Uygur Bilmeceleri üzerine bir değerlendirme

Bilmeceler, soru ve cevap olmak üzere iki ana unsuru bulunan anonim halk edebiyatı türlerinden biridir. Türk halk edebiyatının en yaygın kullanım alanına sahip türlerinden olan bilmeceler, manzum ya da mensur olabilir. Bilmeceler, Uygur Türkleri arasında da yaygın bir kullanıma sahiptir. Uygur Türklerinin insana, nesneye ve tabiata bakış tarzını ortaya koyan Uygur bilmeceleri, soyut ve somut her türlü konuyu içermesi bakımından zengin bir muhtevaya sahiptir. Bu makalemizde, Uygur bilmecelerinin yaratım, aktarım, içerik, şekil ve işlev özellikleri hakkında bilgi verilecektir.

An Assessment on Uighur riddles

Riddles which are among the folk literature types have two key elements as the question and the answer. They are one of the commonly used types of Turkish Folk Literature and they can be both poetic and prose. Besides, they have a common usage among Uighur Turks. Uighur riddles which present the viewpoints of Uighur Turks to human, object and nature have a wide content as they include every kinds of abstract and concrete topics. In this paper, the information about creation, transfer, content, form and function features of Uighur riddles will be given.

PDF

___

ABRAHAMS Roger D. ve DUNDES Alan, “Bilmeceler”, (çev. Ezgi Metin Basat), Halk Biliminde Kuramlar ve Yaklaşımlar C. 3, Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2009.
ABUDUKELİMI Bumairimu, Uygur Türklerinin Dinî İnanışları, Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2006.
BAŞGÖZ İlhan ve TİETZE Andreas, Türk Halkının Bilmeceleri, Kültür Bakanlığı, Ankara 1999.
BATUR Suat, Açıklamalı-Örnekli Türk Halk Edebiyatı, İstanbul 1998.
BORATAV Pertev Naili, 100 Soruda Türk Halk Edebiyatı, Gerçek Yayınevi, İstanbul 1999.
ÇELEBİOĞLU Amil ve ÖKSÜZ Yusuf Ziya, Türk Bilmeceleri Hazinesi, Kitabevi Yayınları, İstanbul 1995.
DANIŞOĞLU Hicran, Eğlendirici Yazınsal Türlerin Türkçe Öğretiminde Kullanımı ve Bu Çerçevede 2004-2005 Türkçe Öğretim Programının Değerlendirilmesi, Dokuz Eylül Üniversitesi Eğitim Bilimleri Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İzmir 2006.
DEMİRCİ Abdullah, “Türkiye ve Azerbaycan Sahasında Bilmece Türü”, Milli Folklor, S. 50, Yaz 2001.
ELÇİN Şükrü, Halk Edebiyatına GiriĢ, Kültür ve Turizm Bakanlığı Yayınları, Ankara 1986.
GÜZEL Abdurrahman ve TORUN Ali, Türk Halk Edebiyatı El Kitabı, Akçağ Yayınları, Ankara 2005.
http://www.hurgokbayrak.com/yeni_sayfa_47.htm. http://www.doguturkistan.org/ekonomi.asp (07. 05.2010)
İÇEL Hatice, Batı Türklerinin Dörtlüklerden Kurulu Bilmeceleri Üzerine Bir Araştırma C. 1, Selçuk Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), Konya 2005.
İNAYET Alimcan, Uygur Halk Hikâyeleri Üzerinde İncelemeler, Ege Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 1995.
İSMAYİL Osman, Uyğur Helk Égiz Edibiyatidiki Janirlar, Şincañ Yaşlar-Ösmürler Neşriyati, Ürümçi 1994.
BRUNVAND J. Harold, “Bilmeceler ve Diğer Sözlü Bulmacalar” (çev. Kadriye Türkan), Halk Biliminde Kuramlar ve YaklaĢımlar C. 3, Geleneksel Yayıncılık, Ankara 2009. Karşılaştırmalı Türk Lehçeleri Sözlüğü, Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara 1992.
KAYA Doğan, Ansiklopedik Türk Halk Edebiyatı Terimleri Sözlüğü, Akçağ Yayınları, Ankara 2007.
KELEŞ Mehtap, Orta Öğretim Türk Dili ve Edebiyatı Derslerinde Bilmecelerin Öğretim Aracı Olarak Kullanılma Biçimi ve Düzeyleri, Çanakkale Onsekiz Mart Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Çanakkale 2007.
MEHEMMET Ablimit, Helk Égiz Edibiyatidin Soal-Cavablar, Keşker Uyġur Neşriyati, Keşker 2001.
ÖGER Adem, Uygur Efsaneleri Üzerinde Bir Araştırma (İnceleme-Metinler), Ege Üniversitesi Türk Dünyası Araştırmaları Enstitüsü (Yayımlanmamış Doktora Tezi), İzmir 2008.
ÖNER Esra, “Gevheri Divanı’nda Kuşlar” Uluslararası Sosyal Araştırmalar Dergisi, The Journal of International Social Research, Volume 1/5 Fall 2008.
RAHMAN Abdulkerim, Uygur Folkloru (çev. Soner Yalçın-Erkin Emet), Kültür Bakanlığı Yayınları, Ankara.
SADİK Mehemmetcan, Uyġur Helk Égiz Edibiyati Hekkida, Şincañ Helk Neşriyati, Ürümçi 1995.
ŞİMŞEK Esma, Türk Dünyası Ortak Edebiyatı-Türk Dünyası Edebiyat Tarihi, C. 3, Ankara 2004.
TERES Ersin, Divanu Lügat-it-Türk ve Budist Uygur Metinlerinin Sözvarlığı Bakımından Karşılaştırılması, Yıldız Teknik Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), İstanbul 2006.
TÜRKYILMAZ Dilek, “Ortak Sır Kalıplarımız: Türk Dünyası Bilmeceleri Üzerine”, Millî Folklor, S. 81, Bahar 2008.
Uyğur Tiliniñ İzahliq Luğiti, Şincañ Helk Neşriyati, Ürümçi 1999.
YARDIMCI Mehmet, Başlangıcından Günümüze Halk ġiiri Âşık ġiiri Tekke ġiiri, Ürün Yayınları, Ankara 2002.
YUNUS M. İslam, Tépişmaqlar, Şincañ Helk Neşriyati, Ürümçi 1984.
ZUNUN Mehemmet ve RAHMAN Abdukerim, Uyğur Helk Égiz Edibiyatiniñ Asasliri, Şincañ Helk Neşriyati, Ürümçi 1982.