XIX. YÜZYIL AZERBAYCAN ŞAİRLERİNDEN ÂCİZ VE DİVANI

XIII. yüzyıldan itibaren şekillenmeye başlayan Eski Türk Edebiyatı, yüzyıllar boyunca geniş bir coğrafyanın edebi kimliğini oluşturmuştur. Osmanlı Devleti'nin fetih politikalarına bağlı olarak gerek Anadolu'da gerek Anadolu dışında büyük bir edebi birikim oluşmuştur. Bu edebi birikim üzerine bugüne kadar pek çok önemli çalışma yapılmış ve meydana getirilen eserler incelenmiştir. Eski Türk Edebiyatı üzerine yapılan bilimsel çalışmalar daha çok Anadolu ve Rumeli şairleri üzerinde yoğunlaşmaktadır. İran coğrafyasında Türk asıllı âlimlerin ve sanatkârların yazdıkları eserler de üzerinde titizlikle çalışılması gereken konulardan birisidir. Özellikle Kaçarlar döneminde telif edilen Türkçe eserlerin çoğu kaynak niteliğinde eserler olduğu halde bugüne kadar bu eserlerin tam bir dökümü yapılamamıştırHakkında bilimsel çalışma yapılmayan eserlerden birisi de XIX. yüzyıl Güney Azerbaycan şairlerinden Âciz'in Divan'ıdır. 1828'de imzalanan Türkmençay antlaşması ile Azerbaycan ikiye bölünmüş ve bu tarihten itibaren bir millet iki ayrı devletin egemenliği altında yaşamaya başlamıştır. Güney Azerbaycan halkı Fars kültürü, Kuzey Azerbaycan halkı ise Rus kültürünün etkisi altında kaldığından edebi eserler yapı itibarıyla bir olmakla birlikte içerik bakımından farklılıklar göstermektedir. Güney Azerbaycan şairi Âciz, klasik tarzda bir divan meydana getirerek dönemini yansıtmış ve Güney Azerbaycan klasik edebiyatı içinde seçkin bir yer edinmiştir. Çalışmamızda, XIX. yüzyılda İran'ın genel durumu ele alınmış, Âciz'in hayatı hakkında bilgi verilmiş, Divan'ı çeşitli yönleriyle tanıtılmış ve bu sahada yapılacak araştırmalara katkı sağlamak amaçlanmıştır

19th CENTURY’S AZARBAIJANI POET, AJIZ END HIS POETICAL WORKS

The Old Turkish Literature which started to take its shape from XIII. century composed a wide geography's literary identity through centuries. A great literary accumulation occurred both in Anatolia and out of Anatolia depending on Ottoman State's conquest policies. Many important studies have been done on this literary accumulation up to today and the generative books have been reviewed. Scientific studies which have been done on The Old Turkish Literature have mostly focused on Anatolian and Rumelian poets. Books that bookmen and artists of Turkish origin write in the geography of Iran are one of the issues which require to be worked studiously. Especially, even if most of Turkish books which were accommodated during Qajars' period were seen as source, a full documentation of those works have not been done up to now. One of books which was not studied scientifically is Aciz's Divan that he was poets of South Azerbaijan in XIX. century. Azerbaijan was divided with The Contract of Turkmencay which was signed in 1828 and a nation started to live under the domination of two distinct states from this date. As South Azerbaijan's people are under Persian culture and North Azerbaijan's people are under Russian culture, the literary books are similar in their forms but they differ in the content. Aciz who was poet of South Azerbaijan reflected his period as doing a classic-style divan and he had a selective place in South Azerbaijan's classic literature. On our study, Iran's general situation during XIX. century was considered, information on Aciz's life was provided, Divan was defined with its various aspects and it was aimed to contribute to studies which will be done in this field of study

PDF

___

Akdoğan, Y., (1999). Azerbaycan Türkçesi’nden Türkiye Tükçesine Büyük Sözlük, İstanbul: Beşir Yay.
Akpınar, Y, (1994). Azeri Edebiyatı Araştırmaları, İstanbul: Dergah Yay.
Akyüz, K. vd., (1990). Fuzûlî Divanı, Ankara: Akçağ Yay.
Alıcı, L., (2002). “Klâsik Türk Edebiyatında Mürâca’a Şiirler”, İlmî Araştırmalar, Sayı: 14, ss. 1-15.
Arslan, H. (1998). Azerbaycan Edebiyatı Tarihi ve Problemleri, Cilt: I, Bakü.
Aydemir, Y. ve Çeltik, H., (2008). “Redife Farklı Bir Bakış: Divan Şiirinde Ön Kafiye ve Ön Redif”, Bilig, sayı: 46.
Aydın, Ş., (2008). İran Kütüphaneleri Türkçe Yazmalar Kataloğu, İstanbul: Timaş Yay.
Emid, H., (2004). Ferheng-i Farsi-i Emid (Emid’in Farsça Sözlüğü), Tahran: Emir Kebir Yay.
Hacıyeve, M., (1995). Azerbaycan Edebiyat Terimleri Sözlüğü, Samsun: OMÜ Yay.
Hayyampur, A., (1343). Tezkire-i Nigâristân- Dârâ, Cilt: I, Tebriz: Menşur Yay.
Heyyet, C., (1376). Azerbaycan Edebiyatına Bir Bahış, Cilt: I, Tahran: Haca Yay.
İpekten, H., (2007). Eski Türk Edebiyatı Nazîm Şekilleri ve Aruz, İstanbul: Dergah Yay.
Kafkasyalı, A., (2002). İran Türk Edebiyatı Antolojisi, Cilt: III, Erzurum: Atatürk Üniv. Yay.
Koç Keskin, N., (2010). “Maşûk, Âşık ve Rakip Arasındaki Hiyerarşik İlişkiler”, Turkish StudiesInternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/3 Summer 2010, ss. 400-420.
Kollektif (2002). Türk Dünyası Edebiyatçılar Ansiklopedisi, Cilt: I, Ankara: Atatürk Kültür Merkezi Başkanlığı Yay.
Köçerli, F., (1925). Azerbaycan Edebiyatı Tarihi Materyaları, Cilt: I, Bakü: Azer Neşri.
Kurnaz, C. ve Çeltik, H., (2010). Divan Şiiri Şekil Bilgileri, İstanbul: H Yayınları.
Macit, M., (1996). Divan Şiirinde Ahenk Unsurları, Ankara: Akçağ Yay.
Mirzâ, B., (yy). Tezkire-i Muhemmed Şahî, Baharistan Ktp., El yazma Nüshası.
Muhemmed-Zâde, S. H., (2009). Ebdü’l-‘Eli Halhalı, Kaide-i Zaban-ı Türki, Tebriz: Yaran Yay.
Pektaş, M., (2010), “XIV. Yüzyıl Divan Şiirinde Şairin Sevgili Karşısındaki Konumu”, Turkish Studies-International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 5/3 Summer 2010, ss. 479-491.
Sarıkaya, M., (1998). Güney Azerbaycan Türkçesi, Erciyes Ünversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Doktora Tezi.
Savran, Ö., (2009). “Klâsik Türk Şiirinde Bedenin Harflere Yansıması”, Turkish StudiesInternational Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/2, Winter 2009, ss. 896-905.
Soleimanzadehshekarab, N., (2011). Âciz Dîvânı, Gazi Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Basılmamış Yüksek Lisans Tezi.
Sona, İ., (2008). Emir Efsahuddin Hidayet Bey ve Divanı, Cambridge: Harvard Üniversitesi. Yay.
Terbiyet, M. A., (1314). Dânişmendân-i Azerbaycan, Tebriz: Bunyad Yay.
Timurtaş, F. K., (2005). Eski Türkiye Türkçesi, Ankara: Akçağ Yay.