VAHHABİ AYAKLANMASINDA İNGİLİZLERİN ROLÜ VE BUNUN IRAK’A ETKİLERİ

Vahhabilik XVIII. yüzyılın sonlarında Arabistan Yarımadasında ortaya çıkan ve Osmanlı Devleti'ni Irak bölgesi, Basra Körfezi kıyıları ve Necid bölgesinde en fazla uğraştıran meselelerden birisi olmuştur. Bu sözde İslamî mezhebin mensupları İslam dininin İslam düşmanları tarafından kasıtlı olarak bozulduğunu ve kendilerinin bu dini Hz. Muhammed dönemindeki saflığına döndüreceklerini iddia ediyorlardı. Sözde mezhebin mensupları bölgenin otorite boşluğundan da istifade ile kısa süre içerisinde kuvvet kazandılar ve kendilerinden olmayanları ve kendilerine hizmet etmeyenleri ellerine fırsat geçtiği anda en şiddetli yöntemlerle cezalandırmaktan ve öldürmekten çekinmediler. Suud'un yanı sıra Fransızların desteğini de yanında hisseden Vahhabiler bölgedeki stratejik yerleri işgal ve yağma etmekte zorlanmadılar. Aldıkları başarılı sonuçlar İngilizlerin gözünden kaçmadı ve onlar da Vahhabiler ile iyi ilişkiler geliştirmek yoluna gittiler. İlişkileri geliştirdiklerinde takdirde güçlü ve aynı zamanda illegal ve gayrimeşru bir müttefik bulacaklardı. Bu ittifak İngilizler için hem Türkler hem de Fransızlara karşı bir koz olabilirdi. Zaten İngilizlerin gayesi Fransızları buradan uzaklaştırmak ve şartlar oluştuğunda Osmanlı Devleti’nin buradaki kontrolünü kaybetmesini sağlamaktı. Nihayetinde de burada protektorasını ilan etmekti. Vahhabilerin bölgenin en nüfuzlu devleti ile anlaşmak istemesi ile de ilişkiler gelişti. Lakin bu antlaşma Vahhabilerin istedikleri doğrultuda gelişmedi. İngilizler Vahhabileri menfaatlerine uygun olarak kullanıyor, Vahhabilerin bölgede egemen olmalarına müsaade etmiyorlardı. Osmanlı Devleti’nin içinde bulunduğu siyasî, askerî, ekonomik buhrandan da istifade eden İngilizler yüz yıl boyunca Irak’ta güç kazanmayı bildiler.

BRITISH ROLE IN THE WAHHABI REVOLT AND ITS IMPACT ON THE POLICY OVER IRAQ

Wahhabism was one of the worst incidents annoying the OttomanState, which firstly occurred in the Arabian Peninsula at the end of the18 th century and later became a dangerous opponent for Iraq, PersianGulf, Asia, and Iran.This Islamic sect –which was established so as to restore andrehabilitate Islam– later became a looter, a troublemaker, and a bloody-hand terrorist group in a short period of time, who started to kill theothers who were not Wahhabi. On the other hand, the group gotfavourable results and occupied the strategically important areas in ashort time. As a result, it attracted first Britain’s and later the otherEuropean countries’ attention, who later started to build good relationswith this group. If they had good relations, they could have found apowerful but an illegal ally. Additionally, this relations could be a goodtrump against both France and the Ottoman State. British plan was tomove France France and the Ottoman State from Iraq away. After this,they could establish a protectorate in Iraq. The members of Wahhabismalso desired to be allied with one of the most influential countries in Iraq,they built a good relations in a short period of time. Yet, it was understoodthat this affair was completely against Wahhabism in Iraq even itssurroundings. British used Wahhabi members for their interest but didnot let them dominate the region. They got strong in Iraq by takingadvantage of the political, economic and martial turmoil of the OttomanState throughout the XIX. Century.

PDF

___

BOA, HAT, 1177/46493, 29/Z1225
BOA, C.DH. 31/1537
BOA, İ.MMS, 41/1667
FO 78/2299, 11.03.1873
Ahmet Cevdet Paşa, (1984).Tarih-i Cevdet 3, Üçdal Neş., İstanbul.
Ali Haydar Mithat, (1984).Tabsir-ül İbret, Birinci Kitap, Hilal Matbaası, İstanbul.
Ali Haydar Midhat, (1903), The Life of Midhat Pasha, a record of his services, political reforms, banishment and judicial murder, J. Murray (Publisher), London.
Akçura, Yusuf, (2010). Osmanlı Devleti’nin Dağılma Devri (XVIII. Ve XIX. Asırlarda), TTK, Ankara.
Antonius, George, (1938) .The Arab Awakening the Story of the Arab National Movement, Great Britain.
Commins, David, (2006) . The Wahhabi Mission and Saudi Arabia, I.B. Tauris&Co.Ltd, New York, USA.
Ireland, Philip Willard, Iraq a Study in Political Department, Kegan Paul Limited, London 2004.
Iraq: Legal History and Tradition, The Law Library of Congress, Global Legal Research Center, 2004. USA.
Kızıltoprak, Süleyman, (2010). Mehmet Ali Paşa’dan II. Abbas Hilmi Paşa’ya Mısır’da Osmanlı’nın Son Yüzyılı, TBBD Yay., İstanbul.
Kurşun, Zekeriya, (1983). Necid ve Ahsa’da Osmanlı Hakimiyeti, TTK Bas., Ankara.
Kurşun, Zekeriya, (2004). Basra Körfezinde Osmanlı-İngiliz Çekişmesi Katar’da Osmanlılar 1871-1916, TTK. Ankara.
Litvak, Meir, (2011). Shi‘i Scholars of Nineteenth Century, Cambridge University Press, Cambridge, 1998.
Lutskiy, Borisoviç, (2011). Arap Ülkelerinin Yakın Tarihi, (Çev., Turan Keskin), Yordam Kitap, İstanbul
Rafeq, Abdul-karim, (2011). 18. Ve 19. Yüzyılda Avrupa ve Ortadoğu, Ortadoğu Tarihi, (Hazırlayan: Youssef M. Choueiri), İnkılap Yay., İstanbul.
Simons, Geoff, (1994). Iraq from Sumer to Post-Saddam, London.
Sadullah Enverî Efendi, Târih-i Enverî, Millet Kütüphanesi, Ali Emiri Kitaplığı, No: 67.
Uzunçarşılı, İsmail Hakkı, Büyük Osmanlı Tarihi 5, TTK Yay., Ankara.
www.reference.com/browse/Jabal+Shammar, 15.11.2014
www.royal.gov.uk, 12.11.2014
www.notablebiographies.com, 10.11.2014