XIX. YÜZYIL OSMANLI SAĞLIK TEŞKİLATLANMASI’NA DAİRBİBLİYOGRAFİK BİR DENEME

Osmanlı Devleti'nde XIX. yüzyıla kadar sağlık kuruluşları, gerek görünüm gerekse uygulama bakımından Selçuklu döneminin bir devamı niteliği arz etmektedir. Genellikle devlet adamlarının ve zengin şahısların vakıf sistemi kapsamında toplum hizmetine sundukları bu kuruluşlar XIX. yüzyıla gelindiğinde ciddi bir değişime uğramıştır. Başta kolera ve veba gibi salgın hastalıkların batı dünyasında yarattığı yıkım nedeniyle batılı devletlerin sağlık konusuna bilinçli bir politika ile yaklaşmaya başlamaları Osmanlı Devleti'nde de eş zamanlı olarak etkisini göstermiş ve XIX. yüzyılda sağlık alanında ilk ciddi devlet düzenlemeleri görülmeye başlanmıştır. Osmanlı Devleti'nde başlangıçta askeri alanda yapılan yenileşme hareketlerine paralel olarak başlayan sağlık hizmetlerindeki bu yenilikler halk sağlığı alanına da yansımış, hastaneler başta olmak üzere önemli sağlık kuruluşlarının açılmasına ve bu konuda yasal düzenlemelerin yapılmasına zemin hazırlamıştır. Osmanlı tıbbı konusundaki araştırmaları şu dört ana anlayıştan birine bağlamak gelenek hâline gelmiştir. En yaygın olan yaklaşım; Osmanlı tıp tarihini, tıp ve teknoloji tarihinin bir şubesi olarak görme temayülüdür. İkinci yaklaşım, Osmanlı tıp tarihini düşünceler tarihinin bir parçası olarak telakki ederken, üçüncü yaklaşım tabiplerin eğitim ve öğrenimi üzerinde yoğunlaşmakta ve konuyu Osmanlı müessese tarihinin bir dalı şeklinde algılamaktadır. Son yaklaşım ise, Osmanlı tıbbının biyografinin kolu olduğunu öne sürerek meşhur tabiplerin eserlerini incelemek suretiyle onların mesleki yönlerini değerlendirmeyi konu edinen anlayışı temsil etmektedir. Bu çalışmanın amacı ise, bu klasik bakış açılarından farklı olarak; Osmanlı Devleti'nde XIX. yüzyılda sağlık alanındaki teşkilatlanma faaliyetlerini, bu konuda yapılan yasal düzenlemeleri ve açılan sağlık kuruluşlarını ihtiva eden bir kaynakça denemesi meydana getirmektir

A BIBLIOGRAPHIC ESSAY ON XIX. CENTURY OTTOMAN HEALTH ORGANIZATION

Health organizations in the Ottoman State until XIX. century are the continuation of the Seljuk period in terms of both look and function. These organizations, which were generally set up through the foundations of statesmen or rich individuals, underwent considerable changes by the XIX. century. Western states started to approach health issues with sensible politics due to destruction caused by diseases such as cholera and plague. This had an effect on the Ottoman State and the first important regulations in health started to appear in the XIX. century. The modernizations in health area began parallel to modernization movements in the military and were soon applied to public health area. This paved the way for opening of major health facilities, hospitals and for passing of legal regulations on health related issues. Is has become customary to associate research on the Ottoman medicine to one of the following: The most common approach is the tendency to view the Ottoman medicine as a branch of the history of medicine and technology. The second approach views the Ottoman medicine as a part of the history of thought, while the third approach focuses on the teaching and education of physicians and considers the medicine as a branch of the history of Ottoman institutions. The last approach posits that the Ottoman medicine is a branch of biography and represents the view that the professional aspects of famous physicians should be evaluated by studying their works. The aim of this study is to produce a bibliographic essay on the organization activities, health facilities and legal regulations on health in the Ottoman State in the XIX. century

PDF

___

AYDIN, Erdem, “19.Yüzyılda Osmanlı Sağlık Teşkilatlanması”, OTAM, S. XV, Ankara 2004, s. 186-187.
BULUT, Serdar (2014). YAVUZ, Serdar , “Cerrâh-nâme (İnceleme-Metin-Dizin-Tıpkıbasım), Kesit Yayınları, İstanbul, 2013”, TURKISH STUDIES- International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 9/3, Winter 2014, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies. 6302. p. 1671-1673.
DİNAR, Talat (2012). “Tıbb-ı Cedîd Yazmaları Üzerine Bazı Tespitler/ Some Determinations About Tıbb-ı Jadid Manuscripts”, TURKISH STUDIES- International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 7/4,
Fall 2012, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies. 4099. p. 1541-1546.
KARAKOÇ, Sarkis, Külliyât-i Kavânin, C. I-II, Fihrist-i Tarihî (1451-1876),Yayına Hazırlayanlar: M. Akif Aydın-Fethi Gedikli-Mehmet Akman-Ekrem B. Ekinci-M. Macit Kenanoğlu, Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2006.
MAZAK Mehmet -Fatih Güldal, Osmanlı’dan Günümüze Temizlik Tarihi, Tanzifat-ı İstanbul, Yeditepe Yayınları, İstanbul 2011.
ORTAYLI, İlber, Tanzimat Devrinde Osmanlı Mahalli İdareleri (1840-1880), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 2000.
Osmanlı Ansiklopedisi, Yeni Türkiye Yayınları, C. I-XII.
SARIYILDIZ, Gülden, Hicaz Karantina Teşkilâtı (1865-1914), Türk Tarih Kurumu Yayınları, Ankara 1996, s.1-5.
TOK, Özen (2008). “Osmanlı Dönemi Hekim-Hasta İlişkileri (Kadı Sicillerine Göre XVII. Ve XVIII. Yüzyıllarda Kayseri Örneği/ Relations Of Patient-Physicion In The Ottoman Period”, TURKISH STUDIES- International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic-, ISSN: 1308-2140, Volume 3/4, Summer 2008, www.turkishstudies.net, DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies. 391. p. 788-805.
Türkiye Cumhuriyeti Sağlık Bakanlığı Tarafından Düzenlenen Osmanlı Devleti’nde Sağlık Hizmetleri Sempozyumu, Yayına Hazırlayanlar: Bilal Ak-Adnan Ataç, Ankara 2000. Türkiye Diyanet Vakfı İslam Ansiklopedisi, C.1-44.
Türkler Ansiklopedisi, C.I-XXI, Yeni Türkiye Yayınları, Ankara 2002.
YAVUZ, Yıldırım, “Batılılaşma Döneminde Osmanlı Sağlık Kuruluşları”, ODTÜ Mimarlık Fakültesi Dergisi, C. VIII, S. II, Ankara 1988, s. 123.
Yeni Türkiye, Osmanlı Özel Sayısı III, Bilim ve Düşünce, Mayıs-Haziran 2000, Yıl VI, S: XXXIII.
YILDIRIM, Nuran, “Hastaneler”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. IV, İstanbul 1994, s.14.
------------------------, “Karantina”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. IV, İstanbul 1994, s. 459.
-------------------------, “Sağlık Hizmetleri”, Dünden Bugüne İstanbul Ansiklopedisi, C. VI, İstanbul 1994, s. 401-402.
Ceride-i Bahriye.
Ceride-i Havadis.
Ceride-i Mehâkim.
Ceride-i Şarkiye.
Girit Ceride-i Resmiyesi.
Ruzname-i Ceride-i Havadis.
Takvim-i Vekayi Gazetesi.
Düstur, Tertib-i Evvel.
Sabah Gazetesi.
İkdam Gazetesi.
Salname-i Hariciye, Sene 1318.
Salname-i Maarif, Sene: 1317.
Tercüman-ı Hakikat Gazetesi.