20388

MOĞOLLARIN İTİL VE ÇEVRESİNDEKİ FAALİYETLERİ

Moğol İmparatoru Çingiz Han, bozkır coğrafyasının önemli bir kısmını kontrol altına alır almaz cihan hâkimiyeti ideallerini gerçekleştirmek üzere Asya'nın batı ve kuzeybatısına doğru açılmak için hazırlıklarını başlamıştı. Bununla birlikte ele geçirmeyi planladığı toprakları daha iyi tanımak için Harezmşahlar Devleti ile ticari münasebetler geliştirmek istemişti. Ancak görüşmelerin başlamasından kısa bir süre sonra Otrar'da yaşanan gerginlik büyük bir savaşın başlamasına sebep olmuştu. Böylece Çingizlilerin Harezm topraklarını tarumar ederek başlattıkları batı seferleri ile Harezmşahlar Devleti ortadan kalkarken bu devlete komşu olan pek çok hakimiyet de Moğol tehdidiyle karşı karşıya kalmıştır. Bu seferler sırasında Harezmşahlar hükümdarı Alâaddin Muhammed Şah'ı sağ olarak yakalamakla görevlendirilen Cebe ile Sübidey Noyan'ın bölgede yürüttükleri faaliyetlerle ise birdenbire Asya'nın kuzeybatı kesimleri Moğol tehdidi altına girmiştir. Bölgede son derece sistemli bir şekilde hareket eden Cebe ve Sübidey, İran'ın önemli bir kısmını yağmaladıktan sonra Gürcüleri yenmiş ve Derbend üzerinden Kumanların/Kıpçakların yaşadıkları Kuzey Kafkasya'ya doğru yönelmişlerdi. Neticede bu seferlerle Karadeniz'in siyasi ve ticari hâkimiyetini ellerine geçiren Moğollar, Kiev gibi bazı merkezleri bir daha ayağa kalkmayacak şekilde tahrip ederken diğer taraftan da daha önceden önemsiz birer ticaret limanı olan Moskova, Suğdak gibi daha pek çok şehrin büyük birer ticari şehir haline dönüşmesine imkân sağlamışlardır. Moğolların bölgedeki bu faaliyetleri Rus knezliklerinin milletleşmesini hızlandırırken onların bu topraklardaki uygulamaları Ruslar için adeta bir okul niteliğinde olmuştur. Ayrıca Kama boyundaki Kıpçaklarla birlikte diğer Türk boylarının Orta İtil bölgesine gelmesi ile birlikte bölgedeki Türk unsuru artmıştır. Böylece bölge, bir kez daha Türk nüfusla beslenmiştir. Bununla birlikte bugünkü Kazan Türklerinin kavmi teşekkülleri de işte bu tarihi vakalarla başlamıştır

MONGOLS’ ACTIVITIES ITIL AND AROUND

Mongol emperor Genghis Khan, as soon as taking a significant portion of the steppe geography under his control, in order to realize his world domination ideals, had started the preparations to spread towards the west and northwest of Asia. However, he had wanted to develop commercial relationships with Khawarazm Shah State in order to better know the territory he was planning to to seize. However, shortly after the commencement of negotiations, the tension experienced in Otrar had led to the outbreak of a major war. So, with the west compaigns which the Mongols had started by destroying Khwarazm State lands firstly, the Khwarazm Shah State was terminated and also a lot of kingdoms neigbouring this state had faced with the threat of Mongols. During these campaigns, with the activities conducted in the territory by Cebe and Sübidey Noyan who were assigned to capture Khawarazm Shah Ruler Alâaddin Muhammad Shah alive suddenly the northwestern part of Asia came under the Mongol threat. Cebe and Sübidey who were acting in a extremely systematic way in the region, after plundering a significant portion of Iran, defeated the Georgians and directed over Derbent towards Northern Caucasia where Cumans / Kipchaks were living. As a result, the Mongols capturing the political and commercial dominance of Black Sea with these campaigns, had extremely destroyed some centers such as Kiev, but, on the other hand, had enabled a lot of cities already being insignificant trading ports in the past such as Moscow, Sudak etc, to turn into major commercial cities. While Mongolian activities in the region were accelerating the nationalization of the Russian Dukedoms, their applications in these lands had been in the nature of a virtual school for the Russians. Also with the arrival of other Turk clans as well as Kipchaks from Kama clan, to the middle Itil region, Turkish element in the region has increased. Thus, the region had supported by Turkish population again. However, the formation of the Turkish Kazan nation of today has begun with these historical cases

PDF

___

---------,Manghol-Un Niuça Topça’an (Yüan-Ch’ao Pi-Shi), Moğolların Gizli Tarihi, (nşr. A. Temir), Ankara 1986.
ALAADDİN ATA MELİK CÜVEYNÎ, Tarih-i Cihangüşa, (nşr. M. Öztürk), Ankara 1998.
SPULER, B., The Mongols in History, London 1971.
BARTHOLD, V.V., Moğol İstilasına Kadar Türkistan, (nşr. H.D. Yıldız), Ankara 1990.
CHESHİRE, H.T., “The Great Tartar Invasion of Europe”, The Slavonic Review V, No13, (Jun.1926).
CURTİN, J., The Mongols A History, London 1908.
DURAK, N., “Moğol Gazabından Tanrının Kudretine Gürcü ve Ermeniler (1220-1241)”, Tarihte Türkler ve Ermeniler III, Ankara 2014, (s.31-47).
FAHREDDİN, R., Altın Ordu ve Kazan Hanları, (nşr. İ. Kamalov), İstanbul 2003, s.36.
GROUSSET, R., Bozkır İmparatorluğu, (nşr. R. Uzmen), İstanbul 1980.
İBNÜ’L-ESÎR, İslam Tarihi XII (El Kâmil Fi’t-Tarih Tercümesi), (nşr.A.Ağırakça,A. Özaydın), İstanbul 1987.
JACKSON, P., The Mongols and the West 1221-1410, Edinburgh 2005, s.39.
JOHENN DE PLANO CARPİNİ, Moğol Tarihi ve Seyahatnâme 1245-1247, (nşr. E. Ayan), Ordu 2000.
KIRZIOĞLU, F., Yukarı-Kür ve Çoruh Boyları’nda Kıpçaklar, Ankara 1992.
KURAT, A.N., IV-XVIII. Yüzyıllarda Türk Kavimleri ve Devletleri, Ankara 1992.
KURAT, A.N., Rusya Tarihi Başlangıçtan 1917’ye Kadar, Ankara 1993.
M.BARON, C.D’OHSSON, Moğol Tarihi, (nşr. E. Kalan-Q.Şükürov), İstanbul 2006.
MARSHALL, R., Doğudan Yükselen Güç Moğollar, (nşr. F. Doruker), İstanbul 1996.
REŞİDEDDİN FAZLULLAH, Jamı’ut-Tawarikh Compendium of Chronicles II, Harvard 1999.
ROUX, J.P., Moğol İmparatorluğu Tarihi, (nşr.A.Kazancıgil,A.Bereket), İstanbul 2001.
SAUNDERS, J.J., The History of the Mongol Conquests, London 1971.
SAUNDERS, J.J., The History of the Mongol Conquests, Pennsylvania 2001.
SPULER, B., İran Moğolları, (nşr. C. Köprülü), Ankara 1987.
TOGAN, A.Z.V., Umumî Türk Tarihi’ne Giriş, İstanbul 1981.
VASARY, I., “The Jochid Realm: The Western Steppe and Eastern Europe”, The Cambridge History of Inner Asia The Chinggisid Age, Cambridge 2009.
VERNADSKY, G., Moğollar ve Ruslar, (nşr. E.B. Özbilen), İstanbul 2007.
VERNADSKY, G., Rusya Tarihi, (nşr.D. Mızrak, E.Ç. Mızrak), İstanbul 2009.
YAKUBOVSKİY, A. Yu., Altın Ordu ve Çöküşü, (nşr. H. Eren), Ankara 1992.
ZEKİYEV, M.Z., Türklerin ve Tatarların Kökeni, (nşr. D.A. Batur), İstanbul 2007.