla-, oku-, tilavete baş- kullanılmıştır. Bazı tercüme örneklerinde bu dört unsurdan "Allah", "rahman" ve "rahim" kelimelerinin Türkçeye çevrilmeden Arapça aslına uygun olarak kaldığı görülmektedir

BASMALAH IN THE TURKISH TRANSLATIONS OF THE QURAN

Becauce basmalah is considered as the beginning of every action in the Turkish culture, it is also given much importance to its writing in the translations of the Quran. According to the documents we have, the first translation of the basmalah belongs to the period of Karahanlı Turkish. In the other historical periods of Turkish translation of basmalah is made. Some scholars says that because basmalah can not be fully translated to another language, it should be left in the original Arabic form. On the other hand, some of scholars have translated basmalah as other versus in the Quran. These are given as annotated or in the form of word for word translation. In some Quran translations, both of the the Arabic original shape of basmalah and its Turkish translation are written together. Basmalah consists of four elements as “b’ism”, “Allah”, “rahman” and “rahim”. “B’ism” has been translated as atı birle adıyıla, ism‐i şerifiyle, adına, ismiyle. The translation of “Allah” is Ugan, İḍi, Tañrı, Tañrı Te’âlâ, Allâh-ı Te’âlâ. For “Rahman” the words bagırsak, bagışlaguçı, üküş rahmetlig, rûzî bergen, ulug bahşişlıg, yarlıkagan, merhametli, esirgeyen, esirgeyici are used. “Rahim” is given as bagışlaguçı, ulaşu yarlıkagan, yarlıkaguçı, rahmeti lâzım, raḥmat ḳılıcı, rahmet edici, bağışlayıcı in the Turkish translations of the Quran. As the protected verb başla-, oku-, tilavete baş- has been selected. In the some examples of basmalah translations, “Allah”, “rahman” ve “rahim” remains originally. In this study how the basmalah takes place in the Turkish translations of the Quran will be emphasized and it will be focused on the basmalah translations

PDF

___

ARGUNŞAH, Mustafa ve Gülden Sağol Yüksekkaya (2014). Karahanlıca, Harezmce, Kıpçakça Dersleri. İstanbul: Kesit Yayınları.
ATA, Aysu (2004). Türkçe İlk Kur’ân Tercümesi (Rylands Nüshası) Karahanlı Türkçesi: Giriş- Metin-Notlar-Dizin. Ankara: Türk Dil Kurumu.
ATALAY, Adil Ali çeviren (2007). Kuran’ı Kerim: Manzum Meali ve Tefsir Özeti. İstanbul: Can Yayınları.
ATALAY, Besim hazırlayan (1962). Kur'ân-ı Kerim: Kur’ân Tercümesi: Tanrı Kitabı. İstanbul: Doğan Kardeş Matbaacılık Sanayii A. Ş.
ATAY, Hüseyin hazırlayan (1995). Kur’ân-ı Kerim ve Türkçe Anlamı: (Meal). Ankara: Sek Yayınları.
ATEŞ, Süleyman (1974). Kur'an-ı Kerim'in Yüce Meali ve Çağdaş Tefsiri. [y.y. : y.y.].
AYDAR, Hidayet (1996). Kur’an-ı Kerim’in Tercümesi Meselesi. İstanbul: Kur’an Okulu Yayıncılık.
AZZAM, Abdullah (2007). Tevbe Suresi Tefsiri (cihat dersleri). 3. basım. İstanbul: Buruc Yayınları.
BİLMEN, Ömer Nasuhi (1964). Kur'an-ı Kerim’in Türkçe Meali Âlisi ve Tefsiri. İstanbul: Bilmen Yayınevi.
BEDİR, Ahmed (2001). “Kuşeyrî’nin Letâifü’l-İşârât Adlı Tefsîrinde Besmelenin Yorumu”, Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi. Harran Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Vakfı Yayınları: Şanlıurfa. 181-213.
CLAUSON, Gerard (1972). An Etymological Dictionary of Pre-Thirteenth-Century Turkish. Oxford: Clarendon Press.
DOĞRUL, Ömer Rıza (1980). Tanrı Buyruğu: Kur'ân-ı Kerim'in Tercüme ve Tefsiri. IV. basım. İstanbul: İnkılap ve Aka Kitabevleri.
DERMAN, M. Uğur ve Mustafa Uzun (1992). “Besmele-Hat”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. V. cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 532-537.
ERBAY Fatih (2006), “Eşzamanlı ve Artzamanlı Bir Karşılaştırma: Fatiha Sûresi’nin Türkçe Tercümeleri”. Trakya Üniversitesi Sosyal Bilimler Dergisi. VIII. cilt, I. sayı. 90-109.
ERDOĞAN Abdülkadir (1938). “Kur'an Tercümelerinin Dil Bakımından Değerleri” Vakıflar Dergisi, I.cilt. 47-51.
FAHİR, Süleyman çeviren (1956). Kuran-ı Kerim Meali ve Tefsiri: Tibyân Tefsiri: Tercüme-i Tibyan/ Muhammed b. Hamza Ayıntâbî Mehmed Efendi. İstanbul: Bütün Kitabevi.
GÖLPINARLI, Abdülbaki hazırlayan (1377/1958). Kur’ân-ı Kerim ve Meali. İstanbul: Remzi Kitabevi.
KAHRAMAN, Ferruh (2013). “Besmele ile Fâtiha Arasındaki Münâsebet”. Marife, Bahar. 53-66. İNAN, Abdülkadir (1961), Kur’an-ı Kerîm’in Türkçe Tercümeleri Üzerine Bir İnceleme, Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları.
İNAN, Abdülkadir (1952). “Eski Kur'an Tercümelerinin Dili Meselesi” Türk Dili, I/IX.cilt. 14-16.
İZMİRLİ, İsmail Hakkı hazırlayan (1977). Kur'ân-ı Kerim ve Türkçe Anlamı: (Ma’âni-i Kur'an) İstanbul: Eren Yayıncılık.
KARABACAK, Esra (1994). Eski Anadolu Türkçesi satır-arası Kur'an Tercümesi: Giriş, Metin, Sözlük ve Tıpkıbasım. Harvard Üniversitesi: Cambridge, Mass.
KARAMAN, Hayrettin, Ali Özek, İbrahim Kafi Dönmez vd. Hazırlayanlar (1999). Kuran-ı Kerim ve Kur'ân-ı Kerim ve Açıklamalı Meali: el-Kur’âni’l-Kerim maa Tercemeti’t-Türkiyye. Ankara: Türkiye Diyanet Vakfı.
KOÇ, Neslihan Keskin (2010). “I.Abdülhamit’in Şehzadelerinin Bed’-i Besmele Törenini Anlatan Enderûnlu Fâzıl’ın Sûrnâme-i Şehriyâr’ı Üzerine”. Selçuk Üniversitesi Türkiyat Araştırmaları Dergisi, 27. sayı, s. 149-186.
KOYUNCU, Zeynep (2009). “Hüsn ü Aşk’ta On Sekiz Sayısı Üzerine/ On the Number of Eighteen in Hüsn ü Ask” -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, 1308-2140 Volume 4/7 Summer 2009, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.936, p. 401-423.
KUTAY Cemal (1998), Türkçe İbadet: Dini anlayabilmenin, Gerçek Müslüman Olabilmenin ve de Laikliği, Demokrasiyi Çağdaşlığı Koruyabilmenin Tek Yolu. İstanbul: Aksoy Yayıncılık.
Musa Kazım Efendi (1335). Safvetü'l-Beyan fi Tefsiri'l-Kur'an. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
ÖCAL, Mustafa (1991). “Âmin Alayı”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. III. cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları. 63.
ÖZYETGİN, A. Melek (1996). Altın Ordu, Kırım ve Kazan Sahasına Ait Yarlık ve Bitiklerin Dil ve Üslûp İncelemesi. Ankara: Atatürk Kültür, Dil ve Tarih Yüksek Kurumu.
SAĞOL [Yüksekkaya], Gülden (1993). An Inter-linear Translation of the Qur’an Into Khwarazm Turkish: Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi: Giriş ve Metin, Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
SAĞOL [Yüksekkaya], Gülden (1995). An Inter-linear Translation of the Qur’an Into Khwarazm Turkish: Harezm Türkçesi Satır Arası Kur’an Tercümesi: Sözlük. Harvard Üniversitesi Yakındoğu Dilleri ve Medeniyetleri Bölümü.
SAĞOL [Yüksekkaya], Gülden (1997). “Kur’an’ın Türkçe Tercüme ve Tefsirleri Üzerine Yapılan Çalışmalar”. Türklük Araştırmaları Dergisi. VIII. Sayı. 7-13.
SARAÇ, Yekta (2005) yayıma hazırlayan. Hasan Basri Çantay: Kur’an-ı Hâkim ve Meal-i Kerim Tefsirli Kur’an Meali. İstanbul: Bilimevi.
ŞEN, Ziya (2004) “İstiâze ve Besmele”. Diyanet İlmi Dergi. XL. cilt. I. sayı. Ankara: Diyanet İşleri Başkanlığı Yayınları. 91-100.
ŞENTÜRK Recep, Asım Cüneyd Köksal yayına hazırlayanlar (2012). Mehmed Akif Ersoy, Kur’an Meali: Fatiha Suresi - Berae Suresi. İstanbul: Mahya Yayıncılık.
Şeyh Muhsin-i Fani, Antepli Mustafa Efendi [ve öte.] hazırlayanlar (1340). Nurü'l-Beyan: Kur'ân-ı Kerim'in Türkçe tercümesi. İstanbul: Matbaa-i Âmire.
TOKER, Mustafa (2011). Anonim Satır Altı Kur'an tercümesi. Konya: Selçuk Üniversitesi Basımevi.
TOPALOĞLU, Ahmet (1978). XV. Yüzyıl Başlarında Yapılmış “Satır Arası” Kur’an Tercümesi. İstanbul: Milli Eğitim Basımevi.
Türk Dil Kurumu (2005). Türkçe Sözlük. 10. basım. Ankara.
TÜZÜNER, Abdullah Atıf hazırlayan (1982). Kur'ân-ı Kerim ve Türkçe meali. 3.basım. İstanbul: Elif Ofset Yayınları.
USTA, Halil İbrahim hazırlayan (2011). Orta Asya Kur’an tefsiri (Metin-Tıpkıbasım). Ankara: [y.y.].
ÜNLÜ, Suat (2012). Doğu ve Batı Türkçesi Kur'an Tercümeleri Sözlüğü. Konya: Eğitim Kitabevi.
ÜŞENMEZ, Emek (2013). Türkçe ilk Kur’an tercümelerinden Özbekistan Nüshası: Satır Arası (İnterlinear) Türkçe-Farsça tercümeli tıpkıbasım. İstanbul: Akademik Kitaplar.
YAŞAROĞLU Macit, Hamidullah Muhammad, Mehmet Sait Mutlu (1965). Kurʼân-ı Kerîm Tarihi ve Türkçe Tercümeler Bibliyografyası. İstanbul: Yağmur Yayınevi.
YAVUZ A. Fikri [ve öte.] çevirenler (1980). Tefsirü'l-Meragi ve Tercümesi: Çağımız Anlayışıyla En Büyük Kur’an Tefsiri. Ahmed Mustafa Meragi. İstanbul: Aydınlar Yayınevi.
YAZIR, Elmalılı Muhammed Hamdi (1995). Hak Dini Kur’ân Dili: Türkçe Tefsir 1361/1942. I. cilt. Ankara: Akçağ Yayınları.
YILDIRIM, Suat (1992). “Besmele”. Türkiye Diyanet Vakfı İslâm Ansiklopedisi. V. cilt, İstanbul: Türkiye Diyanet Vakfı Yayınları.
YILMAZ, Nuran (2007). “Kültürümüzden Atasözlerimize Yansıyan İslam Dininin İnanç Esasları: “Âmentü”/ The Fundementals of the Religion of Islam which has Reflected the Proverbs Through Our Culture. TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, 1308-2140. Volume 2/4 Fall 2007, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.936, p. 1077-1094.
YÜKSEKKAYA, Gülden (2014). “Kur’an-ı Kerim’in Kırgızca Çevirileri/ The Kyrgyz Translations of The Holy Quran”. TURKISH STUDIES -International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-,1308-2140 (Prof. Dr. Ahmet Topaloğlu Armağanı), Volume 9/9 Summer 2014, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.936, p. 31-37.
ZÜLFİKAR, Hamza (1974). “Çağatayca Bir Kur’an Tefsiri”. Türkoloji Dergisi. VI. Cilt, I. Sayı. 153-194.
[ZORLUOĞLU], Süleyman Tevfik tercüme eden (1926). Tercüme-i Şerife: Türkçe Kur'an-ı Kerim. İstanbul: İstanbul: Matbaa-i Ahmed Kamil.
www2.diyanet.gov.tr/MushafIncelemeVeKiraat/.../Türkçe%20Mealler.doc. (22.08.2014)