TÜRKİYE TÜRKÇESİ AĞIZ SÖZLÜKLERİNİN HAZIRLANMASINDA İSTEM (VALENZ) VERİLERİNİN GEREKLİLİĞİ ÜZERİNE

Türkiye Türkçesi söz varlığını belirlemek üzere hazırlanan bölge ağzı sözlükleri, büyük önem taşımaktadır. Ancak, hazırlanan bölge ağzı sözlüklerinde birtakım dillik verilere yer verilmemesi, hem yazı diliyle hem de diğer bölge ağızlarıyla sağlıklı karşılaştırmalar yapılmasını güçleştirmektedir. Öte yandan kelimenin metin bağlamındaki kullanımının göz ardı edilmesi, dillik özelliklerin belirlenmesinde engel teşkil etmektedir. Anlamında değişme olmamasına rağmen dillik açıdan değişme gösteren şekiller sesçe yazı dilinden büyük ayrılıklar göstermediği için sözlük dışında tutulur. Bu çalışmada fiillerin istem durumlarını belirlemenin önemi üzerinde durulmuş, fiillerin istem durumlarını ele alan ağız sözlüklerinin gerekliliğine işaret edilmiştir. İstem, en kısa tanımıyla fiilin zorunlu olarak bulundurduğu tamlayıcıları anlatan bir dilbilim terimidir. Ölçünlü dilin söz varlığına yönelik hazırlanan sözlüklerde, fiilin istem durumuna işaret eden veriler sunulmaktadır. Ağız sözlüklerinde ölçünlü dilde kullanılmayan fiiller veya sözlük anlamında değişme/ genişleme yaşanan kelimeler açıklanır. Genellikle fiillerin istem durumlarına işaret edilmez. İstem durumlarının belirlenmesi, işlev ve anlamla beraber fiilin anlamını tamamlamak için hangi tamlayıcılara ihtiyaç duyduğunu da gösterecektir. Dönemden döneme fiillerin istem durumu değişiklik gösterdiği gibi, bölgeden bölgeye de ağız grupları arasında çeşitlilik gösterebilmektedir. Bağlama, anlama göre fiildeki değişmelerin istem durumunu etkilediğini göstermek, ölçünlü dille karşılaştırmaların yapılmasında da kolaylık sağlayacaktır. Öte yandan her ağzın kendine özgü şekillerini belirlemede fiillerin istem verilerine ilişkin eksiklik giderilecektir. Ağız çalışmalarında fiillerin her açıdan sağlıklı bir zeminde incelenmesine istem durumlarının belirlenmesi yardımcı olacaktır.

ABOUT THE NECESSITY OF VALENCY DATA IN THE PREPARATION OF ACCENT DICTIONARY FOR TURKEY'S TURKISH

Regional accent dictionaries which are prepared to identify the vocabulary of Turkey's Turkish have great value. Howover, it is difficult to make accurate comparisons with both written language and other regional accents since a number of linguistic data cannot be found in the prepared regional accent dictionaries. On the other hand, the negligence of contextual word use is a barrier in identifying linguistic features. Despite there is no change semantically, the forms which change linguistically are excluded from the dictionary since these forms are not greatly different in terms of pronunciation and written language. In this study, identifying cases of verb's valency was indicated. With its most brief definition, valency is a linguistic term that explains complements found compulsorily in verbs. In dictionaries that are prepared for the vocabulary of standart language, the data that indicate the case of verb's valency are presented. Verbs which are not used in the standart language and words which there is a change or elaboration in the dictionary meaning are explained. Usually, cases of verbs valency are not indicated. Valency cases idenfication will show which complements are necessary to complete the verb's meaning with function and meaning. Since the case of verb's valency can show difference from term to term, it can also vary from region to region. Showing that the case of valency is affected by verb transformations according to context and meaning facilitates making comparisons with standart language. On the other hand, the deficiency related to the data of verb's valency will be helpful for the examination of verbs on a healthy background from every aspect while practising accents.

PDF

___

AKAR Ali, "Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar -I", Turkish Studies, 2009a, V. 4/4, s. 1-11.
AKAR Ali, "Ağız Sözlükleri: Yöntem ve Sorunlar -II", Turkish Studies, 2009b, V. 4/8, s. 216- 224.
AKSOY Ömer Asım (1945-46), Gaziantep Ağzı I-II-II. İbrahim Horoz Basımevi, İstanbul 1945- 46.
ATILCAN İhsan Coşkun, Erzurum Ağzı, Halk Deyimleri ve Folklor Sözlüğü. Erzurum, 1977.
AY Özgür, Türkiye Türkçesi Ağızlarında Fiil Çekimi. TDK, Ankara 2009.
BİLGİN Arif, Elbistanca Sözlük: Örnekleriyle Elbistan Ağzı. Pınar Yay., Elbistan 2006.
BOZ Erdoğan, " Adın Yükleme (Nesne) Durumu ve Tümcenin Nesne Ögesi Üzerine", Turkish Studies, 2007, V. 2/2, s. 102-108.
BOZYİĞİT Ali Esat, (1998), Ankara İli Ağzı Sözlüğü. Kültür Bakanlığı Yay., Ankara 1998.
BURAN Ahmet (1996), Anadolu Ağızlarında İsim Çekim (Hâl) Ekleri, TDK, Ankara 1996
BURAN Ahmet ve Nadir İlhan, Elazığ Yöresi Söz Varlığı. TDK, Ankara 2008.
BUBMANN Hadumod, Lexikon der Sprachwissenschaft, Kröner, Stuttgart 1983.
BÜYÜKAKKAŞ Ahmet, "Türkiye Türkçesi Ağız Sözlükleri Üzerine Bir Deneme", Turkish Studies, 2009, V. 4/4, s. 184-195.
ÇAĞBAYIR Yaşar (2009), Yukarı Karaçay [Kocapınar] Köyü Ağzı (İnceleme-Sözlük). Ötüken Yay., İstanbul 2009.
ÇINAR, Ali Abbas, Muğla İli Ağzı Sözlüğü. Muğla, 2004.
DEMİR Nurettin, "Ağız Sözlükçülüğü". Kebikeç, 1999, S. 7-8, s. 67-75.
EDİP Kemâl, Urfa Ağzı. TDK, Ankara 1991.
EMİROĞLU Kudret, Trabzon - Maçka Etimoloji Sözlüğü. Gülen Ofset, Ankara 1989.
ERCİLASUN Ahmet Bican, Kars İli Ağızları. TDK, Ankara 1983.
EREN Emin, Zonguldak-Bartın-Karabük İlleri Ağızları. TDK, Ankara 1997.
EREN Hasan, "Sırça Köşkte I-II-II". Türk Dili, TDK. Ankara 1992-93-94.
ERGİN Mehmet Emin (1982), Urfa Ağzı Sözlüğü. Harran Yay., Urfa 1982.
ERKUT Selâmi, Mudurnu Halk Dili Sözlüğü/ Bolu, Ankara 2000.
GEMALMAZ Efrasiyap, Erzurum İli Ağızları I-II-III. TDK, Ankara 1995.
GÖKÇEOĞLU Mustafa, Tezler ve Sözler. Lefkoşa 1994.
GÖKÇEOĞLU Mustafa, Kıbrıs Türk Ağızları Sözlüğü. Türkiye İş Bankası Yayınları, İstanbul 2008.
GÖKTER Bilge, Sözlükbilim Temelinde Türkiye'de Ağız Sözlükçülüğü (İlke ve Yöntemler). Ankara Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Ankara 2010a.
GÖKTER Bilge, "Türkiye'deki Ağız Sözlüklerinde Yöntem Sorunları". Türkiye'de ve Dünya'da Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslararası Sempozyumu, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2010B, s. 442-454.
GÜÇLÜ Faruk, Nevşehir ve Yöresi Ağzı Sözlüğü. Ürün Yay., Nevşehir 1999.
GÜLENSOY Tuncer, Kütahya ve Yöresi Ağızları. TDK, Ankara 1988.
GÜLSEREN Cemil, Malatya İli Ağızları. TDK, Ankara 2000.
GÜNAY Turgut, Rize İli Ağızları. TDK, Ankara 2003.
GÜNERİ DEMİREZ Aysun, "Yeni Uygur ve Türkiye Türkçesinde Fiil-Tamlayıcı İlişkileri", Turkish Studies, 2009, V. 4/4, s. 505-515.
HABİB Hürmüzlü, Kerkük Türkçesi Sözlüğü. Kerkük Vakfı, İstanbul 2003.
HAKERİ Bener Hakkı, Hakeri'nin Kıbrıs Türkçesi Sözlüğü. SAMTAY Yayınları, Mağusa 2003.
HÜSNÜ Hüseyin, Kayseri Sözlüğü. Yeni Matbaa, Kayseri 1934.
KABATAŞ Orhan, Kıbrıs Türkçesinin Etimolojik Sözlüğü. Kıbrıs Türk Yazarlar Birliği Yayını, Lefkoşa 2007.
KAHRAMAN Tahir, Çağdaş Türkiye Türkçesindeki Fiillerin Durum Ekli Tamlayıcıları. TDK, Ankara 1996.
KALAY Emin, Edirne İli Ağızları. TDK, Ankara 1998.
KALYONCU Hasan, Trabzon-Tonya Ağzının Dilbilgisel Özellikleri ve Tonya Sözlüğü. Tonya Yay., Tonya 2001.
KARA İsmail, Güneyce-Rize Sözlüğü. Bir Doğu Karadeniz Köyünün Hafızası ve Nâtıkası. Dergah Yay., İstanbul 2001.
KARAHAN Leyla, Anadolu Ağızlarının Sınıflandırılması. TDK, Ankara 1996.
KARAHAN Leyla, "Fiil Tamlayıcı İlişkisi Üzerine", Türk Dili, 1997, S. 549, s. 209-213.
KORAŞ Hikmet, "Derleme Sözlüğü'nün Yeniden Düzenlenmesi ve Yeniden Söz Derlenmesi Hakkında", I. Uluslararası Türkiye Türkçesi Ağız Araştırmaları Çalıştayı Bildirileri, 2008.
KORKMAZ Zeynep, "Batı Anadolu Ağızlarında Yazı Dilinden Ayrılan İsim Çekimi Ekleri ve Fonologie-Morphologie Bağlantısı", Türk Dili Üzerine Araştırmalar, 1995, C. II, s. 222- 231.
KORKMAZ Zeynep, "Türkiye'de Ağız Sözlükleri", Türk Dili, 2000, S. 583, s. 7-13.
MEFKÜRE Mollova, Doğu Rodop Türk Ağızları Sözlüğü. TDK, Ankara 2003.
OLCAY Selahattin, Erzurum Ağzı. TDK, Ankara 1995.
ÖZALP Abdulvahap, Elbistan Ağzı & Çiçek Köyü Örneği (Kelimeler - Deyimler), Özgü Yay., Elbistan 2008.
ÖZÇELİK Saadettin, Urfa Merkez Ağzı. TDK, Ankara 1997.
ÖZKAN Abdurrahman, "Eski Anadolu Türkçesindeki Bazı Fiillerin Hâl Ekli Tamlayıcıları ve Bu Tamlayıcılarda Zaman İçinde Görülen Değişiklikler", Turkish Studies, 2011, V. 6/1, s. 521-532.
ÖZTEK Zafer, Halk Dilinde Sağlık Deyişleri Sözlüğü. TDK, Ankara 1992.
SAĞIR Mukim, Erzincan ve Yöresi Ağızları. TDK, Ankara, 1995.
SARICA Bedri, Van Gölü Çevresi Ağızları Sözlüğü. Atlas Yay., Ankara 2006.
SEZER Önder, Türkiye Türkçesi Ağızlarında Zarflar ve Zarf Yapımı. Kocatepe Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü (Yayımlanmamış Yüksek Lisans Tezi), Afyon 2006.
SUNUCU Yılmaz, Örnekleriyle Uşak Ağzı Sözlüğü. Sunucu Yay, 2002.
TEKİN Talat, Orhon Yazıtları. TDK, Ankara 2006.
TEKİN Talat, Orhon Türkçesi Grameri. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi, 2010.
TDK Komisyon, Derleme Sözlüğü I-XII. TDK, Ankara 1993.
TDK Komisyon, Türkçe Sözlük. TDK, Ankara 2005.
TOKLU Osman, Dilbilime Giriş. Akçağ, Ankara 2003.
TOR Gülseren, Mersin Ağzı Sözlüğü. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 38, 2004.
TOR GülsereN, "Ağız Çalışmalarının Sözlük Bölümü Üzerine". Türkiye'de ve Dünya'da Sözlük Yazımı ve Araştırmaları Uluslararası Sempozyumu, Kubbealtı Neşriyat, İstanbul 2010, s. 358-381.
TUNÇ Tomris, Derleme Sözlüğü ve Kavramlar Dizini I-III. TDK, Ankara 1995.
UĞURLU Mustafa, "Türk Lehçelerinin Aktarımında Valenz Sözlüklerinin Önemi". Uluslar arası Sözlükbilim Sempozyumu Bildirileri, DAÜ, Gazimağusa 2001, s. 197-206.
USAL İdris Nebi, "Ağız Araştırmalarında Bağlamsal Sözlük ve Dizin Kullanımı". Diyalektolog, 2012, S. 5, s. 55-62.
UYGUÇ A. Arif , Aydın Ağzı ve Sözlüğü (Yapı - Köken). Aydın 2007.
UYGUR Ceyhun Vedat, Denizli İli Ağız Sözlüğü (Yapı-Köken). Fakülte Kitabevi, Denizli 2007.
UZUN Nadir Engin, Ana Çizgileriyle Evrensel Dilbilgisi ve Türkçe. Multilingual Yayınları, İstanbul 2000.
UZUN NADİR Engin, "Modern Dilbilim Bulguları Işığında Türkçe Sözlüğe Bir Bakış". Mustafa Canpolat Armağanı, Ankara 2003, s. 281-293.
UZUN Nadir Engin, Dünya Dillerinden Örnekleriyle Dilbilgisinin Temel Kavramları Türkçe Üzerine Tartışmalar. Türk Dilleri Araştırmaları Dizisi: 39, 2004.
UZUN Nadir Engin, Biçimbilim Temel Kavramlar. Papatya Yay., Ankara 2006.
ÜSTÜNOVA Kerime, "Geçişlilik-Geçişsizlik Nitelikleri Değişken Olabilir mi?". Turkish Studies, 2012, V. 7/2, s. 7-14.
VARDAR Berke, Açıklamalı Dilbilim Terimleri Sözlüğü. Multilingual Yay., İstanbul. 2002:
YEDEKÇİOĞLU Kazım, Kayseri Ağzı I: Deyimler, Ak Ofset, Kayseri 1989.