TÜRKÇE-ARAPÇA MANZUM SÖZLÜKLERİMİZDEN TUHFE-İ HÂCİBÎ

Genellikle medreselerde ve sıbyan mekteplerinde, okula yeni başlayan öğrenciler için hazırlanan manzum sözlükler, sözlük bilimi, eğitim bilimleri, çocuk edebiyatı alanları için önemli metinlerdir. Son zamanlarda manzum sözlük türüyle ilgili yapılan çalışmalar, bu türdeki eserlerin bir hayli fazla olduğunu ve edebî zenginlik açısından ne kadar önemli eserler olduklarını göstermektedir. Manzum sözlüklerin TürkçeArapça, Türkçe-Farsça şeklinde iki dilli örnekleri olabildiği gibi TürkçeArapça-Farsça şeklinde üç dilli örnekleri de görülmektedir. Tuhfe-i Hâcibî, elimizdeki bilgilere göre Muhlis Halil Bey tarafından yazılmış ve H.1223 / M.1808 yılında müstensih İshak b. Halil b. Osman tarafından da istinsah edilmiş Arapça-Türkçe manzum bir sözlüktür. Mesnevî nazım şekliyle yazılan eser, 135 beyitten oluşmaktadır. Manzum sözlükler, genelde Sıbyan mekteplerinde okutulmak üzere Kur’an-ı Kerim’i okumak ve anlayabilmek amacıyla hazırlanmıştır. Tuhfe-i Hâcibî’nin sözlük kısmında bu amacın dışında, dinî kelimelerden çok gündelik hayata ait kelime ve kelime gruplarına yer verilmiştir. Genellikle hayvan, bitki, renk, kavram gibi isim türünde kelimelere yer verildiği gibi sıfat, fiil, fiil mastarı türünden çok sayıda kelimeye de yer verildiği görülmektedir. 516 Arapça kelimenin Türkçe karşılığının verildiği bu eser, diğer manzum sözlükler gibi devrin dil ve eğitim anlayışı hakkında fikir edinme açısından önem taşımaktadır. Bu makalede, manzum sözlükler ve Hâcibî hakkında kısa bilgiler verilecek ve eserin çeviri yazı metni edebiyatımıza kazandırılarak araştırmacıların istifadesine sunulacaktır.

ONE OF OUR TURKISH-ARABIC VERSE DICTIONARY TUHFEİ HĀCİBÎ

The verse dictionaries, which are usually prepared in the madrasahs and Sıbyan schools, are important texts for the fields of lexicology, children's literature and educational sciences. Recent studies on the verse dictionary type show that there are many works of this type and how important they are in terms of literary wealth. The verse dictionaries can be bilingual in the form of Turkish-Arabic and TurkishPersian, as well as three-language examples of Turkish-Arabic-Persian. According to the information we have, Tuhfe-i Hâcibî was written by Muhlis Halil Bey in H.1223 / M.1808 and is an Arabic-Turkish verse dictionary which was also copied by İshak b. Halil b. Osman. The work, written in mesnevi verse, consists of 135 couplets. The verse dictionaries have been prepared to read and understand the Holy Quran to be taught in the Sıbyan schools. In addition to this purpose, in the dictionary section of Tuhfe-i Hâcibî, words and phrases belonging to daily life rather than religious words are included. Generally, it is seen that words such as animal, plant, color, concept are given place as well as many words such as adjective, verb, verb infinitive. This work in which 516 Arabic words are given in Turkish, like other verse dictionaries, is important in terms of understanding the language and education understanding of the period. In this article, short information about verse dictionaries and Hâcibî will be given and the translated text of the work will be added to our literature and presented for the benefit of researchers.

PDF

___

Akbayar, N. (hz.) (1996). Mehmed Süreyyâ Sicill-i Osmanî Osmanlı Ünlüleri, C. 4. İstanbul: Tarih Vakfı Yurt Yay. 1099
Arslan, M. (2014). “Hâcibî, Hacı Sâlih-zâde Halîl Hâcibî”, Türk Edebiyatı İsimler Sözlüğü, http://www.turkedebiyatiisimlersozlugu.com/index.php?sayfa=detay&detay=4198 (Erişim: 17.12.2019).
Cunbur, M. (2004). Hâcibî, Türk Dünyası Edebiyatçıları Ansiklopedisi C. IV. Ankara: AKM Yay.
Çifçi, Ö. (hz.)(2017). Fatîn Davud Hâtimetü’l-Eşʻâr (Fatin Tezkiresi). Ankara: (https://ekitap.ktb.gov.tr/Eklenti/55976,fatin-tezkiresi-pdf.pdf?0), E.T. (01.11.2019)
Devellioğlu, F. (2002). Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lûgat. Ankara: Aydın Kitabevi.
Dilçin, C. (2013). Yeni Tarama Sözlüğü. Ankara: TDK Yayınları.
Doğan Averbek, G. (2018). Dillerinden Biri Tükçe Olan Manzum Sözlükler Üzerine Yapılan Çalışmalar Bibliyografyası. Divan Edebiyatı Araştırmaları Dergisi, 21: 85-114.
Düzenli, M. B. (2015). Farsça-Türkçe Manzum Bir Sözlük: Tuhfetü’l-Hâfız. Turkish Studies, Volume 10/12 Summer, 329-370.
İpekten, H. (2009). Eski Türk Edebiyatı Nazım Şekilleri ve Aruz. Ankara: Dergâh.
Kanar, M. (2007). Farsça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Bayrak Yayınları
Kanar, M. (2009). Arapça-Türkçe Sözlük. İstanbul: Say Yayınları.
Kesik,B. Ve Şenödeyici Ö. (2015). Aruz-Teori ve Uygulama. İstanbul: Kesit Yay.
Kılıç, A. (2006). Klâsik Türk Edebiyatında Manzum Sözlük Yazma Geleneği ve Türkçe-Arapça Sözlüklerimizden Sübha-i Sıbyân. Erciyes Üniversitesi Sosyal Bilimler Enstitüsü Dergisi, 20: 65-77.
Kılıç, A. (2007). Klâsik Türk Edebiyatı Üzerine Makaleler. Ankara: Turkish Studies.
Kurnaz, C. ve Tatçı, M. (hz.) (2001). Mehmet Nâil Tuman Tuhfe-i Naili). Ankara: Bizim Büro Yay.
Muhtar, C. (1993). İki Kur’an Sözlüğü Lugat-ı Ferişteoğlu ve Lugat-ı Kânûn-ı İlâhî. İstanbul: Marmara Üniversitesi İlahiyat Fakültesi Yay.
Öz, Y. (1996). Tarih Boyunca Farsça-Türkçe Sözlükler. Yayımlanmamış doktora tezi, Ankara Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Ankara.
Özder, D. (2018). Hâcibî’nin (Hacı Sâlih-zâde) Şerh-i Yûsuf u Zelîhâ’sı (İnceleme-Tenkitli Metin).
Yayımlanmamış doktora tezi, Sakarya Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Sakarya.
Yakar, H. İ. (2007). Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Fedâî. Turkish Studies, Volume 2/4 Fall, 1015-1025.
Yakar, H. İ. (2009 Volume 4/4 Summer). Türkçe-Arapça Manzum Sözlüklerimizden Tuhfe-i Ferâ’îd. Turkish Studies, 995-1024.
Yıldırım, F. (2009). Mehmet Nâil Tuman ve Tuhfe-i Nâilî’si (İnceleme-Metin-İndeks Sayfa 101-200). Yayımlanmamış yüksek lisans tezi, Balıkesir Üniversitesi, Sosyal Bilimler Enstitüsü, Balıkesir.