BİR KARA MİZAH ÖRNEĞİ: SERMET ÇAĞAN'IN AYAK BACAK FABRİKASI OYUNU

1960'lı yılların politik tiyatro temsilcilerinden Sermet Çağan, eserlerinde toplumsal değişime katkı sunmayı amaçlayan bir yazardır. Muhalif duruşuyla döneme damgasını vuran yazar, "kültürsüzleşme" salgınına karşı çıkarak halkı var olan adaletsiz sistemi eleştirme konusunda bilinçlendirme ve eğitme misyonu yüklenir. Toplumsal sorunları, yer yer imgesel bir dille anlatmaya çalışan yazar, aydın-halk arasındaki iletişimsizliğe de vurgu yapar. Bertolt Brecht'in Epik Tiyatro tarzının edebiyatımızdaki önemli temsilcilerinden biri olan Çağan, tiyatronun propaganda yapma işlevinden yararlanır. Yazar, askerî darbelerin sürdüğü yıllarda, Marksist kuramın da etkisiyle oyunlarında sınıf bilinci yaratmaya çalışır. Ayak Bacak Fabrikası, yazarın toplumsal yaşamda İktidar - Halk arasındaki ilişkileri sömürü düzeyinde eleştirdiği bir eserdir. Çağan, otoriteyi oluşturan çıkarına düşkün belli bir sınıfın her dönemde söz sahibi olarak devletin imkânlarına ortak olduğunu savunur. Bu sınıfın "Vatan" ve "Din" kavramlarıyla halkı manevi anlamda da sömürdüğüne işaret eder. Yazar, ahlâk ve hukuk kavramlarının da yöneticiler tarafından nasıl yozlaştırıldığını vurgular. Ahlaki yargıların bakış açısına göre nasıl anlam değiştirdiğini, yarattığı kimlikler üzerinden ortaya koymaya çalışır. Eserde ezilen sınıf ile ezen sınıf arasındaki ilişkiler, ideolojik bir yaklaşımla kara mizah şeklinde yer yer grotesk ve gülünç tarzda sunulur. Oyun, insan bedeninin düzey yitimine uğratılarak egemen ideolojide anlamın taşıyıcısı olma fonksiyonuna da vurgu yapar. Sermet Çağan, Ayak Bacak Fabrikası'nda bir değerler dizgesi olarak ideolojik bir temellendirmeyle politik bir söylem geliştirir

AN EXAMPLE OF BLACK HUMOUR: AYAK BACAK FABRİKASI PLAY OF SERMET ÇAĞAN

Sermet Çağan, being one of the representatives of political theatre in 1960s, is an author aiming to contribute into social upheaval in his works. Leaving his mark on the era with his opposing view, the author stands against "deculturation" epidemics and undertakes the responsibility of raising awareness of people and informing them about criticizing unfair system. The author occasionally uses a symbolic language to express social problems and emphasizes the lack of communication between intellectuals and people. Being a significant representative of Epic Theatre of Bertolt Brecht in our literature, Çağan gets use of propaganda function of theatre. The author tries to raise a class awareness in his plays with the effect of Marxist theory during military coups. The play titled Ayak Bacak Fabrikası is the work of the author who criticizes relationships between Power-People on the level of exploitation. Çağan believes that a certain class, who creates the authority and tries to protect their own interests, has a voice in every period and becomes a shareholder of the means of state. He indicates that this class exploits people through "Homeland" and "Religion" concepts in moral sense. The author emphasizes how administrators corrupt morals and law concepts. He tries to show how ethical judgments differ by perspectives through the identities he creates. In his works, relationships between oppressed and oppressing classes are presented as a black humour within an ideological approach with occasionally grotesque and humorous style. The play also emphasizes the function of human body to be the carrier of a meaning in dominant ideology by being corrupted. Sermet Çağan creates a political discourse by applying to an ideological grounding through theatre and language that he uses as a system of values in his work titled Ayak Bacak Fabrikası

PDF

___

Akgül, Tülay Yıldız, (2013).“ “Bertolt Brecht: Toplumsal Olan Değiştirilip Dönüştürülebilendir. (Social is the One That Can be Changed and Transformed)”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, 35: /1 • ISSN: 1300-1523, s. 19-20.
Aslan, Emel, (2014). Türkiye’nin İç Siyasetinde Demokrat Parti (1950-1960),Ahi Evran Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, Kırşehir, s.100.
Ateş, Ali Osman, (2004).“ “Din Tahrifi ve İstismarı”, Çukurova Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt: 4, Sayı 1.
Aycıl, Ünlü, Nil, (2003). "Grotesk Anlatım ve Türk Oyun Yazarlığında Kullanımı" A.Ü, D.T.C.F, Ankara: Tiyatro Araştırma Dergisi.
Barba, Eugenio; Nicole Savarese, (2002).Oyuncunun Gizli Sanatı. (Çev. Ayşın Candan), İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Başkaya, Özgür. (2006), 1960 Sonrası Dört Oyun Yazarı, Ankara: Ankara Üniversitesi / Eğitim Bilimleri Enstitüsü Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi, s. 132.
Berkes, Niyazi, (1965). İki Yüz Yıldır Neden Bocalıyoruz, Ankara: Yön Yayınları.
Brooks, Peter. (1976). Melodramatic Imagination. New Haven: York University Press
Carlson, Marvin, (2007).“Tiyatro Teorileri (Yunanlılardan Bugüne Tarihsel ve Eleştirel Bir İnceleme), (Çev: Eren Buğlalılar, Barış Yıldırım), Ankara: De Ki Yayınları.
Çağan, Seçkin, (1970). “Seçkin Çağan, Sermet Çağan’ı Anlatıyor”, Tiyatro 70, Sayı:70, 25 Eylül, s.16
Çağan, Sermet, (1965). Ayak Bacak Fabrikası, İstanbul: İzlem Yayınevi.
Çapan, Cevat, (1988). “Fotobiyografi: Sermet Çağan”, Argos, No: 2.
Çetindoğan, Müşerref Öztürk, (2009). “Kırsal Mitten Kentsel Ritüele Geçiş ve Beden-Mekan İlişkisinin 1990 Sonrası Türk Oyun Yazarlığına Yansıması”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, Sayı: 27, s. 158.
Daver, Bülent, (1993).“Siyaset Bilimine Giriş, Ankara: Siyasal Kitabevi.
Doğan, Âbide, (2009). “Türk Tiyatrosunda Brecht Etkisi”, Turkish Studies, International Periodical Forthe Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume: 4/1-I. Winter 2009.
Duman, Olcay Özkaya; Birsel, Haktan, (2012). “Demokrat Parti Dönemi Türk Dış Politikası ve Bu Politikanın Dinamiklerine Etki Eden Dış Gelişmeler”, Atatürk Üniversitesi Atatürk İlkeleri ve İnkılap Tarihi Enstitüsü Atatürk Dergisi, Yıl:1, Sayı:1, s. 299-318.
Eagleton, Terry, (1996).“İdeoloji, İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Erkoç, Gülayşe, (2002). “1960-1970 Dönemi Tiyatro Hareketleri”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi.
Ernesto, Laclau, (1998).“İdeoloji ve Politika, (Çev: Hüseyin Sarıca), İstanbul: Belge Yayınları.
Etienne Balibar, (1970).“Reading Capital (Kapitali Okumak), London, NLB, s. 224.
Güçbilmez, Beliz, (2003). “Melodram, Beden ve Gülnihal“, Tiyatro Araştırmaları Dergisi; s.14, 40
Güçbilmez, Beliz, (2005). Sophokles’ten Stoppard’a İroni ve Dram Sanatı, Ankara: Deniz Kitabevi.
yati Asılyazıcı, (1970). “Sermet Çağan Üzerine Bir Toplantı”, Tiyatro 70, Sayı:70.
İnan, Ahmet, (2001). “Din İstismarı ve Din İstismarının İstismarı”, Dicle Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Dergisi, Cilt III, S.1, , s. 163-170.
İnci, Handan, (2015). “Haldun Taner 100 Yaşında”, Bir Güçlü Yazar, Bir Güzel İnsan, Haldun Taner 100 Yaşında, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
İpşiroğlu, Zehra, (1998). 2000’li Yıllara Doğru Tiyatro, İstanbul: Mitos Boyut Yayınları.
Kahraman, Hasan Bülent, (2004).Modernite ile Postmodernite Arasında Türkiye ( 1980 Sonrası Zihinsel, Toplumsal, Siyasal Dönüşüm), İstanbul: Everest Yayınları.
Kaplan, Mehmet, (1997). Hikâye Tahlilleri, İstanbul: Dergâh Yayınları.
Kili, Suna, (1998). 27 Mayıs 1960 Devrimi Kurucu Meclis ve 1961 Anayasası, 1961 Anayasası ve Devlet Anlayışı, İstanbul: Boyut Yayın Grubu.
Kula, Onur Bilge, (2006) “Roman-Tarih Bağıntısı: Kurgudan Kaynaklanan Çok-Katmanlı Bir İlişki”, Littera Edebiyat Yazıları, Ankara: Hacettepe Üniversitesi Yayınları, Cilt:19, S.19, s.161.
Luttwak, Edward, (1996).“Bir Uzmanın Gözüyle Darbe, (Çev. Edip İ. Polat), Ankara: Yaba Yayınları.
Moles, Abraham, (2001). Belirsizin Bilimleri, İstanbul: Yapı Kredi Yayınları.
Nesin, Aziz, (1970).“Sermet Çağan Üzerine Bir Toplantı”, Tiyatro 70, Sayı:70, 25 Eylül, s. 10.
Newman, Saul, (2006).“Bakunin’den Lacan’a, (Çev: Kürşad Kızıltuğ), İstanbul: Ayrıntı Yayınları.
Nutku, Özdemir, (1971). “Ayak Bacak Fabrikası’nı Sahneye Koyarken Zorunlu Düşünceler”, Tiyatro Araştırmaları Dergisi, S. 2, s. 35, 38.
Otyam, Fikret, (1967). “Gide Gide 9”, Cumhuriyet Gazetesi, (Ankara,), s. 159.
Sarıoğlu, Mehmet, (2006). “Bir Tiyatro Emekçisi Sermet Çağan: Yaşamı, Eserleri ve Tiyatro TÖS”, Eğitim Bilim Toplum, Cilt 4, S.16, s. 159.
Sınay, Nalan, (2012). Yaşamı, Sanat Anlayışı ve Yapıtlarıyla Sermet Çağan, İstanbul: Mitos - Boyut Yayınları.
Şener, Sevda, (1994). Oyundan Düşünceye, İstanbul: Gündoğan Yayınları.
Şener, Sevda, (2012).“Dünden Bugüne Tiyatro Düşüncesi, Dost Yayınları, Ankara, , s. 156-157
Thalheimer, August, (2013).“Diyalektik Materyalizme Giriş, (Çev: Sevinç Altınçekiç), İstanbul: Yordam Kitap Yay., s. 150
Töre, Enver, (2009).“Türk Tiyatrosunun Kaynakları”, Turkish Studies, International Periodical For the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic, Volume 4/1-II, Winter 2009, s. 2338.
Ulutaş, Nurullah, (2016). “Arketipsel Eleştiri Bağlamında Turgay Nar’ın Gizler Çarşısı Oyunu Üzerine Bir İnceleme”, Turkish Studies International Periodical for the Languages, Literature and History of Turkish or Turkic Volume 11/10 Spring 2016, p. 659-680 DOI Number: http://dx.doi.org/10.7827/TurkishStudies.9688 ISSN: 1308-2140, ANKARATURKEY.
Yüksel, Ayşegül, (1978). “Tiyatro ve Devlet”, Ulusal Kültür, S. 1, Yıl: 1.