Miftâhu’l-Ferec’de son seste ötümsüz-patlayıcı ünsüzlerin ötümlüleşme veya ötümsüz kalma durumu

Dilimizde, “ad” ve “sac” gibi birkaç istisna dışında, kelimeler p, ç, t, k ünsüzleri ile biter. Bu kural, yabancı kökenli kelimeler için de geçerlidir. Ancak böyle kelimelerdeki söz konusu ünsüzler, ünlü veya ünlü ile baĢlayan bir ek aldıklarında, ötümlüleşir. Türkçenin temel özelliği olarak kabul ettiğimiz bu ses hadisesi, her zaman bir kurala bağlı değildir. Benzer durumlarda çoğu kere ötümlüleşme olmasına karşılık, bazı kelimelerde ötümlüleşme görülmez. Miftâhu‟l-Ferec‟de son seslerde ötümsüz-patlayıcı ünsüzlerin ötümlüleşme eğilimi standart Türkiye Türkçesine göre çok daha ileridir. Bugün p, ç, t, k ünsüzleri ile biten bazı tek heceli kelimeler, aslî uzun ünlüler sebebiyle, metnimizde ötümlü Şekilleriyle yer almaktadır. Çok heceli kelimelerin son seslerindeki ötümsüz-patlayıcı ünsüzler, ± V (vokal) ek veya edatla kullanıldıklarında, istisnasız ötümlüleşirler. Metinde ulama (connection) hadisesi sonucunda da ötümlüleşme örnekleri görülür.

The situation of remaining devoicing or sonarisation of the devoicing-explosive consonants in the last sound In ‘Miftahu’l Ferec’

The words in our language end with the consonants of „p, ç, t, k‟ except a few ones such as „ad‟, „sac‟. This rule is prevalent for the words with foreign origin as well. However, when such words take vowel or suffix that begins with a vowel, the consonants which are talked about are sonarisated. This sound incident which we accept as the basic characterisric of Turkish does not always depend on a rule. While sonarisation occurs many times in similar situations, it is not seen in some words. In „Miftâhu‟l-Ferec‟, the tendency of sonarisating of the devoicing-explosive consonants in the last sounds is in higher level when compared to the standard Turkish of Turkey. Today, the single syllabled words that end with the consonants of „p, ç, t, k,‟ take place in our text with their sonarisated forms owing to the basic long vowels. The devoicing- explosive in the last sounds of the multi-syllabled words are sonarisated unexceptionally when used with an suffix or a preposition that beginning with a vowel. Furthermore, sonarisation is seen in the text as a result of the incident of connection.

PDF

___

ATALAY Besim (1986), Divanü Lûgat-it-Türk Dizini “Endeks”, C. IV, TDK Yay., Ankara.
AKSAN Doğan (1978), Türkiye Türkçesi Gelişmeli Ses Bilimi, Haz. N. Atabay-S. Özel-A. Çam- N. Pirali, TDK Yay., Ankara.
BOZ Erdoğan (2002), “Türkçe Asıllı Kelimelerde Son Ses Ç, K, P, T Ünsüzlerinin ÖtümlüleĢme veya Ötümsüz Kalma Sorunu, Türk Dili, S. 605, s. 447-455.
CAFEROĞLU Ahmet (1964), “Anadolu Ağızları Konson Değişmeleri”, TDAY-Belleten 1963, TDK Yay., Ankara 1964, s. 1-32.
CAFEROĞLU Ahmet (1993), Eski Uygur Türkçesi Sözlüğü, Enderun Kitabevi, İstanbul.
DEVELİ Hayati (1995), Evliya Çelebi Seyahatnamesine Göre 17. Yüzyıl Osmanlı Türkçesinde Ses Benzeşmeleri ve Uyumlar, TDK Yay., Ankara.
ERCİLASUN Ahmet B. (1983), Kars İli Ağızları, Gazi Üniversitesi Yay., Ankara.
GABAIN A. Von (1988), Eski Türkçenin Grameri, (Çev. M. Akalın), TDK Yay., Ankara.
GÜLENSOY Tuncer (2007), Türkiye Türkçesindeki Türkçe Sözcüklerin Köken Bilgisi Sözlüğü, TDK Yay., Ankara.
KAYMAZ Zeki (1999), “Bazı Eski Anadolu Türkçesi Metinlerinde “k” Sesinin Temsili”, 3. Uluslar Arası Türk Dili Kurultayı 1996, TDK Yay., Ankara, s. 659-664.
KORKMAZ Zeynep (1994), Nevşehir Yöresi Ağızları, TDK Yay., Ankara.
KORKMAZ Zeynep (1995), “Eski Osmanlı Kaynaklarının Yayınında Transkripsiyonla İlgili Değerlendirmeler”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Birinci Cilt, TDK Yay., Ankara 1995, s. 483-490.
KORKMAZ Zeynep (1995), “Eski Anadolu Türkçesinde Aslî Ünlü (Vocal) Uzunlukları”, Türk Dili Üzerine Araştırmalar, Birinci Cilt, TDK Yay., Ankara 1995, s. 443-458.
LİGETİ Lajos (1942), “Türkçede uzun vokaller”, (Çev. Tayyip Gökbilgin), Türkiyat Mecmuası, C. VII-VIII (1940-1942), Ġstanbul, s. 82-94.
ÖZKAN Mustafa (2009), Türk Dilinin Gelişme Alanları ve Eski Anadolu Türkçesi, Filiz Kitabevi, İstanbul.
SAĞIR Mukim (1995), Erzincan ve Yöresi Ağızları, TDK Yay., Ankara.
TEKİN Talât (1975), Ana Türkçede Aslî Uzun Ünlüler, Hacettepe Üniversitesi Yay., Ankara.